Elçin Qafarlı: "TÜRKSOY-un
yaradılması çox uğurlu bir addım oldu"
Azərbaycanın TÜRKSOY təşkilatındakı nümayəndəsi Elçin Qafarlı ilə müsahibə
- TÜRKSOY hansı zərurətdən
yarandı?
-
Bildiyiniz kimi, 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılması
nəticəsində müstəqil dövlətlər
yarandı. Sözügedən dövlətlərdən
beşi türkdilli idi. Bu ölkələrin
ortaq tarixi və mədəniyyəti onlar arasında əlaqələrin
inkişaf etdirilməsi üçün bir təşkilat
altında birləşməsini labüd edirdi.
TÜRKSOY-un yaradılması haqqında ilkin fikirlər
hələ 1992-ci ildə irəli sürülüb. Bu təşkilatın
yaradılması ilə bağlı Bakı və İstanbul
şəhərlərində bir sıra görüşlər
keçirilib, nəhayət, 12 iyul 1993-cü ildə
Qazaxıstanın paytaxtı Almatı şəhərində
TÜRKSOY-un yaradılması haqqında Azərbaycan,
Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan,
Türkmənistan və Türkiyənin mədəniyyət
nazirləri tərəfindən protokol imzalanıb.
TÜRKSOY-un yaradılması zərurəti ondan irəli
gəldi ki, təşkilatçı ölkələrin dilləri,
xalqları, mədəniyyətləri bir-birinə çox
yaxın və bir çox xalqların hətta dinləri də
eyni idi. Məlumdur ki, bəzi türk xalqları müxtəlif
dinlərə sitayiş edirlər. Ancaq
TÜRKSOY-un yaradılmasında əsas olaraq dil prinsipinə
üstünlük verilib. Yəni təşkilat
dil birliyi üzərində qurulub. TÜRKSOY-un
əsas üzvləri Azərbaycan, Qazaxıstan,
Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkiyə və
Türkmənistandır. Qalan 8 üzv isə (Rusiya
Federasiyasına daxil olan Altay, Başqırdıstan, Xakas,
Saxa-Yakut, Tıva və Tatarıstan Respublikaları, Qaqauz Yeri
(Moldova) və Şimali Kipr Türk Respublikası) əsasən,
müşahidəçi qismində iştirak edirlər. Amma təşkilatda hər bir üzv bərabər
hüquqa malikdir.
- İndiyədək
hansı layihələrə imza atmısınız?
-
TÜRKSOY-un fəaliyyət dairəsi çox genişdir. Sibirdən Balkanlara qədər olan
coğrafiyadakı ortaq mədəniyyətimizi bütün rəngləri
ilə dünyada təmsil və təbliğ etməyə
çalışırıq. Hər il
üzv ölkələrimizin zəngin mədəniyyətini
təmsil edən nümayəndələrini keçirdiyimiz
müxtəlif tədbirlərə dəvət edirik. Bu illər
ərzində rəssamlar, yazıçılar, şairlər,
heykəltəraşlar, fotoqraflar, teatr və kino sənətçiləri,
incəsənət nümayəndələri bizim tədbirlərdə
bir-birilərilə tanış olub, əlaqələr
qurublar. TÜRKSOY-un üç kollektivi qurulub.
Gənclik Kamera Orkestri, Gənclik Kamera Xoru və Xalq
Çalğı Alətləri Orkestri. Hər
kollektivdə üzv ölkələrimizin incəsənət
nümayəndələri təmsil olunurlar. Bu kollektivlər həm üzv ölkələrimizdə,
həm də Avropa və Amerikanın mötəbər
salonlarında, festivallarında türk dünyasının zəngin
musiqisini nümayiş etdirirlər. 2010-cu ildən
başlayaraq hər ili türk dünyasının
bir dahi şəxsiyyətinin adına elan edib, onunla
bağlı silsilə tədbirlər keçirir, nəşrlər
edirik. Məsələn, 2012-ci il "Mirzə
Fətəli Axundzadə ili" və 2017-ci il "Molla Pənah
Vaqif ili" elan olunub. Bundan əlavə, 2012-ci
ildən etibarən türk dünyasının önəmli
tarixi və mədəni şəhərlərini türk
dünyasının mədəniyyət paytaxtı elan edirik.
2016-cı ildə Şəki şəhəri bu ada layiq
görülüb və il boyu TÜRKSOY-un
tədbirlərinin bir çoxu məhz Şəkidə
keçirilib. Bu tədbirlər vasitəsilə
dahi şəxslərimiz və mədəniyyət paytaxtlarımız
həm qardaş xalqlarımız arasında, həm də
dünyada daha geniş tanınmağa başlayıblar.
Azərbaycanla bağlı fəaliyyətlərimizlə
əlaqədar böyük layihələrdən dahi bəstəkarımız
Üzeyir bəy Hacıbəylinin "Koroğlu"
operasını qeyd edə bilərəm. Bu
TÜRKSOY-un bu günədək həyata keçirilən ən
böyük layihəsidir. Bu layihədə üzv
ölkələrin 6 opera teatrının 250 sənətçisi
iştirak edib və 4 ölkənin 5 şəhərində
(Bişkek, Almatı, Ankara, Bakı və İstanbul)
tamaşalar böyük uğurla göstərilib.
2013-cü
ildə Üzeyir bəyin məşhur "Arşın mal alan" operasının 100 illiyi ilə əlaqədar
TÜRKSOY və Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm
Nazirliyinin birgə əməkdaşlığı nəticəsində
operettanın konsert versiyası YUNESKO səhnəsində
göstərilib. Bu layihədə Azərbaycan,
Qazaxıstan, Qırğızıstan və Türkiyə
opera sənətçiləri yer alıblar.
TÜRKSOY-un
quruluşundan bu günə kimi hər il
Türkiyədə təşkilatımız tərəfindən
Novruz şənlikləri keçirilir. Bu
proqramlara da türk dünyasından rəqs qrupları,
musiqiçilər, aşıqlar və folklorçu alimlər
dəvət edilir. Novruz bayramı YUNESKO-nun qeyri-maddi irs üzrə Reprezentativ siyahısına daxil
edildikdən sonra Parisdə YUNESKO mərkəzində və
Strasburqda Avropa Şurasında konsertlər verdik. 2010-cu ildə
isə BMT Baş Assambleyası tərəfindən 21 mart
günü "Beynəlxalq Novruz Günü" kimi elan
olunduqdan sonra Nyu-Yorkda BMT mərkəzində və
Vaşinqtonda Novruz konsertlərimiz keçirildi.
- Gələn
il qurumun 25 illiyi qeyd olunacaq...
- Bəli,
gələn il TÜRKSOY-un tarixində
mühüm il olacaq. Təşkilat
yaranmasının 25 illiyini qeyd edəcək. Biz qurumun 10, 15 və 20 illik yubileyləri zamanı
Türkiyədə üzv ölkələrimizdən dəvət
edilən mədəniyyət xadimlərinin, incəsənət
nümayəndələrinin iştirakı ilə tədbirlər
keçirdik. Gələn il isə bu
yubileyi həm Türkiyədə və üzv ölkələrimizdə,
həm də əməkdaşlıq etdiyimiz beynəlxalq təşkilatlar
nəzdində müxtəlif səpgili tədbirlərlə
qeydetməyi planlaşdırırıq.
- Keçən il
Azərbaycanda "Multikulturalizm ili" elan olunmuşdu, bununla
bağlı nümayəndəlik hansı addımlar atdı?
- Tarixi
İpək yolunda yerləşən Azərbaycan müxtəlif
sivilizasiyaların qovuşduğu məkan olaraq əsrlər
boyu milli-mədəni rəngarənglik mühitinin
formalaşdığı, ayrı-ayrı millətlərin və
konfessiyaların nümayəndələrinin sülh, əmin-amanlıq,
qarşılıqlı anlaşma və dialoq şəraitində
yaşadığı diyar kimi tanınıb.
Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin
yaradılması müasir dövrdə Azərbaycanda həyata
keçirilən siyasətin tolerantlıq prinsiplərinə
bu gün də sadiq qalmasını nümayiş etdirir.
2016-cı ildə TÜRKSOY Daimi Şurasının qərarı
ilə Şəki şəhəri türk
dünyasının mədəniyyət paytaxtı elan olundu. Paytaxt ilinin Şəkidə
keçirilən açılış mərasiminə digər
rəsmi qonaqlarla yanaşı, Birləşmiş Millətlər
Təşkilatının Sivilizasiyalar Alyansı üzrə
ali nümayəndəsi Nassir Abdulaziz Al-Nasserin gəlişi və
çıxışında
tarixi ipək yolu üzərində yerləşən və
zəngin mədəniyyətin yaşayan simvolu olan Şəkinin
mədəniyyət paytaxtı elan edilməsinin
"Multikulturalizm ili"nə gözəl töhfə verəcəyini
vurğuladı. Şəkidə keçirilən
"İpək Yolu" Beynəlxalq Musiqi Festivalında
türk dünyasının müxtəlif xalqlarını təmsil
edən kollektivlərin göstərdiyi mədəni tədbirlər
multikulturalizm ilinin unudulmaz tədbirlərindən idi.
- Bəs "İslam həmrəyliyi
ili" münasibətilə nə kimi işlər həyata
keçirdiniz?
- Azərbaycan
tolerantlıq mühitinin təşəkkül tapmasına,
multikulturalizmin, mədəniyyətlərarası və
sivilizasiyalararası dialoqun qurulmasına, islam
dəyərlərinin dünyada təbliğinə
böyük töhfələr verib. Buna görə, Azərbaycanda
"İslam həmrəyliyi ili"nin
elan olunması heç də təsadüfi deyil. TÜRKSOY da İslam aləmi ilə əlaqədar
Bakıda təşkil olunan qlobal əhəmiyyətli bir
sıra mühüm mədəni forumların
iştirakçısı olub. 2009-cu ildə
"Bakı İslam mədəniyyəti paytaxtı ili"nin açılış tədbirlərində
TÜRKSOY heyəti iştirak edib.
Bu il isə
"İslam həmrəyliyi ili"ndə Qafqaz Müsəlmanları
İdarəsi, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət
Komitəsi, Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi,
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun
birgə təşkilatçılığı ilə aprelin
12-də Bakıda keçirilən "İslam həmrəyliyi:
dini və mədəni müxtəlifliyin harmoniyası"
mövzusunda beynəlxalq konfransda TÜRKSOY nümayəndə
heyəti və qurumun baş katibi Düsen Kaseinov bu konfransda
çıxış edərək Azərbaycanın həm
türk, həm də İslam mədəniyyətinə əvəzsiz
töhfələr verdiyini vurğulayıb.
Əlavə olaraq qeyd etmək istərdim ki, TÜRKSOY və
İSESKO təşkilatları arasında
qarşılıqlı faydalı münasibətlər
qurulub, həm İSESKO mərkəzində, həm də
üzv ölkələrimizdə müştərək silsilə
tədbirlər keçirilib.
- Türk ölkələri
arasında əlaqələrin istənilən səviyyədə
olmaması hər fürsətdə vurğulanır. Çatışmazlıqlar nələrdir və necə
aradan qaldırmaq lazımdır?
-
TÜRKSOY tərəfindən üzv ölkələrimiz
arasında mədəni əlaqələrin qurulması və
genişləndirilməsi istiqamətində mütəmadi
işlər görülür. Türk
dünyasını təmsil edən mədəniyyət və
incəsənət xadimlərimiz arasında TÜRKSOY-un tədbirləri
sayəsində əlaqələr qurulur və bu əlaqələr
dalğa şəklində genişlənir.
Sözsüz ki, çatışmazlıqlar ola
bilər. Amma buna da müəyyən zaman
lazımdır. Unutmamaqda fayda var ki, bir
çox üzv ölkələr müstəqilliklərinin
26-cı ilini yaşayırlar.
-
TÜRKSOY V Beynəlxalq Kitab Sərgi-Yarmarkasında təmsil
olunurdu...
-
Artıq ikinci dəfədir Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgi-Yarmarkasında
təmsil olunuruq. Bu dəfə də təşkilatımız
tərəfindən nəşr edilən, türk
xalqlarının ədəbiyyatını, folklorunu,
dastanlarını, poeziyasını, musiqisini, yəni zəngin
mədəniyyətini əks etdirən, son
yayımlarımızı ayrıca stenddə nümayiş
etdirdik. TÜRKSOY-un stendinə maraq
böyük idi. Açılış
günü stendimizi baş nazirin müavini, Xalq
yazıçısı Elçin Əfəndiyev, mədəniyyət
və turizm naziri Əbülfəs Qarayev və digər rəsmilər
ziyarət etdilər.
Builki iştirakımızı Azərbaycanla bağlı yayımladığımız iki kitabla vurğulamaq istərdim. Birincisi, TÜRKSOY-Azərbaycan kitabı. Bu kitabda təşkilatın ölkəmizlə bağlı son on ildə keçirdiyi tədbirlər haqqında məlumatlar əhatə edilir. İkincisi isə Molla Pənah Vaqiflə bağlı kitab idi. Məlum olduğu kimi, bu il şairin anadan olmasının 300 illiyi qeyd olunur və bununla əlaqədar TÜRKSOY Daimi Şurasının qərarı ilə üzv ölkələrimizdə "Molla Pənah Vaqif İli" elan edilib. İl çərçivəsində keçirdiyimiz tədbirlərlə yanaşı, şairin seçmə şeirlərini tərcümə etdirərək "Dünya dillərində Molla Pənah Vaqif şeirləri" adlı kitab nəşr etdik. Hər iki kitabla bağlı sərgi salonunda mətbuat konfransı keçirdik.
"Dünya dillərində Molla Pənah Vaqif şeirləri" kitabı Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Milli Kitabxanası və TÜRKSOY-un birgə əməkdaşlığı sayəsində işıq üzü gördü. Kitabın elmi məsləhətçisi və ön sözün müəllifi AMEA-nın vitse-prezidenti, akademik İsa Həbibbəylidir. Milli Kitabxanada təqdimatı keçirilən kitabda Vaqifin şeirləri Azərbaycan, qazax, qırğız, özbək, türk, türkmən, başqırd, tatar, ingilis, italyan, rus və Ukrayna dillərində nəfis şəkildə nəşr olunub. Düşünürəm ki, bu kitab XVIII əsrin böyük şairi, filosofu və dövlət adamı Vaqifin xatirəsinə ən yaxşı hədiyyədir.
- Bundan əvvəl də teatrla bağlı almanax təqdim edilmişdi...
- Yeni nəşrlərimizdən biri də "Teatr almanaxı"nın 3-cü kitabıdır. Bu almanaxda türk xalqlarının uşaq pyesləri toplanıb. Azərbaycan bölümündə Abdulla Şaiqin "Qaraca qız" və "Fitnə" pyesləri öz əksini tapıb. Bundan başqa, almanaxa türk, qazax, qırğız, çuvaş və xakas dramaturqlarının uşaq əsərləri daxil edilib. İlk iki kitabda türk dünyasının dramaturqlarının əsərləri yer almışdı. Bu kitab-almanaxlar TÜRKSOY nəzdində qurulmuş üzv ölkələrin teatr rəhbərləri Şurasının aldıqları qərarlar əsasında nəşr olunub.
- Daha bir kitab sərgisi
- İstanbul fuarı geridə qaldı. Bu sərgidə
hansı yenilikləriniz oldu?
- Bu ilin 4-12 noyabr tarixlərində 36-cı Beynəlxalq İstanbul Kitab Sərgisi keçirildi. Sərginin açılış günü TÜRKSOY Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və Milli Kitabxana ilə birlikdə Azərbaycan stendində Molla Pənah Vaqifə həsr olunmuş tədbir təşkil olundu. Tədbirdə akademik Nizami Cəfərovun "Molla Pənah Vaqif", Milli Kitabxananın yayımladığı "Molla Pənah Vaqif. Biblioqrafiya" və TÜRKSOY-un nəşr etdiyi "Dünya dillərində Molla Pənah Vaqif şeirləri" kitablarının İstanbulda təqdimatı keçirildi.
- İndiyədək
ən uğurlu layihə hansı olub?
- Düşünürəm ki, indiyədək ən uğurlu addım, ən mühüm layihə elə TÜRKSOY-un yaradılmasıdır.
Cavid QƏDİR
Parafr.az
525-ci qəzet 2017.- 16 noyabr.- S.4.