"XX əsr Güney Azərbaycan epik şeiri" - dəyərli
tədqiqat nümunəsi
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, ədəbiyyatşünas Esmira Şükürova, son illərdə Esmira Fuad imzası ilə çıxış edir ki, bu da səbəbsiz deyil.
Belə ki, Esmira Şükürova
dünyasını vaxtsız dəyişmiş oğlu
Fuadın adını yeni formalaşdırdığı
antroponimik modelində işlətməklə sanki onu
yaşatmağa, ona yeni nəfəs, yeni həyat verməyə
çalışır… Heç şübhəsiz ki, o, hər
dəfə Esmira Fuad adını eşidəndə istər-istəməz
dünyalar qədər sevdiyi, "görər gözüm
aydını", deyə oxşadığı oğlu
Fuadı xatırlayır, ağrısını,
acısını, kədərini unutmağa
çalışır. Bəlkə də bu, onun yeganə təsəllisidir!
Elə buradaca vurğulayaq ki,
qadın və kişi adlarının
sintezindən ibarət "Esmira Fuad" ad modeli
daşıyıcısını mətinləşdirib,
kişi qeyrətli bir qadına çevirib. Bu məqamda
Esmira Fuad Nizaminin Nüşabə obrazını, daha
doğrusu, "Aslanın erkəyi, dişisi olmaz", deyən
Nüşabəni xatırladır, onun mənəvi varisi kimi
çıxış edir. "Esmira
Fuad" ad modelinin semantik yükü
daşıyıcısının elmi
yaradıcılığından da yan keçməyib.
Konkret desək, daşıyıcısını vadar edib ki,
elmdə daha məsuliyyətli olsun, daha dəqiq və orijinal
fikirlər söyləsin, heç bir alimin təsirinə
düşməsin… Mübaliğəsiz deyirik
ki, "Esmira Fuad" antroponimik modeli
daşıyıcısı üçün qurğuşun
siqlətli bir modeldir. Əgər belə
olmasa idi, o, "XX əsr Güney Azərbaycan epik
şeiri" (Bakı, 2016) adlı sanballı bir
monoqrafiyanı filologiyamıza təqdim edə bilməzdi.
Bəri başdan deyək ki, müəllifin bu monoqrafiyası
onun çoxsaylı məqalələri və "Güney Azərbaycan
ədəbiyyatında modernizm", "Güney Azərbaycan ədəbiyyatında
ədəbi proses" (2011-13) kimi monoqrafiyalarının məntiqi
davamı olaraq meydana gəlib. Eyni zamanda
onların ümumiləşdirilmiş, təkmilləşdirilmiş
bir forması kimi çıxış edir.
Ə.Mirəhmədovun tərtib
etdiyi "Ədəbiyyatşünaslıq terminləri"
lüğətində (Bakı, 1978) ilk poemaların
yaranması ilə bağlı belə bir fikir verilib:
"İlk poemaların yarandığı yer Yunanıstan
hesab olunur və qədim Yunanıstanda xalqın
yaratdığı o epik əsərlərə poema adı
verilirdi ki, orada əfsanəvi qəhrəmanların, yaxud
Allahların həyatından və şücaətindən bəhs
olunsun..." Esmira Fuad bu fikirlərlə razılaşmır
və xüsusi olaraq qeyd edir ki, "qədim türk eposunun
yaşı heç də yunan eposunun tarixindən az deyil,
ondan daha qədimdir…" Müəllif ədəbiyyatımızda
poema janrının yaranma tarixinin çox qədim olduğunu
ifadə edərkən onlarca sanballı mənbəni
saf-çürük edir, problemin görünən yox,
görünməyən tərəflərinə işıq
salmağa çalışır. İsmayıl Bəliyevin
"Əski şumer dastan və nəğmələrində
Azərbaycan folkloruna, nağıl və əfsanələrinə
yaxın olan çoxlu süjet, fikir, bədii deyim, bənzətmə
və s. vardır. "Bilqamıs
dastanı", "Kitabi-Dədə Qorqud" boyları və
"Koroğlu" dastanı arasında mühüm əlaqə
bağları mövcuddur" qənaətini
düşündürücü hesab edən Esmira Fuada görə,
ədəbiyyatımızın poema janrının
dinamikası belədir: şumer dastan və nəğmələri
"Kitabi-Dədə Qorqud",
"Töhfətül-İraqeyn" (Ə.Xaqani) Nizaminin "Xəmsə"si "Dastani-Əhməd Hərami" "Qisseyi-Yusif" (Qul
Əli) "Yusif və
Züleyxa" (Suli Fəqih)
"Dəhnamə" (Şah İsmayıl Xətai), "Leyli və Məcnun" (Məhəmməd
Füzuli), "Bəxtiyarnamə"
(Fədai Təbrizi) "Sələbiyyə"
(Məmmədbağır Xalxali)
"Azər"
(Hüseyn Cavid)
"Muğan" (Səməd Vurğun) "Böyük ömrün
dastanı" (Zəlimxan Yaqub)… Bu cür
tutarlı faktlar onu deməyə əsas verir ki, müəllif
ədəbiyyatımızda poema janrının inkişaf xəttini
zərgər dəqiqliyi ilə izləyə bilib. Maraqlıdır ki, mövzu ilə bağlı məsələlərin
hər birinə bu cür yanaşma monoqrafiyanın
bütün səhifələrində açıq-aydın
şəkildə görünür. Burada təkcə
onu qeyd etmək kifayətdir ki, analitik təfəkkürlü
tənqidçi Avropada poema kimi xarakterizə olunan bu janrın
Şərqdə necə adlandırılmasına əsl tədqiqatçı
kimi münasibət bildirir: "... bu janr Şərq, eləcə
də Azərbaycan ədəbiyyatında məsnəvi,
Güneydə mənzumə və məsnəvi, Türkiyə
ədəbiyyatında isə uzun şeir, mənzumə,
1950-ci illərdən sonra isə həm də poema olaraq
adlandırılmışdır..." Tədqiqatın
məhz belə bir müstəvidə aparılması o deməkdir
ki, Esmira Fuad təkcə mövzunu dərindən bilmir, həm
də mövzuya kompleks və sistemli şəkildə
yanaşır.
Poema janrına keçidin təkcə
ədəbi və estetik tələblərini deyil, həm də
sosial və psixoloji köklərini araşdıran Esmira Fuad
çağdaş Güney Azərbaycan epik şeirinin folklor
qaynaqlarını ilk dəfə olaraq sistemli şəkildə
təhlil süzgəcindən keçirir, XX əsr Güney
Azərbaycan şairlərinin şifahi xalq ədəbiyyatı
xəzinəsindən yüksək sənətkarlıqla bəhrələnmələrinin
kod-şifrələrini müəyyənləşdirir. Məsələn,
Səhəndin "Kitabi-Dədə Qorqud"
dastanının bütün boylarını nəzmə
çəkdiyini, "Sazımın sözü", "Dədəmin
kitabı" və "Qardaş andı" poemalar silsiləsində
"Kitabi-Dədə Qorqud"dan, ümumən folklorumuzdan
ustalıqla istifadə edildiyini, Şəhriyarın "Heydərbabaya
salam" poemasındakı "Koroğlunun gözü qara
seçəndə//Qıratını minib, kəsib-biçəndə…"
tipli misraların birbaşa "Koroğlu"dan
süzülüb gəldiyini, Həsən Məcidzadə
Savalanın "Apardı sellər Saranı"
poemasının xalq əfsanəsi "Xan çoban və
Sara"nın mahiyyətini özündə yaşadan
"Apardı sellər Saranı" xalq mahnısının motivləri əsasında
qələmə alındığını, Şəhriyar,
Savalan, Səhənd kimi şairlərin poemalarında işlənmiş
çoxsaylı atalar sözlərinin məntiqi mərkəz
funksiyasında çıxış etdiyini tutarlı faktlarla əsaslandırıb.
Bu müstəvidə bir cəhəti də qeyd edək ki,
müəllif Bəhruz Dövlətabadinin bayatı formalı
şeirlərini təhlil edərkən
aşağıdakı şeir parçasını təqdim
edir, onun ən səciyyəvi cəhətlərini
aşkarlamağa çalışır:
Bayatı gün sözüdür,
Zamanın gözüdür.
Hər nə demiş babalar,
Həqiqətin
özüdür.
Esmira Fuad klassik irsimizdən bəhrələnmiş
Səhənd, Sönməz, Sahir, Zehtabi, Şami kimi şairlər
sırasında Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın
adını xüsusi olaraq vurğulayır, onun bədii
yaradıcılığına Xaqani, Nizami, Füzuli, Vaqif,
Sabir, Möcüz kimi mütəfəkkirlərin poetic irsinin
məhz güclü təsiri olduğunu konkret faktlarla arqumentləşdirir.
Ən əsası isə bu kontekstdə ustad Şəhriyarı
amerikan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi
U.Folknerlə müqayisə edir: "U.Folkner kimi sənətkarların
yaradıcılığı o dövrdə mövcud olan
estetik təmayüllərdən daha yuxarıya qalxaraq
onların da üzərinə işıq salır və beləliklə,
özündən kənardakı hər şeyi mənalandırmaq
keyfiyyəti qazanır… M.Şəhriyarın
yaradıcılığı da məhz bu kontekstdə baxılmaq
üçün diqqətəlayiqdir. Onun həm fars, həm
də türkcə yazdığı nümunələr
formanın ikinci plana keçməsi ilə deyil, əksinə,
qədim və çox işlək formanın yeni məzmunla
dolğunlaşması ilə xarakterikdir..."
Ədəbiyyatşünaslığımızda
Güney Azərbaycan ədəbiyyatının aparıcı
janrlarından olan poema janrı sistemli şəkildə
öyrənilməmiş, xüsusi tədqiqat mövzusu
olmamışdır. Amma bunu da inkar etmək olmaz ki, bir sıra
tədqiqatçılar, yeri gəldikcə, XX əsr Güney
Azərbaycan ədəbiyyatında yaranmış poemalara da
münasibət bildiriblər. Bu mənada
Esmira Fuad təkcə haqqında bəhs etdiyimiz zaman kəsiyində
yaranmış poemaların hər birini araşdırmaqla kifayətlənmir,
eyni zamanda bu poemaların bəziləri barəsində
deyilmiş fikirləri də saf-çürük edir. Dəqiq
desək, Mirzə İbrahimov, Cəfər Xəndan, Ruqiyyə
Qəmbərqızı, Rafiq Yusifoğlu, Elman Quliyev, Kamal
Ağamalıoğlu, Qafar Kəndli, Gəncəli Səbahi,
Cavad Heyət, Əlirza Sərrafi, Hümmət Şahbazi,
Qadir Cəfəri...(yeri gəlmişkən,
qeyd etdiyimiz alimlərin cərgəsi bölünmüş Azərbaycan
deyil, bütöv Azərbaycan təəssüratını
yaradır) kimi alim və şairlərin Güney ədəbiyyatında
poema janrı ilə bağlı söylədiklərini
analitik təhlil süzgəcindən keçirir, mövzu ilə
bağlı ən əsas cəhətləri qabartmağa
çalışır. Bununla belə, bir
sıra alimlərin əsərlərindəki qüsurları,
çatışmayan cəhətləri göstərməkdən
də çəkinmir, əsl alim mövqeyi nümayiş
etdirir. Burada Esmira Fuadın bir fikrini eynilə
xatırlatmaq yerinə düşür:
"K.Ağamalıoğlunun təsnifatı, təbii poema
janrının inkişaf və təşəkkül mərhələləri
üçün vahid konsepsiya hesab edilə bilməz. Çünki zaman dəyişdikcə poemaların
da təşəkkül variantı dövrə və zamana
uyğun dəyişir və müxtəlif kateqoriyalı
poemalar yaradılır. O poemalar ki, özündə daha qlobal xarakterik
xüsusiyyətləri əks etdirir. Bu səbəbdən
də poemaları daha çox qruplara ayırmaq
mümkündür".
Monoqrafiyadakı bölmələrdən
biri belə adlanır: "XX əsrin əvvəllərində,
Rza şahi ibtidai dövründə və II Dünya
müharibəsi illərində poema janrının
inkişafı (1900 1950-ci illər)".
Müəllif bu dövrdə yaranmış
poemaların, demək olar ki, hər birinin ən səciyyəvi
cəhətlərini müəyyənləşdirməyə
çalışıb. Konkret desək, İrəc Mirzənin
"Arifnamə", Məhəmməd Hidəcinin
"Əfsanə", Mirzadə Eşqinin "Bir qoca kəndlinin
idealı", Haşım Tərlanın "Toxucu
qız"... poemalarının poetik semantikası, bədii-estetik
məziyyətləri barədə dolğun fikirlər
söyləyir. Alimin Mir Mehdi Etimadın "Çərşənbə
bazarı" və "Gəlinlər həmayili//bəzəyi"
poemaları barədə söylədikləri isə
bütün parametrlərinə görə elmi və
inandırıcıdır: "Etimad millətinin,
xalqının eyiblərindən yazır, onu nadanlıq və
cəhalətə sürükləyən səbəb və
hadisələri tənqid edir, bu yolla ictimai ədalətsizliyi
islah etmək istəyirdi..."
Esmira Fuad ustad Şəhriyarın
bütün Yaxın Şərqdə "Heyrət, ey
söz!" effekti yaratmış "Heydərbabaya salam"
poemasının bədii-estetik qayəsini, bənzərsizliyini
müxtəlif prizmalardan izah edir. Məsələn belə: "Heydərbabaya
salam" Şəhriyarın sənətdə qələbəsidir;
poemaya yazılmış saysız-hesabsız nəzirələrdən
heç biri onun zirvəsinə yüksələ bilməyib;
Şəhriyar gözəlliyi təkcə vəsf etmir, həm
də bədii-fəlsəfi dəyər kimi göstərir;
"Heydərbabaya salam" poeması qadağalar mühitində
Azərbaycan türkcəsinin təntənəsi, Azərbaycan
türkünün kimliyinin təsdiqi idi; "Heydərbabaya
salam"da minilliklərdən doğan xəlqilik, Azərbaycan
koloriti çox güclüdür… Esmira Fuad mövzu ilə
bağlı ən kiçik detala belə aydınlıq gətirməyə
çalışır. Bu isə
mümkünsüzdür. Çünki yunanların
"İlliada" və "Odiseya"sı, almanların
"Nibelunqlar haqqında mahnı"sı, Oğuz türklərinin
"Kitabi-Dədə Qorqud"u kimi, ustad şairimiz Şəhriyarın
"Heydərbabaya salam"ı da sirrini özündə
saxlayan, daha doğrusu, sirli-sehirli dünyası
bütünlükıə açıla bilməyən sənət
incilərindəndir.
"İslam inqilabından
sonrakı dövrdə (1979-2000-ci illər) Güney Azərbaycan
ədəbiyyatında epik şeirin inkişafı" məsələləri
ədəbiyyatşünaslığımızda bir problem
olaraq qalırdı. Təqdirəlayiq haldır ki, Esmira Fuad bu
sahədə də öz qələmini sınayıb.
Müqayisə və qarşılaşdırmalar göstərir
ki, "... ədəbiyyat həqiqətən dövrün,
zamanın, cəmiyyətin və təbiətdə baş verən
olayların bədii salnaməsi, poetik əks-sədasıdır", deyən müəllif həmin
dövrdə yaranmış poemaların əksəriyyəti
barədə yeni fikirlər söyləyə bilib: Şəhriyarın
"Heydərbabaya salam"da nümayiş etdirdiyi parlaq
türkcə "Kənd cevizi" (Mahmud Sadiqpur Şami)
poemasının da gözəlliyidir; "Vətən
pülüşü" (Azəryar Danişvər) onun
içində qalanan bütün Azərbaycanın qəminin
yansıması, arzularının oylağında nakam vətən
sevgisinə ucaltdığı abidə olur; "Urmu boyda həyatın
ölümünü görmək ona bütün Güney Azərbaycanın
ölümünü seyr etmək kimi gəlir..." Qəribədir, bu müstəvidə Esmira Fuad
"Kitabi-Dədə Qorqud" eposundakı Qazan xanla bir
sırada durur. O Qazan xanla ki, "Qom qomlamım qoma yurdum!... Səni yağı nerədən
darımış, gözəl yurdum, - deyərək
için-için ağlayır, gözləri qan-yaşla
dolur, qara bağrı sarsılır...
Bəllidir ki, 1946-cı ildə
Güney Azərbaycandakı azadlıq hərəkatı
beşiyindəcə boğulur və bu zaman "Güney
şairlərinin bir qismi... Quzey Azərbaycana pənah
gətirərək qan qardaşlarının qanadları
altına sığınırlar" (E.F.). Bunların sırasında Balaş Azəroğlu,
Əli Tudə, Mədinə Gülgün, Söhrab Tahir kimi
görkəmli söz-sənət sahibləri olub. Bu sənətkarlar ədəbiyyatımızın
inkişafı və zənginləşməsi yolunda
bütün varlıqları ilə çalışıblar,
"Vətəndə Vətənsiz"lik dərdindən
qurtulmaq uğrunda yorulmadan mübarizə aparıblar. Bu mənada haqqında bəhs etdiyimiz kitabda "Vətəndə
Vətənsiz" olan demokrat şairlərin poema
yaradıcılığı" adlı bölmənin verilməsi
müsbət qarşılanır. Həmin bölmədəki
təhlillərdən aydın olur ki, Ə.Tudənin "Gizli
döyüş", "Sülhün keşiyində"
poemaları irticanın iflasına, sülhə və xalqlar
dostluğuna həsr olunub, Mədinə Gülgünün
"Pərvanə" poemasında insanlıq, humanizm və cəsarətli
şəxsiyyət yüksək pafosla verilib, Balaş Azəroğlunun
"Festival" və "Ərəb oğlu"
poemalarında tərənnüm başlıca şərtdir...
Mətn semantikasına istinadən söylənmiş
bu fikirlər elmi və inandırıcıdır.
Güney Azərbaycan ədəbiyyatındakı
ənənə və yeniliyin, novatorluğun vəhdəti
monoqrafiyanın "Poemalarda ənənə və
müasirlik" adlı III fəslində sistemli şəkildə
işıqlandırılıb. Məcid Şəbbağ Yalqız,
Kərim Məşrutəçi Sönməz, Heydər Xətibi,
Həbib Sahir, Səhənd və başqa şairlərin
poemalarına müxtəlif prizmalardan yanaşan Esmira Fuad
göstərir ki, "ənənə və müasirlik,
realist düşüncə tərzi, sağlam ideoloji
mübarizə ruhu və s. Güney şairlərinin diqqət
yetirdikləri ən vacib məsələlərdəndir..."
Müəllifin bu tip qənaətləri birbaşa həmin
poemalardan doğan məntiqi nəticələr kimi
çıxış edir.
"Yeni şeir ənənələri:
"modernizmin təzahürü", "tarixilik və
müasirlik", "mövzu dairəsi: ənənəvi
obrazlar yeni məzmun müstəvisində" məsələləri
də monoqrafiyanın III fəslində
araşdırılır. Müəllif
poemaların semantik tutumuna, formasına, eyni zamanda ədəbiyyatşünaslığın
son nailiyyətlərinə əsaslanmaqla yeni və orijinal
fikirlər söyləyir. Yeri gəlmişkən, Esmira
Fuad Güney Azərbaycan ədəbiyyatındakı
poemaların mövzu dairəsindən bəhs edərkən
belə bir şərh verib: "…onların
yaradıcılığında əsas mövzu Ana Vətən Azərbaycan, ana dili, xalqın
taleyidir. Ayrılıq, həsrət, Vətəndə Vətənsizlik
dərdi nisgilli qələm sahiblərinin ən kövrək,
həssas mövzularındandır..." Qeyd edək
ki, bu sitatlardakı ilk cümlələr həm monoqrafiyadan, həm
də XX əsr Güney Azərbaycan poemalarından bir leytmotiv
kimi keçir.
54 səhifədən ibarət IV fəsil
belə adlanır: "Epik şeirin ideya xüsusiyyətləri".
Esmira Fuad həm Güneyli şairlərin ən
məşhur poemalarının semantikasına, həm də
mövcud tədqiqatlara söykənərək maraqlı
mülahizələr söyləyir. Məsələn, Səhəndin
"Xatirə" adlı mənzum əsəri cəsarətli
olmağa çağırış baxımından çox
dəyərlidir; Sönməzin "Böyük dərd"
poemasında ayrılıq, hicran, eyni zamanda vüsal, sevinc, qəm,
kədər qoşa qanad kimidir; Şəhriyar
yaradıcılığında ictimai-dünyəvi məsələlər
səciyyəvi xarakter daşıyır, sosial-əxlaqi
predmetlər, fəlsəfi-etik kateqoriyalar əsas cəhətlər
kimi ehtiva olunur… Müəllifin analitik təfəkküründən
süzülmüş bu fikirlərin hər biri
tutarlıdır, hər biri dolğundur. Bu
isə onu həm də ciddi bir tədqiqatçı kimi dəyənləndirməyə
imkan verir. Qeyd edək ki, Esmira Fuadın
yaradıcılığındakı bu cəhəti professor
Teymur Əhmədov və filologiya üzrə elmlər doktoru
Rəhim Əliyev də xüsusi olaraq vurğulayıblar:
Monoqrafiyada "Cənubi Azərbaycan poeziyasının şah
damarı olan poema janrının təşəkkülü,
inkişafı, formalaşması prosesi, sənətkarlıq
xüsusiyyətləri və nəzəri məsələlərinin
dolğun təhlili diqqətimizi çəkir".
Esmira Fuad epik şeirin janr
tipologiyasından bəhs edərkən poema janrının
üç əsas növünü göstərir: lirik, epik
və dramatik. Müəllifə görə, Səhəndin
"Sazımın sözü", "Dədəmin
kitabı" kimi əsərləri epik-lirik poemalardırsa,
Hilal Nasirinin "Qəhrəmanlar", Atilla
Maralanlının "Qarabağ ürəyimdir" əsərləri
də epik poemalardır. Yaxud Zehtabinin "Şahin zəncirdə",
Şaminin "Qartal", Haşım Tərlanın "Araz
gülür" kimi əsərləri dramatik poemalar hesab
edilir.
Esmira Fuad Güney Azərbaycan ədəbiyyatında
müşahidə olunan bədii təsvir və ifadə vasitələrini
tədqiq edərkən daha çox Şəhriyar, Həbib
Sahir, Haşım Tərlan, Savalan, Səhənd kimi şairlərin
poemalarına müraciət edib. Bu, monoqrafiyanın
"Poemalarda obrazlılıq: bədii təsvir və ifadə
vasitələri" bölməsində qabarıq şəkildə
görünür. Burada həmin bölmədəki bəzi məsələlərə
yığcam şəkildə münasibət bildirmək zərurəti
yaranır:
Güney Azərbaycan poemalarında məcazların səciyyəvi
cəhətləri barədə dolğun təəssürat
yaradılıb;
araşdırmalara daha çox metafora, təşbeh
və epitetlər cəlb edilib. Bu da, heç şübhəsiz
ki, müraciət olunmuş poemalarda metafora, təşbeh və
epitetlərin üstün mövqedə görünməsi,
intensivliyi ilə bağlıdır: metafora "Pərdələnsin
saçaqları rəqs eləsin" (Savalan)...; təşbeh
"Qərq olmuş gəmiyə bənzər şəhər"
(Ə.S.Alov)...; epitet "Dəli
sel şəhərdə tufan qopardı" (M.S.Şami)...;
Şəhriyarın yaratdığı "Oxudum səni, Səhənd" metonomiyasının poetik semantikası müəyyənləşdirilib; "Al günəşli buludların qaşında Ay" (Haşım Tərlan) misrası düzgün olaraq poetik tapıntı, "Ürəyin nar kimi sıxdı kağıza" (Mirzə Məhəmməd) misrasındakı təşbehi isə əvəzsiz bir bənzətmə hesab edilib. "Şahbaz ayğır at", "altun işıq cübbə", "alagözlü igidlər" kimi ifadələr bədii məqsədin açılmasına yardım edən təptəzə epitetlər, original məcazlar kimi təqdim edilib. Düzdür, bu epitetlər orijinaldır, amma təptəzə deyil, "Kitabi-Dədə Qorqud"dan süzülüb gəlmiş ifadələrdir. Burada yalnız bir nümunəni xatırladırıq: alagözlü igid: "Bir məhbub, alagözlü yigit burcuq-burcuq dərləmiş uyur" bədii təzad, inversiya, mübaliğə, anaphora kimi obrazlılıq yaradan vasitələrin hər biri uyğun nümunələr kontekstində araşdırılıb. Bu müstəvidə Şəhriyar, Savalan, Səhənd və Sönməz kimi görkəmli şairlərin poemalarından verilmiş misralardakı inversiyalar diqqətçəkəndir.
"Açılmışdır yer süpürən qaş-qabağı" (Haşım Tərlan) misrası ilə bağlı belə bir açıqlama verilib: "...müəllif... son dərəcə orijinal "Açılmışdır yer süpürən qaş-qabağı" frazeoloji birləşməsini yaratmışdır" (səh.316 317). Burada təkcə onu qeyd edək ki, şair həmin frazeoloji vahidi yaratmayıb, əksinə, dilimizdəki "üzündə fərəh əlaməti görünmək", "acığı, hirsi soyuyaraq üzü açılmaq" anlamlı "qaşqabağı açılmaq" frazemindən məharətlə istifadə edib...
Göründüyü kimi, "bədii dilin çox mühüm tərkib hissəsi... libası, bəzəyi bədii təsvir və ifadə vasitələridir", - deyən müəllif Güney Azərbaycan şairlərinin poemalarında müşahidə olunan bədii təsvir və ifadə vasitələri ilə bağlı yeni söz deyə bilib. Amma onu da qeyd etmək yerinə düşür ki, həmin mövzu ayrılıqda, həm də daha geniş müstəvidə tədqiq olunmalıdır.
Esmira Fuadın "XX əsr Güney Azərbaycan epik şeiri" (Bakı, 2016) adlı monoqrafiyası filologiyamızın uğurlarından hesab oluna bilər və ali təhsil müəssisələrimizdə dərs vəsaiti kimi tədris edilməsi məqsədəuyğun olardı...
Əzizxan
TANRIVERDİ
Filologiya üzrə
elmlər doktoru, professor
525-ci qəzet.- 2017.- 29 mart.- S.7.