Dünya və müasir kapitalizm
Kapitalistlər rəzil əməllərinə, qeyri-insani hərəkətlərinə, yaratdıqları amansız sosial-iqtisadi sistemə dəbdəbəli don geyindirməkdən ötrü daha çox təhlükəli siyasi-hərbi oyunlara əl atır, müharibələr törədir və qanlı münaqişələr yaradır, milyonlarla günahsız insanları aclıq və səfalətlə sınağa çəkirlər.
Əvvəlkindən bir az fərqli olaraq indi qızıl, pul var-dövlət və sərvət üçün ən dəhşətli üsulları
tətbiq etməkdən də çəkinmirlər. Süni şəkildə problemlər
yaradaraq bəşəriyyətin
diqqətini mühüm
məsələlərdən, yaratdıqları kapitalizm
sisteminin bədnam, bəşəriyyətə zidd
reallıqlarından, xüsusilə
də borc, sələmçilik, kütləvi
hal almış kredit problemindən yayındırmağa ciddi
cəhd göstərirlər. Bu gün bütün dünya kredit, borc, sələmçilik
bataqlığında boğulur.
Hamı bir-birinə nəsə borcludur.
Sistemin daxili mahiyyətindən irəli gələn bu fəsadların sirlərini əhalinin mütləq əksəriyyəti
bilir, amma başqa çarə tapmadıqlarından onlara
doğru gedirlər. “İqtisadi qatil”ə çevrilmiş müasir
kapitalizm adlı ictimai-siyasi sistemin qarşıya qoyduğu bir nömrəli məqsəd bütün əhalini, ölkələri
kreditlərdən və
böyük dövlətlərin
kapitalından asılı
vəziyyətə salmaqdır.
Məqsədə SSRİ-nin
süqutu ilə artıq daha çox nail olunub desək, yəqin ki, yanılmarıq. Kreditdən asılı vəziyyətə
düşmüş xalqlar
və tərəfdaş
dövlətlər bu
hörümçək toruna
elə ilişiblər
ki, üzləşdikləri
bəlalara bamayaraq, etiraz səslərini ucalda bilmirlər. Odur ki, onlar beləcə
ən asan yolla tam nəzaərtdə
saxlanılır və
arzu edilən şəkildə xaricdən
idarə olunurlar.
Müharibə və silahlı
münaqişələr yaradıb,
sonra da həmin savaşa qoşulmağa təhrik etdikləri dövlətlərə
silah satır, böyük məbləğdə
yüksək faizlə
kreditlər ayıran kapitalistlər bu yolla onları özlərinin vassallarına
çevirirlər. Hətta
ötən əsrin
80-ci illərində Sovet
İttifaqı kimi güclü bir imperiyanı kredit əsarətinə düçar
edən ABŞ son nəticədə
M.Qorbaçev, B.Yeltsin,
L.Kravçuk, S.Şuşkeviç
kimi kapital sahiblərinin əli ilə həmin nəhəng dövləti
darmadağın edərək,
neçə-neçə xalqın
həyatını cəhənnəmə
çevirdi, onların
taleyilə oynadı, uzunmüddətli məhrumiyyətlərə
düçar etdi. Qısa müddət ərzində ciddi əsas olmadan xarici qüvvələrin təhriki ilə sosializm sisteminin qatı düşməninə
çevrilən bu xalqlar, demək olar ki, indiyə
kimi bir-birlərinə
qarşı dost mövqeyinə
keçid mərhələsini
dəf edə bilməyiblər. Beləcə, SSRİ ilə bağlı nə vardısa, hamısı məhv edilməyə məhkum oldu edildi. İstər dinc, istərsə də qanlı inqilabların qarşıya
qoyduqları əsas hədəf də məhz budur - mövcud olanı kökündən məhv
etmək, alt-üst etmək, yeni səhifədən, sıfırdan
başlamaq. Bu isə məhrumiyyətləri
mütləqləşdirir.
Məlum olduğu kimi, İkinci Dünya müharibəsi başa çatdıqdan sonra
ABŞ tərəfindən SSRİ-ni məhv etmək
planı hazırlandı. Soyuq müharibə
başlandı. Həmin
plan özündə həm
iqtisadi, həm də ideoloji aspektləri əks etdirirdi. İstənilən halda uzun çəksə də, Sovet dövlətinin bəzi rəhbərlərinin
səbatsızlığı və bəzilərinin də xəyanəti ucbatından plan özünü
doğrultdu. 1990-cı
ildə SSRİ tamamilə
süqut etdi. Nəticəsi isə göz
önündədir, əlavə
şərhə ehtiyac
duymuram. Sovet dönəmindən
ən yaxın dostlar kimi yaşayan
yeni dövlətlər
elə bil ki, sosializm quruluşuna
nifrət ruhu ilə bir-birilə savaşa və ya yarışa giriblər. Köhnə
cəmiyyətin ən
qiymətli mirası olan sosial ədalət
prinsipi də yaramaz bir xüsusiyyət
kimi get-gedə öz yerini kapitalizmin rəqabət prinsiplərinə təhvil
verdi. Yeni dövlətlər
özünü iqtisadi
cəbhədə sınamaq,
əhalinin ümidlərini
doğrultmaq əvəzinə,
elə bil ki, öz vəzifəsini
təkcə siyasəti
deyil, eyni zamanda iqtisadiyyatı dağıtmaqda, onu yenidən qurmaqda gördü. İqtisadiyyata, birinci növbədə istehsala dəyən böyük ziyan hesabına həmin ölkələrin hamısında
işsizlər ordusu yarandı. Elə bil ki, insanların yaşaması
üçün vacib
şərt olan əmək hüququ da yeni quruluş
tərəfindən ləğv
edildi. Azadlığa alışmamış (“parnik”, “zoopark” effekti ilə yaşayan) vətəndaşlar
bu sərbəstliyin əlində özlərini
itirdilər, çoxları
çörək pulu
belə tapmaqda çətinlik çəkdilər,
insanlar sanki vəhşiləşdilər.
İkinci mühüm məqam ondan ibarətdir ki, postsovet respublikalarının
heç birində hakimiyyət başına gələn səriştəsiz
yeni siyasi qüvvə baş verənlərdən siyasi
nəticə çıxarıb
lazımi yol tapa bilmədilər. Həmin
dərsin məzmunu olduqca sadə idi: istənilən inqilab mahiyyətcə çevriliş, yəni hər şeyi məhv edən fövqəladə vəziyyətdir.
Məhvə yönəldilmiş bu prosesə cəlb edilən xalqların şüurunda
birdən-birə baş
verən dəyişiklik
isə qurmağa deyil, dağıtmağa köklənir. Məhv edilən
anlayışlar arasında
SSRİ-ni bütün
dünyada məşhurlaşdırmış
kollektivizm prinsipi də var idi.
“Hamı bir
nəfər, bir nəfər hamı üçün” şüarı
kapitalizmin “Hər kəs özü üçün, təkcə
Allah hamı üçün”
prinsipi ilə əvəz olundu. Amma Allahı bu məsələyə qatmaq
tamamilə səhv fikir idi.
Bütün bunlar bizə tarix kitablarından, müstəqil dövlətlərə
parçalanmış SSRİ təcrübəsindən yaxşı
məlumdur. Nəticəsi araşdırılmadan keçmişi xatırladan
pis və yaxşı nə vardısa, hamısı məhv edildi. Əvəzində isə yeni heç nə yaradılmadı desək,
yəqin ki, yanılmarıq. Axı fəaliyyət
göstərən zavodları,
fabrikləri, dövlət
qurumlarını, hətta
ən yüksək səviyyəli təhsil, səhiyyə sistemini dağıtmağın nə
mənası var idi?!
Son nəticədə
hər şeyini itirmiş, müflis olmuş xalqlar illərlə aclıq və səfalət içində yaşadılar. Bu proses,
demək olar ki, nəinki bütün postsovet məkanında, keçmiş
SSRİ respublikalarında, hətta
Şərqi Avropanın
sosialist düşərgəsi
ölkələrində də müşahidə
edilirdi.
Belə bir deyim var: “Əlverişli
şərait yaranan kimi insan mənəviyyatı
qurban verir”. Əxlaqsızlığın (bütün mənalarda)
yayılması cəmiyyətdə
hərc-mərcliyə gətirib
çıxardı. İstər idarəetmədə,
istərsə də insanların davranışında
mənəvi-əxlaqi dəyərlər
sistemi yavaş-yavaş
aradan qalxır, cəmiyyət məhvə
doğru yuvarlanırdı.
Nədənsə “müstəqillik”,
“azadlıq” və “sərbəstlik” anlayışlara
yaratmaq üçün
deyil, dağıtmaq, parçalamaq, qarət etmək, mümkün olanı mənimsəmək
alətinə çevrildi.
SSRİ süqut
edərkən bütün
xalqlar yalnız tezliklə inkişafa, firavanlığa ümid bəsləyirdilər. Sanki hamı möcüzə gözləyirdi. Bir anda hər şeyin 360 dərəcə dəyişəcəyinə
inam var idi. Əslində 360
dərəcə dəyişiklik
baş verdi,
amma yaxşılığa
yox, pisliyə doğru bu fırlanma
nə əldə edilmişdirsə onu dəyirman daşı arpanı əzən kimi parçaladı. Dövlət
işlərində səriştəsi
olan təcrübəli
mütəxəssislər baş
verənlərin sonda hərcmərcliklə nəticələnəcəyini
öncədən görürdülər.
Bir neçə nəslin min bir əzab-zəiyyətlə
yaratdıqlarının bir
anın içində
məhv edilməsində
yaxşı heç nə olmadığını
anlayırdılar. Amma kimsə
onlara qulaq asmaq istəmirdi. Hamı yeni nəsə axtarır, yaşlı nəslə nifrət edir, onları nimdaş adlandırır və hansısa dəyişikliyə can atırdı.
“Göydən üç alma düşəcəyinə” inanan insanların sadəlövhlüyündən yararlanan kapitalistlər isə fürsəti əldən vermədən “özəlləşdirmə” adı ilə postsovet dövlətlərinin sərvətini mənimsəməyə başladılar. Kapitalizmin əsl mahiyyətini dərk etmək üçün uzun illər lazım oldu.
Bütün dünyada nüfuz sahibi olan kapitalizm sosializm cəmiyyətindən əcaib forma almışdı. Bu sistemin sarsılmaz qanunları, demək olar ki, bizdə işləmir və işləyə də bilməz. Ədalətsizliyə köklənmiş sistem insanlara fayda verə bilməz. Əvəzində daha amansız şərtlər daxilində yaşamağa məcbur olmuşuq. Cəmiyyətdə nə ideologiyadan, nə əxlaqdan, nə də mənəvi dəyərlərdən əsər-əlamət qalmayıb. Bu proses əksər postsovet respublikalarında, Şərqi Avropada da açıq-aşkar müşahidə edilməkdədir.
Bu
baxımdan Azərbaycanın bəxti gətirib. Düzdür, yeni sistemin ilk “quruculuq”
illərində vəziyyət elə də ürəkaçan
deyildi. Amma həmin acı günlərin ömrü
cəmi üç il
oldu. 1993-cü ildə uzaqgörən
siyasətçi Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişi
ilə xalq həqiqətən nicat yolunu tapdı. Hər
iki ictimai-siyasi sistemin - həm kapitalizmin,
həm də sosializmin mənfi və
müsbət cəhətlərinə yaxşı bələd
olan lider xalqa və dövlətə nəyin lazım olduğunu yaxşı bilirdi. Etiraf edək ki, xalqın şüurunda
dönüş nöqtəsi yaratmaq, ümumi axına
qarşı çıxmaq, sıfırdan başlayaraq
yeni ictimai münasibətlər
qurmaq dünya səviyyəli
siyasətçi Heydər Əliyevə asan
başa gəlmədi. Amma
o, öz
inadkarlığı və əzmkarlığı sayəsində
qoyduğu məqsədə nail oldu. Bu
gün sahib
olduqlarımıza görə bu dahi şəxsiyyətə hər kəsin
müəyyən qədər borcu və
minnətdarlığı olmalıdır. Onun
uzaqgörən siyasəti sayəsində bu
gün gələcəyə ümidlə
baxa bilirik.
Şükürlər olsun ki, “Hamı hamıya qarşı!”
şüarı artıq gündəmdən
çıxarılıb. Baş verən
dağıdıcılıq prosesi bizim üçün geridə
qalıb. İndi klassik
kapitalizm və sosializmdən daha mükəmməl olan
tutduğumuz yeni inkişaf yolu ilə aram-aram, tələsmədən, əminliklə
addımlayırıq. Müəllifi olduğumuz
inkişafın yeni formasının necə
adlanacağını isə gələcək göstərəcək...
Rafiq ƏLİYEV
525-ci qəzet.- 2017.-25 fevral.-
S.8.