Paris - könülü və xəyalı fəth edən
şəhər
(Əvvəli
ötən şənbə sayımızda)
Fransanın kralları
heç də həmişə qüdrət sahibi
olmamışdılar.
Orta əsrlər
Fransasında mərkəzi hakimiyyət gücsüz idi,
knyazlar öz ərazilərinə mütləq ağalıq
edir, krallarla hesablaşmaq istəmirdilər. Hətta bir
knyaz krala təzim etmək bəhanəsi ilə badalaq vurub,
onu yıxmışdı.
Yalnız Karolinqlər
sülaləsinin dövründə milli mərkəzi idarəetmə
güclənməyə başladı. 1337-ci ildə
başlanan İngiltərə ilə müharibə Fransaya
böyük zərbə vurmuşdu, ölkə ərazisinin
çoxu ingilislər tərəfindən işğal
edilmişdi. Burqundiya da Fransa kralına
qarşı əks-mövqeyə keçib, ingilislərlə
müttəfiqlik edirdi. Müharibənin
gedişində 1429-cu ildə müəyyən
dönüş əmələ gəldi. Bu,
Domremi kəndindən olan gənc qız Janna d`Arkın dofinin
yanına gəlib, onu qələbəyə inandırması
idi. Dofin Orleanı ingilislərin mühasirəsindən
azad etmək üçün ona silahlı dəstə verdi. Janna fransız əsgərlərinə
təsirli çağırışla müraciət edib,
onları Orleanı azad etməyə səslədi.
Möcüzə baş verdi, ingilislər
məğlub olub, şəhərin mühasirəsini
götürdülər. Buna görə Janna “Orlean qızı”
adını aldı.
Sonra Janna dofini inandırıb, onu
düşmənin işğal etdiyi ərazilərdən
keçirərək krallara ənənəvi olaraq tac qoyulan Reyms kilsəsinə apardı və
burada ona VII Karl kimi kral tacı qoyuldu.
Lakin Jannanın Parisi azad etmək
cəhdi uğursuz oldu və burqundiyalılar yaralanmış
qızı əsir götürüb ingilislərə verdilər. İngilislər
isə onu cadugər kimi fransızların dini məhkəməsinə
verdilər. Məhkəməyə
başçılıq edən yepiskop Koşon (bu söz
fransızca “donuz” deməkdir) Jannanı ittiham etməklə,
edama məhkum etmək üçün hər cür vasitələrə,
iftiralara əl atırdı. O, bir dəfə bildirdi ki,
dəniz xərçəngləri qılçasının
biri zədələndikdə, onu caynaqları ilə
qırıb atırlar ki, hərəkətinə mane
olmasın. O, yeretik hesab etdiyi Jannanı din üçün
belə zədəli ayağa bənzədirdi. Janna
Allahın böyük mələyi Mixaildən
tapşırıq aldığını, ona səslər gəldiyini
bildirirdi. Koşon isə onu yalanda ittiham
etməyə çalışırdı. Bu gənc qız ecazkar xüsusiyyətlərə
malik idi. Əyanların arasında
özünü tanıtmaq istəməyən dofinə
yaxınlaşıb, əvvəllər görmədiyi şəxsi
dəqiq müəyyən etmişdi. Digər əlamətlər də
onun xüsusi qabiliyyətlərə malik olduğunu göstərirdi.
Dini məhkəmə isə ona cadugər yarlıkı
yapışdırıb, onu edam etmək
hökmünü verdi. 1431-ci ildə 19
yaşlı Janna d`Ark Ruanda tonqalda yandırıldı.
Lakin Jannanın möcüzəli
igidliyi öz bəhrəsini verməyə başladı. Kral VII Karl
ingilislərə möhkəm müqavimət təşkil edə
bildi. Burqundiya Fransaya kömək etməyə
cəlb edildi. 1453-cü ildə Yüzillik
müharibə La-Manş boğazı sahilindəki Kale istisna
olmaqla, ingilislərin bütün fransız torpaqlarından
qovulması ilə başa çatdı. Elə həmin
ili Avropa ilə Asiyanın kəsişdiyi
nöqtədə də mühüm hadisə baş verdi,
Osmanlı sultanı II Mehmet Fateh Konstantinopolu tutmaqla, Bizans
imperiyasının mövcudluğuna son qoydu.
Jannanı cadugər elan edib, tonqalda
yandırtdıran katolik kilsəsi az
müddətdən sonra onun təqsirsiz olduğunu elan etdi. XX əsrdə isə Janna d`Ark müqəddəslər
siyahısına daxil edildi. Parisin
meydanlarından birini Jannanın at üstündə
qızıl suyuna çəkilmiş heykəli bəzəyir.
Təsadüfi deyildir ki, Notr-Damda da Fransanın
himayəçisi kimi Orlean qızının heykəli
qoyulmuşdur.
İkinci Dünya müharibəsi
illərində isə Fransa müqavimət hərəkatına
general Şarl de Qoll başçılıq etdi. 1940-cı ilin
iyununda Paris almanlar tərəfindən işğal edildikdə,
16 iyunda İngiltərəyə gələn de Qoll Londondan
radio ilə fransız xalqına müraciət etdi. O,
fransızları mübarizəyə çağırdı və
bildirdi ki, məğlubiyyətə baxmayaraq, müharibə
davam edəcək və dünya müharibəsinə
çevriləcəkdir. O, çıxışını bu
sözlərlə bitirdi- “Biz qalib gələcəyik!” De Qolldan fərqli olaraq, Birinci Dünya müharibəsinin
uğurlu sərkərdələrindən biri olan marşal
Peten xəyanət yolunu tutdu, Hitlerlə saziş bağlayaraq,
Vişidə öz kollaboratsionist hökumətini qurdu.
1944-cü ilin avqustunda general Leklerkin
tank qoşunları Parisə girdikdən az sonra de Qoll xalqla
birlikdə 25 avqustda Yelisey çölü avenyusu ilə
Konkord meydanına qədər addımlamışdı. Bu, uzun əzablı mübarizdən sonra onun şərəf
zirvəsinə yüksəlməsi əlaməti idi. Xain Peten isə müharibədən sonra ölüm
hökmünə məhkum edildi, sonra həmin hökm
azadlıqdan məhrum edilmə cəzası ilə əvəz
edildi. General de Qoll 1968-ci ildə Konstitusiyanın dəyişilməsi
ilə yaranan Beşinci Fransa respublikasının prezidenti oldu,
1969-cu ildə isə referendum onun təkliflərini rədd
etdikdə, vəzifəsindən istefa verdi.
De Qoll Fransanın müstəmləkəçiliyinin
dağılmasına da öz töhfəsini verdi.
Əlcəzairdə fransız hərbçilərinin
putçunu yatırdıb, ölkənin müstəqillik elan
etməsinə şərait yaratmışdı.
Fransız xalqı öz
xilaskarı kimi general de Qolla da böyük ehtiram bəsləyir. Zəfər
Tağının yerləşdiyi Ulduz meydanı indi onun
adını daşıyır. 1970-ci illərdə
istifadəyə verilən yeni və ən müasir aeroport da
onun şərəfinə adlanmışdır.
Paris iki dəfə almanlar tərəfindən
işğal edilmişdir. 1870-ci ilin sentyabrında Sedanda
fransızların biabırçı məğlubiyyəti və
imperator III Napoleonun almanlara əsir düşməsindən beş ay sonra, 1971-ci ilin yanvarında Paris alman
qoşunlarına təslim olmuşdu. Daha
dörd ay sonra isə Frankfurt sülh müqaviləsi ilə
Fransa-Almaniya müharibəsi başa çatmışdı.
İkinci dəfə isə Paris 1940-1944-cü
illərdə, dörd ildən artıq bir müddətdə
alman əsgərlərinin çəkmələri altında
inildəməyə məcbur olmuşdu. Lakin
Paris işğal altında olanda da düşmənə
qarşı müqavimətini dayandırmamışdı.
Parisdə inqilablar
timsalında da digər sarsıntılar baş verirdi. Onlar
başlanğıcını XVII əsrdən
götürür. 1648-ci ildə Fronda
Parisdə kraliça-ana Anna Avstriyalıya və birinci nazir
kardinal Mazariniyə qarşı üsyan
qaldırmışdı. Fronda (hərfi mənada
“sapand” deməkdir) sadə parisliləri birləşdirməklə,
mütləqiyyət əleyhdarlarının mütəşəkkil
ittifaqı idi. Müharibələr
aparıldığına görə ölkədə kəndlilərdən
alınan vergi artırdı. Kraliça-ananın
Parisdəki parlament (qanunvericilik hakimiyyətinə malik deyildi)
liderlərindən bir neçəsinin həbs edilməsi barədəki
əmrinə cavab olaraq üsyan (“barrikada günü”) baş
qaldırdı. Kral sarayı 1649-cu ilin yanvarında Parisdəki
küçə döyüşlərindən və
barrikadalardan beş ay sonra Sen-Jermenə
qaçdı. Ona görə də bu vaxt on yaşı olan
kral XIV Lui Parisə nifrət bəsləməyə
başladı, sonralar da ondan uzaqlaşmaq üçün
Versal sarayını tikdirib, təkcə özü və ailəsi
ilə yanaşı, əyanlarını da bu sarayda
yaşamağa məcbur etmişdi. Bu möhtəşəm
kompleksin 10 min otağı olduğu bildirilir.
Frondanın isə müqaviməti
uzun çəkmədi. Kardinal Mazarini 1652-ci ildə Frondanın
dayağı olan Bordo ətrafında onları məğlub
etməklə, ölkədə mütləqiyyətin möhkəmləndirilməsinə
yol açdı. 1661-ci ildə Mazarinin
ölümü ilə əlaqədar olaraq hakimiyyəti
bütünlüklə öz üzərinə götürən
kral XIV Lui bundan bolluca bəhrələnib, ölkədə
tam mütləqiyyət idarəçiliyi qurdu. Məğlubiyyətdən sonra artıq Fronda da
dağılmalı oldu.
22 yaşlı kral XIV Lui bəyan
etdi ki, bu vaxtdan etibarən “onun özü özünün
birinci naziri olacaqdır”. Daim qızlarla əylənən
oğlunun bu sözlərinə doğma anası
gülmüşdü. Lakin o, sözünə
bütünlüklə əməl etdi, dövlətin idarə
edilməsi yüyənini öz əlinə götürdü
və 54 il ərzində hər gün
dövlət işlərinə 8 saat vaxt sərf etdi.
O, taxt-taca Allahın ona bəxş
etdiyi mükafat kimi baxırdı və inanırdı ki,
monarxın istənilən arzusu onun təbəələri
üçün qanundur. Kralın hakimiyyətinin
təbəələri tərəfindən məhdudlaşdırılması
onun üçün ən böyük
biabırçılıqdır. Yalnız
monarxın təkcə özü dövlətin
faydasının nədən ibarət olduğunu bilir.
Kral hakimiyyətini ilahiləşdirərək XIV Lui
özünü dövlətlə bərabər hesab edirdi:
“L`etat c'est moi” - “Dövlət mənəm” kimi ifrat ambitsiyadan
xəbər verən sözlərin də müəllifi odur. Bir şeyi də inkar etmək olmaz ki, onun
hökmranlığı Avropa tarixində ən uzun olmaqla
yanaşı, məhz bu dövrdə Fransa öz zenitinə
yüksəlmişdi. Onun sarayı da
Avropadakı ən füsunkar saray idi, fransız ədəbiyyatı
və incəsənəti bu vaxt özünün qızıl
epoxasını yaşadı.
Ölkənin idarə
olunmasını Kral Şurasının əlində cəmləşdirməklə
kifayətlənməyib, sarayını ölkənin siyasi,
inzibati, mədəni mərkəzinə çevirdi. Kral iqamətgahı
1682-ci ildə özünün tikdirdiyi və Parisdən 20 km
aralıqda yerləşən Versal sarayına
köçürüldü. Bir əsrdən
çox müddətdə krallar burada yaşayıb, fəaliyyət
göstərirdilər. Çünki
sonrakı kralların fəaliyyətini tam dövlət
işi adlandırmaq da çətin idi. 1789-cu ildə
Fransa inqilabı başlayandan, Bastiliya alınandan az sonra ac
kütlə Versala hücum edib, kral XVI Luini ailəsi ilə
birlikdə buradan Parisə köçməyə məcbur
etdi. Sonralar heç bir kral və ya imperator
Versalda yaşamağa cəsarət etmədi.
Versal Günəş
Kralın özünün iradəsi əsasında inşa
edilməklə fransız klassitsizmi üslubunda idi. Saray kompleksi
olduqca böyük zövqlə tikilmişdir. Nə London yaxınlığındakı Vindzor
sarayı, nə İspaniyadakı Eskopial sarayı onun mükəmməlliyi
və gözəlliyi ilə müqayisə edilə bilməz.
Sankt-Peterburqdakı Qış sarayı Versala bənzədilmişdi.
Sarayın tikintisi iki görkəmli
arxitektorun layihəsi əsasında aparılmışdı. Lakin kralın
özü tikintiyə ciddi nəzarət edirdi. Versalın Güzgülü salonu məhz Günəş
Kralın ideyasını reallaşdırmışdı.
İri pəncərələrdən düşən
günəş işığı nəhəng
güzgülərin səthindən əks olunaraq, salonu
güclü işıq seli ilə doldurur. Güzgülü salon XIV Luinin iftixar mənbəyi
olsa da, Fransa dövlətini aşağılayan tarixi hadisənin
də şahidi olmuşdu. 1871-ci ildə burada
işğalçı Prussiuanın təşəbbüsü
ilə Almaniyanın birləşməsi elan olundu, I Vilhelm təntənəli
qaydada Almaniya imperiyasının kayzeri, Otto fon
Bismark isə kansleri elan olundu. Buna qədər
onlar müvafiq olaraq Prussiyanın kralı və kansleri idi.
Lakin tarixin ironiyası da mövcuddur. 1819-cu ildə Versalda I Dünya müharibəsində
məğlub olmuş Almaniya ilə qalib dövlətlər
arasında almanları alçaldan şərtlərlə
müqavilə imzalandı. Beləliklə,
yarım əsr keçməmiş Almaniya imperiyası öz
taleyinin acı sifəti ilə üzləşməli oldu.
Versal ən iri saray-park
ansamblıdır. Sarayın qarşısında, bəzəkli hasardan bir az aralıda Günəş Kralın at
üstündəki heykəli yerləşir. Böyük
sarayla yanaşı, burada həmçinin hovuzları, fəvvarələri,
çoxlu heykəlləri olan Böyük Trianon və mənzərə
parkı ilə seçilən Kiçik Trianon vardır.
(Ardı var)
Telman ORUCOV
525-ci qəzet.-
2017.- 25 fevral.- S. 20.