Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi qarşısında

 

Şirməmməd HÜSEYNOV

 

 

Neçə min illik dövlətçilik tariximizdə ilk dəfə “Azərbaycan” adlı müstəqil dövlətimizi - Xalq Cümhuriyyətini yaratmış, qısa müddətdə olsa da, şərəflə yaşatmış və dünyaya tanıtmış istiqlal mücahidlərimiz məcburi fasilə dövründə mühacirətdə nələr yazmış, nə düşünmüş, bizlərə nəyi vəsiyyət etmişlər - oxuyaq, düşünək, bu günümüz üçün fəxr edək!

 

YENİ NƏŞRİYYAT PANTURANİZM HAQQINDA

 

Qismi-məxsusimizdə dəxi bəhs etdigimiz Rəsulzadə Emin bəyin panturanizm haqqında bu kitabı Parisdə rusca olaraq intişar etmişdir. N.Jordaniyanın bir müqəddiməsini dəxi ehtiva edən bu əsər Panturanizm idarəsinin bu gürcü real şəkli və bu ideyanın Qafqasiya məsələsi ilə olan münasibəti haqqında qiymətli fikir və görüşləri ehtiva etməkdədir. Türkçülügə və Qafqasya istiqlal məsələsilə əlaqədar bilcümlə qarelərimizə hərarətlə tövsiyə edəriz.

 

“Odlu-Yurd”, təşrini sani (noyabr) 1930, ¹ 22

 

L.Azerbaidjan en lut Pour Lindependancf “İstanbul mücadiləsi uğrunda Azərbaycan”. Məcmuəmizin baş mühərriri və Azərbaycan Şurayi Millisi Rəisi Rəsulzadə Mehmet Emin bəyin “Milli Azərbaycan nəşriyatı”nın 11-ci sayısı olmaq üzrə Parisdə fransızca Azərbaycanın tarixi, ədəbi, milli inkişafı ilə istiqlal mücadiləsinə aid yuxarıkı ünvan altında mühüm bir əsəri nəşr olunmuşdur.

 

Kitab oxucularımıza əhəmiyyətlə tövsiyə olunur.

 

“Odlu-Yurd”, təşrini sani (noyabr) 1930, ¹ 22

 

YÜKSƏK MƏKTƏBLƏRDƏ TƏDİLAT

 

“Bakinski Raboçi” qəzetəsinin bildirdiginə görə Azərbaycan Komisarlar Şurası Azərbaycan yüksək məktəblərində tədilat yapmağa qərar vermiş və bu haqda bir qərarnamə çıxarmışdır. Qərarnamədə deyildiyinə görə Darülfünun pedaqoji fakülətisi pedaqoji institutu şəklinə ifrağ ediləcək və bu institutda tədris müddəti 3-4 sənə olacaqdır. Eyni surətlə tibb fakültəsi dəxi ayrı bir müəssisə halına gətiriləcək tibb institutu halını alacaq və səhiyyə komisarlığının təhdi idarəsinə veriləcəkdir. Hüquq fakültəsi, sovet quruluşu və hüququ institutu halına gətiriləcək və iqtisad fakültəsi də iqtisad institutu olacaqdır. Bu 2 fakültə iqtisad komisarlığı büdcəsinə daxil bulunacaqdır. Bundan başqa Bakıda yeni bir balıqçılıq institutunun təsisinə, dilçilik habelə əczaçılıq institutu şəklinə salınmasına qərar verilmişdir.

 

“Odlu-Yurd”, 15 eylül 1930, ¹ 18

 

Tədil - mötədilləşdirmə

Yüksək - ali

 

AZƏRBAYCANIN HƏYAT VƏ MƏTBUATINDAN

 

RUSİYADA BOLŞEVİK İXTİLALININ 13-CÜ İLDÖNÜMÜ münasibətilə Azərbaycan komunist qəzetələrində, Azərbaycanın ən məruf komunistlərindən Musabəyov, Məcid Əfəndiyev, Dadaş Bünyadzadə, Ağaverdiyev, Apresov və s. uzun və müfəssəl məqalələr yazmışlardır. (“Komunist”, 7 noyabr 1930)

 

Musabəyova görə:

 

- Milli məsələ imperyalizm dövründə daha da kəskinləşmiş və burjuazi üsulu dairəsində həlli qeyri qabil məsələ olmuşdur. Şimdi bütün müstəmləkə ölkələrini üsyan dalğaları bürümüş, məzlumların imperyalistlər əleyhinə hürriyyət mübarizəsi kəskinləşmişdir. 14-cü ilinə ayaq basan Sovet hökumətinin milli siyasəti qızıl hüdutlar xaricindəki ölkələrdə geniş surətdə intişar etmiş və məzlum Şərq ölkələrində yaşayan əməkçi kütləsi bu siyasətə dərin hüsni-təvəccöh bəsləməkdədir.

 

Fəqət Musabəyovu qızdıran bir şey vardır: “Müsavat firqəsinin fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycanda proletar inqilabı Rusiyaya nisbətən 2 buçuq sənə gecikmişdir”.

 

Əvət 1918 sənəsində istiqlalını elan edən Azərbaycan bu istiqlalını Oktyabr inqilabını yapan bolşeviklərə qarşı açmış olduğu qanlı mücadilə nəticəsində əldə etməgə müvəffəq olmuşdu. Millətlərin hürriyyətlərini elan edən və sonra eyni millətlərin istiqlalını qanlarda boğan Lenin orduları, Şaumyanın əlinə vermiş olduqları Lenin imzalı rəsmi bir dekretlə, böyük Ermənistan yaratmaq üçün rus-erməni əskərlərinə istinadən Azərbaycanı xarabazara döndərmiş ikən, hürriyyət və istiqlalına təşnə olan Azərbaycan türkü, milli varlığını müdafiə üçün silahına sarılmaqdan başqa bir şey yapmazdı. Azərbaycan türkünün müvəffəqiyyət və zəfəri, Şərq ilə Rusiya arasında bir hail olması etibarilə, bolşevizmin Şərqə təsirinə və sirayətinə mane olmuşdu.

 

1920 sənəsində Azərbaycanın yenidən Lenin orduları tərəfindən istilası, bolşevizmi Şərq qapılarına gətirdi.

 

“Odlu-Yurd”, dekabr 1930, ¹ 23

 

Sirayət - nüfuz etmə

İğfal - aldatma

Hail - maneə, maneəçi

 

OKTYABR İNQİLABI

 

(Bolşevik inqilabının 13-cü ildönümü münasibətilə)

 

Rus inqilabını tarixi-psixolojik baxışla təhlil edən milliyyətçi rus mütəfəkkirlərindən Petro Rıs “Rus təcrübəsi” nam əsərini bu sözlərlər başlıyor:

 

- “Rusiya: zalımlarla kölələrin, mənən inkişaf etmiş, vəhşilikdə isə ən aşağı dərəcəyə ənmiş insanların məmləkəti idi. Mahiyyət etibarilə kimsə tərəfindən idarə edilmiyən və hər kəs tərəfindən vəhşicəsinə istismar edilən məhkum, cahil bir sürü insan vardı, bir də məmləkəti təxrib, əhaliyi yağma və imha edən şüursuz cani bir hökumət...”

 

Petro Rısa görə, mərkəzdə, Rusiyanın kəndisində vəziyyət bu mərkəzdə ikən Rusiya imperatorluğu daxilində bulunan qeyri rus məmləkətlərdə vəziyyət daha fəna idi. Bu yerlərdə cani və cahil rus çarlığının ümumi, hər kəsə şamil məzalimi üzərinə milli təhəkkümlü dəxi əlavə etməklə iki qatlı bir vəhşət meydana gəli-yordu.

 

“Rusiyada yaşayan millətlər üçün Rusiya heç bir zaman vətən olmamışdı. Yalnız rus olmayan millətlər üçün degil, rusların kəndisi üçün belə Rusiya vətən degildi...” Mühərrir, bir çox rus müvərrix və mütəfəkkirlərinin dəxi təsdiq etdigi kibi, ruslarda müştərək vətən və millət hissinin ədəmi mövcudiyyətini, “höku-mət”lə “dövlət” məfhumlarının münəvvər ruslar tərəfindən belə qarışdırıldığını və “hökumətə” olan ümumi nifrətin “dövlətə” olan nifrətdən təfriq edilmədigini yazmaqda və deməkdədir ki:

 

- Rusiyada miqdarca çox az olan münəvvər və yarım münəvvərlər dövlət təşkilatını əsasından rəddən sosyalist və anarşist cərəyanların təsirində bulunuyorlardı. Liberal fikirli münəvvərlərdə dəxi hökumətə dərin bir nifrət mövcud idi. Fəqət bunlar “dövlət” ilə “hökuməti” eyni mənada aldıqlarından, zərbələrini dövlətə endiriyorlardı. Məsələn, Türkiyə ilə olan 1877-1878 hərbində liberal rus əfkari-ümumiyyəsi Rusiyanın məğlub olmasını arzu etdigi, 1904-1905 sənəsində rus-yaon hərbi zamanı rusların Laojan, Muqden, Çuzim həzimətlərini candan alqışlamaqda idilər.

 

Hər kəs, bilaistisna, hər kəs Rusiyanın məğlub olmasını arzu ediyordu. Və bu ümumi haləti ruhiyyə hərbi ümumi zamanı 10 qat daha qüvvət kəsb etmişdi. Bu ümumi hərəkatda miqdarları 100 milyonu keçən məhkum millətlərin səsi daha bariz və qəti idi. Əgər bu adəmi məmnuniyyət rusların kəndisində daha təbəllür etməmiş anarşiq, hər milli və ictimai əsaslardan məhrum “dövlət əleyhdarlığı” kibi bir hərəkat idisə, ruslardan daha yüksək və mədəni olan qeyri rus millətlərdə bu hərəkat müəyyən siyasi, ictimai, harsı və tarixi əsasa istinad etməkdə idi. Rus liberal münəvvərləri Rusiyanın məğlubiyyətini qanuni əsası əldə etmək imkanı naminə arzu ediyordulardısa “Rusiyayı kəndilərinə heç bir zaman vətən ədd etməmiş olan qeyri rus millətlər” kəndilərinə müstəqil bir vətən və dövlət yaratmaq qayəsilə hərəkət etməkdə idilər.

 

Daha 1864 sənəsində I internasyonal açıldığı zaman Karl Marks kəndi nitqində:

 

- Vəhşi Rusiya çarlığını Lehistan üsyanını qana boğaraq basdırmasından və Qafqasiyanın hürr dağlarını zəbt və istila etməsindən dolayı bütün dünya əmələsinin, hökumətlərini bu siyasət əleyhinə hərəkətə gətirməgə çalışmalarının və fərdlər arasındakı münasibət üçün olduğu kibi millətlər arasındakı ixtilafların da əxlaqa, ədalətə tövfiqən həll edilməsini istəmələrinin borcları olduğunu söyləmişdi (Jondaniya “İxtilaflarımız”, Paris, 1927). Bu sözlər yalnız Lehistan ilə Qafqasiyaya aid degildi. Karl Marksdan sonra elmi sosyalizmin əsasını qüvvətləndirən Engelsin Rusiyanın təbii hüdudları haqqındakı sözləri bunu isbat etməkdə idi. Engels demişdi ki:

 

“Bən Rusiyadan bəhs edərkən ancaq böyük rusları (velikorasları) və bunların yaşadıqları: qərbdə Pskov və Smolenski, cənubda Voronej və Kurskidə bitən məntəqəyi anlarım” (Engelsin Rusiyaya dair əsəri, ruscası, 1894).

 

Marksist və Engelsçilərin 13 sənə bundan əvvəl iş başına gəlincə kəndi peyğəmbərləri tərəfindən elan olunan bu hüdudu çızacaqlarını və çarlar tərəfindən qan və atəşlə təhti əsarətə alınmış millətlərin təbii haqlarını təslim edəcəklərini bəkləmək lazım gəlirdi.

 

Çarlığı yıxan amillərlə hesablaşmaq istəmədigindən dolayı mövqelərini bir ovuc bolşeviklərə tərk edən müvəqqəti hökumətin xətalarını Lenin hökuməti filhəqiqə ibtidada nəzərə almış, məhkum millətlər haqqında 28.XI.1917-də böylə bir qərar ittixaz etmişdi:

 

Rusiya Xalq Komisarlar Soveti:

 

1. Rusiyada yaşayan millətlərin müsavat və hakimiyyətləri,

 

2. Bu millətlərin Rusiyadan ayrılaraq müstəqil hökumət qurmaq haqları da daxil olmaq üzrə kəndi müqəddəratlarını təyindəki sərbəstiləri,

 

3. Milli, dini bütün imtiyazat və təhdidatın rəf və ilğası,

 

4. Rusiyada yaşayan və əqəliyyətdə qalanların sərbəsti haqlarını tanıdığını elan edər.

 

1917 sənəsi 19 Kanuni əvvəldə Lenin və o zaman millətlər komisarı olan şimdiki diktator Stalin imzalarilə Şərq müsəlmanlarına; bilxassə Rusiya türklərinə bir Bəyannamə ilə müraciət edildi. Bəyannamədə deyilməkdə idi ki:

 

- Rusiya Müsəlmanları: Volqa tatarları, Krım tatarları, qırğızlar, Sibirya və Türkistan sartları, Qafqasiya türkləri və tatarları, çeçenlər, Şimali Qafqasiyalılar və rus çarları zalımları tərəfindən bütün camiləri, minbərləri yıxılmış dinləri, adətləri çeynənmiş olanlar, biz sizlərə xitab ediyoruz:

 

Sizlərin dinləriniz, adətləriniz, milli harsı müəssisələriniz bundan böylə hər dürlü təcavüzdən məsundurlar. Milli həyatınızı bütün mənasilə hürriyyətlə tənzim ediniz, bu sizin haqqınızdır. Biliniz ki, gərək sizlərin və gərəksə bütün Rusiyada yaşayan millətlərin haqlarını inqilab və sovetlər himayə və müdafiə etmək-dədirlər”.

 

Rusiya zindanında boğulan türklər üçün bu Bəyannamə nə qədər qiymətli idi. Lenin, rus olmayan millətlərin bilxassə türklərin haləti ruhiyyəsini iyi anlamışdı. Onlara hətta Rusiyadan ayrılmaq haqqı veriyordu. Fəqət bütün bunlar bir komedi idi. Bolşeviklərə mərkəzdə qüvvətlənmək, hərbi bitirmək və ümuri-idarəyi yoluna qoymaq üçün türk xalqının etimadları çox lazımdı.

 

Bir müddət sonra qismən istiqlal, qismən milli-mədəni muxtariyyat elan və milli idarə təsis etmiş olan qeyri ruslar, əzcümlə türklər üzərinə top, atəş və süngü sövq olundu. Krım, Kazan, Başqırt, Türkistan, Ukrayna, Azərbaycan və Qafqasiya, Gürcüstan Lenin Ordusu tərəfindən süngü və atəşdən keçirildi. Bu millətlərin hürriyyət, istiqlal və hakimiyyətləri qanlarda boğduruldu. Lenin kəndi ağzı ilə elan etdigi istiqlal üçün millətlər əldə silah olaraq Leninin kəndisinə qarşı hərb etdilər və yalnız qalib gələnlər hürr ola bildi. Ukrayna, Qafqasiya, Türkistan əsir qaldı.

 

Stalin “Rusiyada millətlər məsələsinə dair” bir kitabında, Hindistanın, Tunisin, Mərakeşin v.s. Avropa imperyalistlərindən ayrılmasını “inqilabi bir hərəkat”, Qafqasiya, Türkistan və Ukraynanın ayrılmasını isə “inqilab əleyhdarlığı ədd etmiş” Qafqasiya, Ural, Volğa, Ukrayna və Krımın iqtisadi, əskəri v.s. nöqteyi-nəzərdən Rusiyaya lazım olduğunu qeyd etməkdə idi.

 

Bilaxirə eyni motiflərlə bu qanlı istilaya hüquqi bir şəkil vermək üçün xüsusi bir sovet “federasyonu” icad edən Stalin federasyonu “tam mərkəziyyətə götürən müvəqqəti mərhələ” - deyə tərif etməklə ixtilalın bütün qənimətlərini gömmüş oldu.

 

Komunist firqəsinin bu xüsusdakı qərarının 3-cü maddəsində açıq deyilirdi ki: “Federalizm vəhdəti tamməyə götürürüz, istihalə dövrünə məxsus müvəqqəti bir şəkildir”.

 

III Komunist internasyonalının 2-ci Konqresində isə bu fikir aydın surətdə yazılmışdır: “Federasyon tam birligə keçmək üçün zəruri bir istihalə tədbiri olduğunu təqdir edərək, ittihadın (yəni SSSR-in) daha ziyadə sıxlaşdırılmasını və daha ziyadə birləşdirilməsini tələb etməlidir” deyiliyor.

 

Broydoya görə Sovetlər federasyonuna daxil milli cümhuriyyətlərin xüsusiyyətlərini təhdid edən yeni tədbirlər “iləriyə doğru atılmış birər adımdır...”

 

Stalin Komunist firqəsinin X Konqresində açıq diyor ki:

 

“Millətlərin təyini müqəddərat haqlarilə biz çoxdan vidalaşdıq. Həqiqətdə isə təqib etdigimiz məqsəd vahid cahan iqtisadiyyatı daxilində əmələlərin birləşməsidir, federasyon isə bu vəhdətə doğru gedən yolun ancaq bir mərhələsidir”. Demək vahid Rusiyaya doğru bir yol!?

 

Leninin Oktyabr inqilabını mütəaqib nəşr olunan bəyannaməsində “camiləri, minarələri yıxılmış, dinləri və adətləri çeynənmiş” deyə zikr olunan millətlərin din, adət, lisan, hars v.s. cəhətcə çarlıq dövründəkindən daha fəci bir həyat sürdüklərini təkrara hacət yoxdur.

 

Tam bir zindan həyatı yaşayan bu millətlər gərək maddi, gərəksə mənəvi cəhətdən olsun tam bir imhaya məruz qalmışlardır.

 

Komunizm rejimində çifçi xalqın Oktyabr inqilabından əvvəlkinə nisbətən daha fəna və fəci bir vəziyyətdə olduğu kollektivize və milyonlarla orta hallı köylünün imhasına davam edilməsilə sabitdir.

 

Bu surətlə Rusiya, inqilabdan əvvəl olduğu kibi genə “zalimlərlə kölələr məmləkəti” halına gəlmiş, millətlərə zindan olan bu “əsirlər məmləkətində” genə eyni vəhşət və istismar rejimi, eyni zehniyyət, hökumət və Rusiya dövlətçiliginə nifrət və xüsumət zehniyyəti hakimdir. Yəni 1917 inqilabını yaradan amillər, daha qüvvətli bir şəkildə mövcuddur və gündən-günə kəndisini daha çox hiss etdirməkdədir.

 

Mirzə Bala

”Odlu-Yurd”, təşrini-sani (noyabr) 1930, ¹ 22

 

Təbəllüş - qarmaqarışıq

Tövfiqən - uyğunlaşdıraraq olmuş

İstihalə - bir haldan başqa hala keçmə

İmha - məhv etmə, aradan qaldırma

 

QAFQASYA İXTİLALI

 

“Jurnal de Jönev” 31 temmuz (iyul) tarixli nüsxəsində yuxarıkı başlıq altında bir baş məqalə dərc etmişdir. Əhəmiyyətindən dolayı eynən alıyoruz.

 

“Türk təhəkkümündən kəndini qurtarmaq qeydilə kürdlərin ixtilal etdigindən mütəmadiyən bəhs ediliyor. Halbuki, Qafqas hökumətlərinin ixtilalındakı əhəmiyyət lüzumu qədər nəzəri-diqqətə alınmadı. Filhəqiqə Sovetlər mayısdan bəri bu məmləkətlərdə davam edən mühüm hadisələrin əks etməsi üçün nə mümkünsə yapdılar. Bu səbəbdən dolayı hadisələrin xəbəri təxfif edilmiş olaraq gəliyordu. Və əldə edilən qırıq tökük məlumat nəticə istixraç edilmiyəcək qədər azdı.

 

Bu gün aylıq “Promete” məcmuəsi sayəsində bolşevikligin olanca dəhşətilə hökm sürdügü bu məntəqədə nə olduğu həmən-həmən biliniyor. Jurnal Dö Jönev keçən həziranda köylülərin əmvalının müsadirəsi üzərinə Gürcüstanda zühura gələn həyəcanın kəsb etdigi vüsati bildirmişdi. Halı ixtilalda bir müsəlman əyaləti olan Acarıstanda təxrib o qədər şədid oldu ki, komunist acarlar belə silahlarını qaparaq Sovet məmurlarına qarşı gəldilər. Çünkü bunlar həddi aşmışlardı.

 

İxtilalın eyni zamanda hökm sürdügü Azərbaycanda vəziyyət Gürcüstandan daha müsaid degildir. Sel kibi qan axıyor. Bolşevik mətbuatı da mücadilənin əhəmiyyətini inkar edəmiyor.

 

Qızıl general Levandovski yerinə daha əzimkar olan general Vilenkoyu göndərmək icab etdi. Bunun nə demək olduğu anlaşılır.

 

Azərbaycan milliyyətinə mənsub fərarilər İran hüdudunda birikməkdədir və bunların təşkil etdikləri məşum səfalət karvanlarına gürcü və erməniyə hətta rus qaçaqları və Azərbaycanda iqamət edən alman “kolonist”ləri iltihaq ediyor.

 

Söyləmək lazımmı? Şübhəsiz xəta əsəri olaraq bəlkə də qorxu nəticəsində bu milliyyətçilərdən bəziləri İran hüduduna doğru tərd edildi: Və qeyri qabili ictinab bir nəticə olaraq həmən bolşeviklər tərəfindən kurşuna düzüldü. İran hökuməti bu fərarilər izdihamından dolayı nazik bir vəziyyətdədir. Bəşəriyyətin əsas qəvaninə müxalifət etmək istəmiyor. Fəqət şübhəlilərdən çəndigi üçün bu milliyyətçilərin birər kəfalət göstərməsini istiyor. Digər tərəfdən ərazisində pasportsuz gəzənlərdən cəzayi nəqdi tələb ediyor. Halbuki, təxribdən qurtarmağa çalışan adamların kağıtlarını yanlarında daşımaq xatırlarına gəlmiyəcəyi və imkanı icarəsi olmiyan müamilatı-rəsmiyyəyi ifa eyləmələri mümkün olmiyacağı anlaşılır bir keyfiyyətdir.

 

Şu halda İranın namusu insaniyə xələl gətirmədən hüququ vəqayə edə bilməsi üçün yeganə çarəsi halı beynəlmiləl bir imdaddır. “Nansen”in ülvü səsi məzarın ötəsindən yüksəlmiyəcəkmi?

 

Cəmiyyəti Əqvamda olan hadisatdan xəbərdar edildi. 2 ay əvvəl Azərbaycan heyəti mürəxxəsəsi yeni bir istimdadda bulundu. Azərbaycan heyəti kiçik cümhuriyyətinin tabe tutduğu rejim və təzibatı izah edən bir nota verdi. Bu nota nəzəri etibara alındımı?

 

Şurasını saxlamamılıdır ki: bütün Qafqas cümhuriyyətləri halı hazırda Ermənistanın çəkmiş olduğu daimi işkəncənin eşini çəkməkdədirlər. Saqın bizə Rusiya daxilində hüququndan istifadə edən bir erməni cümhuriyyəti vardır deməsinlər. Bu yalandır! Bu cümhuriyyət bir göz boyasıdır. Sovetlər belə bunun kəndi malları olduğunu, kəndi üsullarına görə idarə etdiklərini söylüyorlar. Bu üsul hüququ bəşərə müarizdir. Şəxsi mülkiyyət və təşəbbüsü şəxsi üzərinə müstənid bulunan Qafqas ənənəsilə daban-dabana ziddir.

 

Nəfilər, sürü-sürü və edamlar yekdigərini təqib ediyor. Bakı həbsxanələri dopdolu. Çox olmadı 3 parlamento əzası bila mühakimə edam edildi. Qızıl ordu yanında Q.P.U.-nun xüsusi şöbələri körfəyə sövq edilərək zirehli avtomobillərinin, havai bombardımanların, boğucu qazların saçdığı ölümü təşmil ediyor. Bu çətələrə “Con” denir.

 

Xalq buna təvan riza göstərmiyor. Biləks xalq arasındakı rabitə qüvvətləşiyor, müqavimətləri şiddətləniyor. Matəm və həvf içində xalqı rahat etdirəcək bir siyasi təşkilat, bit ittihad vücuda gətirməgə uğraşıyorlar. Azərbaycan, Şimali Qafqas, Ermənistan, Gürcüstan cümhuriyyətləri birləşirlərsə münfəridən yapmıyacaqları şeyi yapacaqlarına əmindirlər. Hər halda istiqbalları haqqında sərbəstcə müzakirəyə dəvət edilmələri icab edər.

 

Bu istiqbal halı hazırda təhlükədə gözülməkdədir. Ancaq bu cümhuriyyətlərin hər birinin xalqı hissi-milli ilə məşburdur. Hərbə olan eşqlərindən başqa, təzyiq edənlərin əlində buraxmaq istəmiyəcəkləri tarixi, əxlaqi və maddi bir taqım mənfəətləri mövcuddur. Fəlakətin əksası onların 1920 və 1921-də Sovet Şuraları qılıncı ilə məhrum buraxıldıqları istiqlalə təkrar nail olmalarını təmin edəcəkdir.

 

Avropa kəndi sərhəddində vüqua gələn hadisata qarşı laqeyd qalamaz. Qafqasiya bir evin sipəridir, arada iki hakim, mədəniyyət və vəhşət çarpışıyor. Bu gün hürr yaşayan millətlərdən yarın hürr olacaq millətlərə qarşı fəal bir təvəccöh bəslənir. Hökumətlərin, Cəmiyyəti Əqvamın nəhayət cinayətin kəsilməsi haqqında əzim göstərmələri lazımdır.

 

“Odlu-Yurd”, eylül (sentyabr) 1930, ¹ 20

 

İxtilal - üsyan, qarışıqlıq, asayişi pozma

Təhəkküm - hakim olma

Təxfif - yüngülləşdirmə, zəifləmə

İlihaq - birləşmə

Vəqayə - qoruma, mühafizə etmə, qarşısını alma

Körfə - çardaq, otaq

 

ASİLƏRİN HƏRƏKATI

 

....Şəki-Zaqatala qüvvətlərinin başında sabiq milli ordu zabitlərindən Nəbibəyli Bəhram bəy, yenə zabitlərdən İsmayıl əfəndi və qəssab Hüseyn durmaqdadır.

 

Bolşeviklər asiləri təslimə məcbur etmək üçün qadınları, qızları, çocuqları əsir edərək götürüyorlar. Yaralı bulunan Bəhram bəyə dəxi gəlib təslim olmazsa alıb götürəcəklərini xəbər vermişlərdir. Bəhram bəy rəd cavabı vermiş, onlar da vəhşi fikirlərini icra etmişlərdir. Bunun üzərinə çox ağır surətdə yaralı bulunan Bəhram bəy intihar etmişdir. Bolşeviklər Bəhram bəyin 3 bəradərini dəxi bila mühakimə qurşuna düzmüşlərdir. Şəki-Zaqatala partizanlarını halı hazırda İsmayıl əfəndi ilə Hüseyn bəy idarə ediyorlar...

 

“Odlu-Yurd”, noyabr 1930, ¹ 22

 

AZƏRBAYCAN TARİXİNƏ DAİR TƏDQİQLƏR

 

Bakıda müntəşir “Komunist” qəzetəsi Azərbaycan tarixini tədqiq nəticəsində əldə edilmiş materyalları şu şəkildə xülasə etməkdədir.

 

“Son sənələrdə Azərbaycan tarixini öyrənmək sahəsindəki tədqiqlər nəticəsində zəngin materyal əldə edilmiş və bu günə qədər yalnız ehtimal daxilində fərz edilən bir çox cəhətlər həqiqət olmağa başlamışdır. Keçən sənənin yazında Azərbaycanın bəzi yerlərində yapılan tədqiqat və həfriyyat nəticəsində 2 min il bundan əvvəl dəfn olunmuş cəsətlər bulunmuşdur. Bu cəsədlərin bir çoxu küplərin içərisində bulunmuşdur. Bu qəbil küplərə Azərbaycanın Şəki şəhərinin yuxarı qisimlərində təsadüf edilmişdir. 40-50 santimetr irtifaında bulunan  bu küplərin içərisində insan gəmikləri bulunmuşdur. Bu çeşid küplərlə bərabər bir çox dəstilər dəxi əldə edilmişdir ki, bunların içərisində bəzi əhli ev heyvanlarının gəmikləri və ölülərə məxsus olmaq üzrə məzara qoyulan qidaya təsadüf edilmişdir. Bu dəfin tərzi Azərbaycanın Babil mədəniyyəti ilə əlaqədar olduğunu göstərməkdədir. Sasanilər dövlətinin iqtisadi və mədəni xüsuslarda Mavərayi Qafqasiyaya olan təsiri Şəki kibi yerlərdə belə gözə çarpmaqdadır. Yeni yapılan bu kəşfiyyat qədim zamanlarda Dərbənd ətrafında müharibələrin vüquunu və Dərbənd qapıları qapalı ikən Dağıstanla Mavərayi Qafqasyanın başqa yerləri arasındakı rabitənin Şəki tiriqilə yapıldığını göstərməkdədir.

 

Əldə edilmiş materyallar üzərində şimdi Azərbaycan tədqiqat institutu tədqiqat yapmaqla məşğuldur”.

 

“Odlu-Yurd”, Şubat (fevral) 1931, ¹ 25

 

Həfriyyat - qazıntı işləri

Dəsti - saxsı su qabı, kiçik bardaq

 

İranda ermənilər və kürdlər

 

İrandan bizə yazıldığına görə son zamanlar Avropadan gələn bəzi erməni emissarlarının kürdlər arasında çalışmaqda olduqları görülmüşdür. Savucbulaq cəhətlərində kürdcə istiqlal istəyən məcmuə nüsxələri İran məmurlarının əlinə keçmişdir. Bu propaqanda ədəbiyyatının erməni emissarları vasitəsilə gəldiyi təxmin olunuyor.

 

“Odlu-Yurd”, 2-ci təşrin (noyabr) 1929, ¹ 9

 

(Ardı var)

5250-ci qəzet.-2017.-25 noyabr.-S.20-21.