Kölgəsi də işıq saçan insan

Mən elə bir adam haqqında yazmaq istəyirəm ki, onu bütün türk dünyası tanıyır. Bəlkə də kimi bir qədər az, kimi bir qədər çox. Elm aləmində isə onu tanımayan yoxdur.

O, ədəbiyyatçıdır desək, ədəbiyyatçı, dilçidir desək, dilçi, filosofdur desək, filosof, tarixçidir desək, tarixçidir. Hələ bir az da qabağa getsək, onu riyaziyyatçı, kimyaçı, nə bilim daha nələr kimi də görə bilərik. Çünki o, müasir dövrün ideoloqlarından biri, elm adamı, müasir humanitar elmin - ədəbiyyat nəzəriyyəsinin, dilçiliyin yaradıcılarından və daim inkişaf etdirənlərdən biridir. Mərhum akademiklər Ağamusa Axundovun, Tofiq Hacıyevin dəyərli davamçısıdır.

Haqqında danışmaq istədiyim elm adamı, elm fədaisi, elm xadimi Nizami Qulu oğlu Cəfərovdur. Nizami müəllim uşaqlığından əsl kişi yanında böyüyüb. Anası Savad xala bir kənddən bir neçə kənd yaradan Kəsəməndəndir. Kəsəmən kəndi öz qoynunda Azərbaycan xalqına neçə-neçə məşhur adamlar, o cümlədən, elm adamları bəsləmiş, cəmiyyətə ərmağan etmişdi. Savad xalanın sinəsindən süd əmən Nizami müəllim də bir vaxtlar kənd uşaqları kimi dərslərini təbiətin qoynunda oxuyub öyrənərdi. Bir vaxtlar əzəli-əbədi Azərbaycan torpağı olan, indiki Ermənistan adlanan ərazidən məcburi köçürülərək Qazax mahalına pənah gətirmiş Qulu kişi Kəsəmən gözəli Savad xanımla evlənmiş və Zəlimxan kəndində özlərinə yurd-yuva qurmuşlar. Bu izdivacdan gözəl-göyçək balalar doğulmuşdu. Gələcəyin məşhur elm xadimi Nizami də bu ailədən pərvazlanmışdı. Qızıl medalla orta məktəbi bitirmiş, heç bir çətinlik çəkmədən Azərbaycan Dövlət Universitetinə qəbul olunmuşdu. Onun istedadı ilk gündən müəllimlərini valeh etmişdi.

Fərqlənmə diplomu ilə universiteti bitirən Nizami müəllim AMEA-da işləməyə başlayıb. Sonra doğma universitetində işləyib, daha sonra isə Atatürk mərkəzində, Milli Məclisdə...

Nə Atatürk mərkəzindəki direktorluq, nə universitetdəki fakültə dekanlığı, nə kafedra müdirliyi , nə millət vəkilliyi onun nə xarici, nə də daxili aləmini dəyişdirə bildi. Sadədən sadə, ucadan uca olan Nizami müəllimi necə görmüşəmsə, eləcə də qalıb. Nə səsinin ucalığını, nə də özünün hamıdan üstün tutmasının şahidi olmuşam. Həmişə onun yanına köməyə, məsləhətə gedən insanları mehriban, istiqanlı, doğması kimi qarşılayan görmüşəm. Bir gözü yazıda, oxuduğu kitabda olduğu halda qarşısındakını da diqqətlə dinləməyi onun verdiyi dəqiq cavablarından duymuşam. Onun yanında olanda insanın çiyinlərindən sanki ağır yük götürülür. Onun yanında olanda hər şey necə də asan olurmuş. Sənə böyük yük kimi ağırlıq edən problem Nizami müəllimin yanında balacalaşırmış. O iş düzəlməsə belə, ürəyində bir rahatlıq, arxayınlıq yaranır: "Bircə ölümə çarə yoxdur". Nizami müəllimin səsindəki səmimiyyət atalar sözünü təsdiqləmiş olur. Sən demə, bu səmimiyyətlə də rahat yaşanmaq olurmuş. Nizami müəllim mənim elmi rəhbərim olub. Bu sətirləri yazmağa o zaman onda gördüyüm saflıq, istiqanlılıq, səmimiyyət vadar etdi. Hər dəfə gedəndə otağının qapısının açıq olduğunu, içəridə başqa adam olduğunu görəndə oturub gözləmək istəmişəm. Məni görən kimi içəri dəvət edir, qonağıyla tanış edirdi. Fikirləşirdim ki, yəqin bu diqqət ancaq mənim üçündür. Sonralar gördüyüm bunun əksini göstərdi. Nizami müəllim bütün insanlara qarşı həssas və səmimidir. Başqaları kimi onları qapı dalında gözlətməz. Bircə televiziyadan gələn çəkilişlər olanda gözləyəsi olurduq. O da çox az çəkirdi. Çünki Nizami müəllim sözləri yox, sözlər Nizami müəllimi axtarıb tapırdı. Ona məlhəm adam kimi, doğma insan kimi. Çünki sözləri Nizami müəllim ayırd edir, nizama salır, izahını verir.

Nizami müəllimin ürəyi otağının qapısı kimi açıqdır, səma kimi təmizdir, su kimi ləkəsizdir. Nizami müəllim daxilən də çox ucadır. Ucadan-uca, qocadan qoca, cavandan cavandır. Uşaqdan saf, su kimi pak, ümman kimi təlatümlü, dərya kimi dərin, dağdan uca, bulaq kimi həzin.... Elmi, biliyi saz, dostları arasında sevilən, ixtiyarlar arasında müdrik, seçilənlər arasında ilk, qışda bəyaz qar, yazda oyanmış torpaqdır. Yayda kölgəli talvar, payızda bol məhsullu bağdır. O, bütün bunları sevdiyi, xətrini əziz tutduğu həmvətənlərinə səxavətlə paylayır, uf da demir. Çünki kişi yanında böyüyb, çünki halal süd əmib. Çünki kölgəsi özündən qabaqda gedir. Çünki özü kölgəli kişidir. Çünki başqalarına kölgə salmağı sevir. Allah da kölgə salanlardan öz kölgəsini əsirgəmir. Nemətlərini səxavətlə verir kölgə salanlara... Kişi gərək kölgəsiz olmasın. İstidən bağrı bişənlərə kölgə salsın, Nizami müəllim kimi. Onu haylayanların səsinə səs verməlidir, Nizami müəllim kimi. Naümid qoymamalıdır, Nizami müəllim kimi.

Nizami adını çəkəndə ilk növbədə yada dahi Nizami Gəncəvi düşür. Nizamidən üzübəri nə qədər nizamilər yaşayıb, heç birinin izinə rast gəlmədik tarixdə. Nizami Gəncəvidən üzü bəri tuşlanan düz xətt Nizami Cəfərovda sınır, dayanır. Nizami Gəncəvi "Xəmsə"ni yaratdı. Nizami Cəfərov neçə-neçə ədəbiyyatşünaslığa, dilçiliyə aid sanballı, dəyərli kitablar yaratdı. Nizami Gəncəvi sağlığında ala bilmədiyi dəyəri, Nizami Cəfərov türk dünyası, bütün dünya xalqaları tərəfindən aldı, tanındı, dəyər verildi, qiymətləndirildi.

Nizami Cəfərovun çıxışları, apardığı bədii-mədəni tədbirlər də bir elmdir. Çünki o, hər bir tədbirin ruhuna uyğun olaraq söhbəti istiqamətləndirir, məzəli-duzlu deyimlərilə, atmacalarıyla tamaşaçıda xoş ovqat yaradır, apardığı məclisi rövnəqləndirir. Televiziya çıxışlarında da bəzək-düzəksiz, sadə, aydın dildə danışır. Tamaşaçı rahatlıqla onu başa düşür. Çünki Nizami müəllim əsl dilçidir. Saf, sadə, eyni zamanda maarifləndirici dildə danışır.

Bugünlərdə televiziyada Azərbaycan dili haqqında bir verilişə baxırdım. Digər məşhur dilçilərlə bərabər, Nizami Cəfərov da iştirak edirdi. Efirdə çıxış edənlərin adları və titulları yazılırdı. Nizami müəllimin də adının qarşısına "akademik" yazıldı. Bundan çox sevindim, qürur duydum. Ad verilməmişdən əvvəl də biz ona akademik kimi baxırdıq. O, bu ada layiq idi və vaxtında o elmi dərəcəni əldə etdi. İstəyirdim akademik Nizami Cəfərov haqqında başqa səpkili bir məqalə yazam. Ancaq qələmimdən belə bir yazı çıxdı. Bilmirəm, ürəyimdən gələnlərin hamısını, yaza bildim, ya yox? Hər halda bu yazı bir bacının qardaşına olan hörmətinin, ehtiramının, duyduğu qürurun təzahürü, fəxr etdiyi, istinad etdiyi insana olan ürək sözləridir.

Mən Nizami müəllimi akademik adını alması münasibətilə təbrik edirəm, ona can sağlığı, ailə sevinci, elmdə yeni-yeni uğurlar, işlərində müvəffəqiyyətlər arzulayıram.

31.05.2017

Salatın ƏHMƏDLİ

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

525-ci qəzet.- 2017.- 6 iyun.- S.7.