"Eşqi-Nigar" - dastan motivlərinin uğurlu səhnə təcəssümü

Mən kitab oxumağa, çox uşaq kimi, nağıllardan başlamamışam. Əlifbanı öyrəndikdən sonra ilk oxuduğum kitab "Koroğlu" dastanı olub.

Kitabın oxunma prosesi elə bitər-bitməz yadımdan çıxsa da, bu dastanı oxuduğum gün indiyə qədər yadımdadır. Rövşənin atası Alı kişinin gözlərinin çıxarılması, oğlunun intiqam yanğısı və bu intiqamın atəşinə toplanan say-seçmə igidlər hələ uşaq təfəkkürümdən bir də heç zaman silinməyəcək dərin izlər buraxmışdı.

Onda nə tamaşa bilirdim, nə teatr. Nə zamansa, bu qəhrəmanlıq eposuyla teatr səhnəsində qarşılaşacağımı düşünməzdim. Ta ki noyabrın 14-ü Gənc Tamaşaçılar Teatrında səhnələşdirilən "Eşqi-Nigar" tamaşasına qədər.

Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı və Bakı Yunis Əmrə İnstitutunun türk dünyasının ortaq qəhrəmanı "Koroğlu" dastanının motivləri əsasında birgə hazırladığı tamaşanın ssenari müəllifi Amalya Ömərova, quruluşçu rejissoru Ayla Həşimova, plastik həlli Ceyhun Dadaşovdur.

Günlər öncədən tamaşa haqqında elanı görəndə maraq və həyəcan yaranmışdı artıq. Noyabrın 14-ü isə saatlar bir-birini qova-qova gəlib tamaşa vaxtına çatanda əlimdə dəvətnamə teatrın qapısı ağzında idim. Hələ uzaqdan qapının önündə toplaşmış bir neçə gənc diqqətimi cəlb etmişdi. Aralarındakı söhbət hələ başlamamış tamaşa idi. Onların yanından keçib içəri girmək istəyirdim ki, uzun zamandır görmədiyim şair, jurnalist Əkbər Qoşalı ilə qarşılaşdım. Əlbəttə, bütün türk dünyasının ortaq qəhrəmanı Koroğlu haqqındakı tamaşanı Dünya Gənc Türk yazarlar birliyinin təsisçisi, Azərbaycan-Türk dünyası sənət körpülərinin qurucularından Əkbər müəllimsiz düşünmək olmazdı. Əkbər müəllimlə qapı önündə bir az ləngidikdən sonra zala keçirik. Buna 21-ci əsrdən 16-cı əsrə səyahət də demək olar. Yolumuz uzundur...

Səyahətimizi Rövşən Alı oğlunun "Koroğlu" ləqəbini götürməsindən başlayırıq. Daha sonra kitab səhifələrindən bizə yaxşı tanış olan, az qala əzbərimizə çevrilən hadisələr bir-birinin ardınca gözlərimizin önündəcə canlanırdı.

Budur, Koroğlu Dəli Həsənlə tanış olur, dostlaşır, İstanbul xotkarının qızı Nigar bu el qəhrəmanının sorağını alıb yuxularındaca aşiq olur, bu eşqinə qovuşmaq üçün ona namə göndərir.

Artıq Koroğlu sevgilisi Nigarı Çənlibelə gətirir. Səhnədəki zaman dastandakı zamandan daha sürətlə keçir. Budur, Koroğlu artıq tanınıb- sevilən, düşmənlərinin ürəyini vahiməyə, dostlarının qəlbini fərəhə qərq edən bir el igidi, 7777 dəlinin başçısı, Nigar isə Çənlibelin xanımıdır. Onların tək dərdi övlad dərdidir. Buna çarə isə Aşıq Cünundan gəlir. O, dağ aşıb, dərələr keçdikdən sonra Təkətürkman elində qəssab oğlu Eyvazı görür, əsl Koroğluya layiq oğul tapdığı üçün sevinir. Koroğlu Eyvazı Çənlibelə-dəlilərə sərdar, Nigara oğul gətirir.

Az sonra Eyvaz iki Koroğlu igidi ilə birgə Bağdadda düşmən tərəfindən əsir götürülür. Nigarın oğul fəryadı, dəlilərin dost həsrəti, Eyvaz intizarı Koroğlunu Bağdada aparır. Meydanda qanlar axır, başlar kəsilir, dəlilər xilas edilir. Elə bu döyüş dövrünün başqa bir qəhrəmanı Giziroğlu Mustafa bəylə Koroğlunu qarşılaşdırır. Bir-birinin gücünü öyrənmək üçün döyüşə girən iki igid sonda ən yaxın dosta çevrilirlər.

Beləcə aylar ötür, illər dolanır, dəlilər hərəsi bir yana dağılır və Çənlibeldə ömürlərinin son zamanlarını yaşayan Nigarla Koroğlu baş-başa qalırlar. Tüfənglə ilk dəfə qarşılaşanda mərdliyin əldən getdiyini deyən qəhrəman "Mənmi qocalmışam, ya zəmanəmi?" - sualı ilə yeri-göyü inlədir. Saat yarımlıq tamaşanın möhürü isə Koroğlunun dilindən "Qocaldım, Nigar, qocaldım" harayı ilə vurulur.

Beləcə, XVI əsrə olan xəyali səyahətimiz tamamlanır. İşıqlar yanır və biz qəhrəmanlıq salnaməsinin ecazkarlığından Gənc Tamaşaçılar Teatrının yarıqaranlıq zalına geri qayıdırıq. Sonluqda aktyorlar "Koroğlu" uverturasının və tamaşaçıların aramsız alqışlarının sədaları altında səhnəyə çıxırlar.

"Eşqi-Nigar" tamaşasını özünəməxsus edən cəhətlərdən başlıcası bütün hadisələrin Nigarın dilindən danışılmasıdır. Bütün dastan boyunca hər qolda adı keçən, hadisələrin mərkəzində dayansa da, çox zaman kölgədə qalan Nigar pyesin baş qəhrəmanı səviyyəsinə qaldırılır.

Tamaşa boyunca izləyici Nigarın Koroğluya olan yoldaş, Eyvaza olan ana məhəbbətinin, qardaşına, atasına, Vətəni İstanbula, məskəni Çənlibelə, 7777 igidə sevgisinin şahidi olur.

Tamaşada dialoqlar da özünəməxsusdur. Dastandakı şeirlər, musiqilər obrazlar arasında bitkin dialoqlar yaradır.

Elə ordaca təəssüratlarımı tamaşanın yaradıcı heyəti ilə bölüşür, həmsöhbətlərimin də fikirlərini öyrənirəm.

Bakı Yunis Əmrə İnstitutunun direktoru İbrahim Yıldırım tamaşa haqqında deyir: "Təxminən on beş ildir Türk dünyasının müxtəlif ölkələrində fəaliyyət göstərmişəm. Hər getdiyim yerdə Koroğlunun qəhrəmanlığını, Nigara sevgisini görmüşəm. Koroğlu ortaq türk qəhrəmanıdır. Biz də düşündük ki, Azərbaycan-Türkiyə arasında mənəvi körpü yaradırıqsa, onda gərək ortaq türk dəyərlərinə də üstünlük verək. Bu düşüncə ilə ssenarist Amalya xanıma müraciət etdim. Daha sonra heyətdəki digər insanlarla, Gənc Tamaşaçılar Teatrının rəhbərliyi ilə danışıqlarımız oldu və müraciət etdiyimiz hər kəs bu işdə bizə öz dəstəklərini əsirgəmədilər. Koroğlu tək deyil, biz bundan öncə Dədə Qorqudun, Yunis Əmrənin həyatları ilə bağlı layihələr də həyata keçirdik. Koroğlu haqqında filmlər, əsərlər, musiqilər var. Biz burada fərqli bir şey etmək istədik. O da bu oldu ki, biz dastana Nigarın gözü ilə baxdıq. Türk dünyasında qadının özünəməxsus gücü var. Nigar da güclü qadınlardandır. Koroğlu varsa, Nigar da var. Çünki Koroğlu yalnız qəhrəman, döyüşçü deyil, Koroğlu həm də Nigar kimi xotkar qızını sevgisini ürəyində bəsləyən, onu saraydan alıb götürən aşiq, şeirlər qoşan, saz çalan ozandır. Biz tamaşada Koroğlunun bu yönünə də işıq tutmağa çalışmışıq. Bunun üçün də bizə bir qadın duyğuları lazım idi ki, o da Nigar oldu. Boş yerə demirlər ki, hər güclü kişinin arxasında bir qadın var. Koroğlunu da Koroğlu edən elə Nigarın özüdür.

Tamaşaçıların reaksiyalarından da görürdük ki, səhnə ilə onların arasında güclü bir bağ qurulmuşdu. Aktyorlar öz rollarının haqqını verdilər. Hər kəsə təşəkkürümü bildirir, təbrik edirəm".

Ssenari müəllifi Amalya Ömərova əsərin yaranması və hazırlıq prosesi haqqında danışarkən dedi: "İdeya Bakı Yunis Əmrə İnstitutundan gəldi. Bizim bu məsələ ətrafında bir sıra görüşlərimiz oldu. Qərara gəldik ki, dastana bir də Nigarın gözü ilə baxaq. Mən səhnə variantını hazırlamamışdan öncə çox araşdırmalar etdim. Və dastana təhrif vermədən ssenarini yazdım. Bu, kompozisiya tamaşa idi, dramaturji əsər deyildi. Dastandan yığılmış fraqmentlər ön planda idi. Tamaşada rəqs səhnələri də var idi. Aktyorlarımız bəzən səhər saat 11-dən axşam saat 7-yə kimi rəqs səhnələrini məşq edirdilər. Professional kollektivlə çalışdığımız üçün çətinliyimiz olmadı. Bu tamaşa zamanı necə gənc, istedadlı aktyorlarımızın olduğunu bir daha gördüm. Düşünürəm ki, tamaşanın səsi hələ çox uzaqlardan gələcək. Dastan ilk dəfə səhnələşdirilir. Xatirələrdən silinməyəcək bir iş bacardıq".

Nigar rolunun ifaçısı aktrisa Zülfiyyə Alhüseynova belə bir məsuliyyətli və şərəfli obrazı canlandırmaqdan qürur duyduğunu dedi: "Düşünürəm ki, bugünkü tamaşadan aldığım təəssürat hələ uzun müddət mənimlə olacaq. Mənə etimad göstərib bu cür önəmli rolu verən yaradıcı heyətə öz təşəkkürümü bildirirəm. Tamaşaçıların alqışları məqsədimizə çatdığımızı göstərirdi. Nigar tarixi qəhrəmandır, xəyal məhsulu deyil. Bu cür obrazı canlandırmaq hər aktrisaya nəsib olmur. Buna görə də özümü şanslı hesab edirəm".

Koroğlu rolunun ifaçısı aktyor Manaf Dadaşov bildirib ki, tarixi qəhrəmanın obrazını yaratmaq onun yaradıcılığında ilk olmadı: "Koroğluya qədər bir neçə tarixi qəhrəmanın obrazını yaratmışam. Cavad xan, İbrahim bəy, Topal Teymur, Sadıq xan, İgid Basat və digər tarixi və nağıl qəhrəmanlarını səhnədə, filmdə ifa etmişəm. Onlar mənim yaradıcılığımda özünəməxsus yer tutan rollarımdır. Bütün türk xalqlarının qəhrəmanı, qoç, igid Rövşən Alı oğlu Koroğlunu ifa etmək mənim üçün yeni və belə yanaşmada maraqlı oldu. Nə qədər alındığını tamaşaçılar deyə bilər".

Eyvaz rolunu canlandıran aktyor Anar Səfiyevin də təəssüratları maraqlıdır: "Burada mənim öhdəmə düşən obraz qəssab oğlu Eyvaz idi. Bu oğlan, mərd, qorxmaz, əsl Koroğluya oğul olmağa layiq bir igiddir. Bu tamaşada ən çox təsirləndiyim səhnə Eyvazın atasından ayrılıb Koroğlu ilə Çənlibelə gəlməsi səhnəsi idi. Məncə, bu səhnə tamaşaçıları da həyəcanlandırdı. Eyvazın sözü üzə deməsini öz xarakterimə yaxın hesab etdim. Teatrımızın həm balacalar, həm də böyüklər üçün çox gözəl tamaşaları var. Çox istərdim ki, xalqımız tamaşalara daha tez-tez gəlsin".

Beləcə axşamın sərin mehinin yoldaşlığı ilə teatrın binasını tərk edirəm. Əkbər Qoşalı doğru demişdi: "Neçə dağlar qızı saraylara düşdü, dilə düşmədi, amma xotkar qızı İstanbuldakı sarayı Çənlibelə dəyişdi və şeirə döndü, sənətə çevrildi, tarixə düşdü".

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet 2017.- 16 noyabr.- S.7.