YARAT səhnəsindəki “Sonuncu”...

Əvvəllər ən çox qibtə etdiyim insanlar səhnə adamları olardı. Hündürdə qurulmuş səhnə, alqışlar, tamaşaçı sevgisi, dəbdəbəli həyat, söyləyəcəkləri bircə kəlmə üçün ətraflarında dolanan jurnalist ordusu və sair... Mənim gözümdə dünyanın ən dərdsiz insanları olub sənətçilər.

Sonralar öyrənəcəkdim dünyanın ən tənha adamlarının da elə sənətçilər olduğunu... Sən demə, bütün o cah-cəlal, o gözəlliklər sadəcə bir neçə saatlıq imiş. Gecə saat 00:00-dan sonra bəzəkli arabası balqabağa çevrilən Sindirellanın xoşbəxtliyi tək... “Yuğ” teatrında yazıçı Pərvinin “Sonuncu” adlı pyesinin əsasında rejissor Ramiz Həsənoğlunun quruluş verdiyi eyniadlı tamaşanın qəhrəmanı Əlisöhbət Qələndərli kimi. Bir ildən çoxdur ki, “Yuğ” səhnəsində uğurla təqdim olunan, ən müxtəlif teatrşünasların, söz adamlarının müsbət reaksiyası ilə qarşılanan, tamaşaçı kütləsi toplayan əsər bu dəfə YARAT İncəsənət Mərkəzinin səhnəsində oynanılırdı. Müasir və geniş salon ağzınacan dolu idi və tamaşaçıların yarıqaranlıq zalda səssiz əyləşib gözləməsi də qəribə bir ab-hava yaradırdı. Sanki bir azdan gözlərimiz önündə baş verəcəklərə ruhən hazırlaşırdıq...

Çexovun “Qu quşu nəğməsi” pyesindən bəhrələnərək araya-ərsəyə gələn bu əsərin ideyasını tək sözlə belə ifadə etmək olar: Tənhalıq!

Ə.Qələndərli aktyordur, sənətini çox sevən, tamaşaçı ordusu, dostları, tanışları olan aktyor. Elə məsələ də bundadır. Gəncliyindən bu sənətə bağlanan aktyorun tamaşaçı sevgisi, təriflər başını qatır və o ömrünü yelə verdiyini gec anlamağa başlayır. Əsər boyunca da bu peşmanlıq yüksələn xətt üzrə inkişaf edir.

Tamaşa qoca aktyorun telefon zənginə yuxudan oyanması ilə başlayır. Monoloqundan məlum olur ki, dünənki gün onun şərəfinə keçirilmiş benefisdən sonra teatrda yatıb qalıb. Nə dostlarının yadına düşüb, nə də harda olduğu ilə maraqlanacaq bir ailəsi var ki, onu oyatsın. Tənhalara gələn zənglər isə yanlış yığılmış nömrələr olar...

“Məni bu qədər içirtdilər, sonra da çıxıb getdilər hərə öz evinə, ailəsinin, uşağının yanına. Mən də ki...”- deyən qocaman aktyorun sözlərindən həyatına, ətrafına, ən çox isə özünə acığı, sitəmi hiss olunur.

Pyes cəmi üç obrazdan ibarətdir. Ancaq Pərvin axşam orada olan benefisin necə keçdiyini, kimlərin toplaşdığını elə Ə.Qələndərlinin öz dilindən canlandırır. Məlum olur ki, bu qocaman aktyora teatrın direktorundan tutmuş, mötəbər sənətkarlaradək hər kəsin sevgisi, hörməti sonsuzdur. Əlbəttə, o özü də bununla fəxr edir, ancaq yenə də yalnız. Hətta onun bu hisslərini paylaşacaq bir kimsəsi belə yoxdur.

Bu yerdə ssenari müəllifi köməyə yetişir: ona “qulaq yoldaşı” göndərir. Beləliklə, gənc teatrşünas İlham Çardaqlı ilə tanış oluruq. İlham gizlincə teatrda yaşayırmış və həmin gecə təsadüfən Əlisöhbət ilə qarşılaşır. Əvvəlcə, ona şübhə ilə yanaşan aktyor gecəni teatrda qalmasının səbəbini fərqli yozumlarla açıqlayır, ailəsinin, onu gözləyəninin olmadığını gizlədir. Söhbət uzandıqca sanki danışmağa ac olan aktyor elə danışdıqca danışır. Beləliklə, onların arasında teatr, aktyorun keçmişi, rolları, gəncliyi, nakam məhəbbəti, sənətə vurğunluğu haqqında söhbətlər başlayır.

Ə.Qələndərli böyük bir şövqlə dünənki benefisdən danışır, üzdə alqışlarla, təriflərlə fəxr etdiyini göstərməyə çalışır. İçində isə bunların hamısının bir heç olduğunu özü də bilir.

Müasir dövrümüzdə insanlar real həyat hadisələrinin əks olunduğu əsərlərə önəm verirlər. Sanki qeyri-real, müəllif xəyalının məhsulu hadisələr insanları maraqlandırmır. İnsanlar az qala hər gün qarşılaşdıqları, gördükləri, ya da görə biləcəkləri hadisələrə, obrazlara daha çox üstünlük verirlər.

“Sonuncu” tamaşasının bir uğuru da məhz budur. Burada uydurma, gerçəklikdən uzaq heç nə yoxdur. Ə.Qələndərlinin simasında bütün ömrünü işinə, sənətinə həsr edən yalnızlar özünü görə bilir.

Pyesdən, zərif xətlə, nakam sevgi əhvalatı da keçir. Çoxlarına adi, hər kəsin başına gələ biləcək bir sevgi tarixçəsidir əslində. Amma Pərvin bu adi sevgi əhvalatını bir insanın bütün həyatını yeyib bitirən yalnızlığın səbəbi səviyyəsinə qaldıra bilir. Çünki qəhrəmanın dilindən deyildiyi kimi: “Kişi gərək qorxaq olmaya”... Görünür, bütün itkilərin, faciələrin bir səbəbi də qorxaqlıqdır. Hər halda onun həyatında belədir.

Gənc aktrisa Ləman Novruzovanın canlandırdığı xəyali sevgili tamaşa boyunca bir neçə dəfə görünür. Biz onun haqqında məlumatı yenə də aktyorun sözlərindən öyrənirik. Məlum olur ki, gənckən varlı bir kişinin qızı ilə eşq macərası yaşayan Ə.Qələndərli qızın atasının qorxusundan bu qadına sahib çıxa bilmir. Bu peşmanlıq bütün ömrü boyunca onu qarabaqara izləyir.

Bir tamaşanın uğur qazanmasının sirlərindən biri də ssenari müəllifi, rejissor işindən əlavə, peşəkar aktyor komandasıdır.

Tamaşanın baş qəhrəmanını canlandıran Əməkdar artist Fərhad İsrafilov bir səhnədə bir neçə obraza girməli olur. Onsuz da tənha aktyor obrazını yaradan F.İsrafilov monoloqunda benefisdə iştirak edən şəxsləri, gənc teatrşünasla söhbətində Otello, Vaqif, İblis kimi obrazları da canlandırır. Cilddən-cildə, obrazdan-obraza girən aktyor hər obrazı yeni şövqlə yaradır.

Bəzən məzəli, bəzən düşüncəli, şən, çılğın, sonda isə gözlənilmədən naxələf kimi qarşımıza çıxan teatrşünas İlham Çardaqlını isə gənc aktyor Hikmət Rəhimov canlandırır. Bu aktyorun ifasında rolunun da tələbinə uyğun olaraq, çılğınlıq, dinamiklik daha çox hiss olunur. Tamaşaçı bir az da onun tamaşaya qatdığı rənglərin hesabına yorulmur. Ağır, faciəvi sujetdə bəzən məhz bu obraz izləyicinin üzündə təbəssüm yarada bilir.

Tamaşanın ən ağır və təsirli məqamı isə sonuncu səhnədir. Gənc teatrşünasla sağollaşıb çıxan aktyor benefisdə ona verilən gül dəstəsini unutduğu üçün geri dönməli olur. Və acı gerçəklə də bu zaman qarşılaşır. Məlum olur ki, gecədən səhərə qədər ürəyini, dərdlərini açıb danışdığı İ.Çardaqlı onu ələ salır, bütün danışdıqlarını qeydə aldığı səs yazısı vasitəsilə qocaman aktyoru teatrdan uzaqlaşdırmaq planları qurur. Onsuz da bütün ömrü boyu həyatdan zərbələr almış aktyorun ürəyi sonuncu zərbəyə davam gətirmir. Üç gün sonra qonşuları onun meyitini evində tapırlar. Bütün ömrü boyu yalnızlıq çəkən aktyoru ölüm də yalnızlıqda haqlayır. Onu ilk xatırlayıb axtaran isə hər gün yarım çörək, 150 qram kolbasa aldığı satıcı qız olur...

Nəhayət, müəlliflərin qısa, ancaq unudulmaz bir mesajı diqqətimi çəkir: Bu dünyada ən çətini yaşamaqdır, yaşamaq...

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2017.- 6 may.- S.12.