"Şeirimiz tamam fərqli yolla getməliydi..."

ŞAİR VƏ TƏRCÜMƏÇİ QİSMƏT "ZİYALI SÖZÜ"NÜN QONAĞI OLUB

Oktyabrın 21-də Gənclər üçün Təhsil Mərkəzi (GTM) və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) birgə həyata keçirdiyi "Ziyalı sözü" layihəsinin növbəti görüşü təşkil edilib.

Layihənin budəfəki qonağı şair-tərcüməçi Qismət olub. Binəqədi rayon Gənclər Evindəki görüşdə GTM-in üzvləri, nüfuzlu universitetlərin tələbələri və media nümayəndələri iştirak ediblər.

Tədbiri giriş sözü ilə açan GTM-in və layihənin rəhbəri Fəxrəddin Həsənzadə layihənin məqsədi haqqında geniş məlumat verib, Qismətin yaradıcılığından danışıb.

Uzun müddətdən bəri böyük auditoriyada çıxış etmədiyini, şeir oxumadığını deyən şair gənclərlə görüşün ona bir qədər nostalji yaşatdığını deyib, şeirə, ədəbiyyata olan bu diqqətdən məmnunluğunu vurğulayıb: "Uzun müddətdir ki, fəaliyyətim və işlərimin çoxluğuyla bağlı olaraq, auditoriya qarşısında şeir oxumuram. Altı il Odlar Yurdu, Xəzər və Bakı Slavyan universitetlərində dərs demişəm. Yenə də işlərimə görə müəllimlik fəaliyyətimdən də uzaqlaşmalı oldum. Bugünkü görüş mənə bir az nostalji yaşatdı. Biz şeiri həm də kimlərəsə çatdırmaq üçün yazırıq. Ona görə də bu cür görüşlər çox qiymətlidir. Köhnə lentlərdən, bizdən böyüklərin xatirələrindən öyrəndiyimiz qədərilə, əvvəllər, hətta bizim dünyaya gəlmədiyimiz dövrlərdə şairlər çox böyük auditoriyalarda, böyük zallarda kütlə qarşısında öz şeirlərini oxuyublar, onlarla görüşlər təşkil edilib. Sonrakı dövrdə ədəbiyyata münasibət dəyişdiyi üçün bu ənənə yavaş-yavaş sıradan çıxdı. Çox qəribədir ki, eyni proses Türkiyədə də baş verib. 70-80-ci illərdə onların da böyük şairləri tələbələr, oxucular qarşısında çıxışlar ediblər. İndi isə onlar da bu durumdan şikayətçidirlər. Düşünürlər ki, bu ənənəni geri qaytarmaq üçün mütləq tədbirlər təşkil edilməli, festivallar keçirilməlidir. Bu baxımdan, sizin bu təşəbbüsünüz o qırılmış həlqənin kiçik hissəsinin bərpası üçün çox əhəmiyyətlidir".

Daha sonra qonaq, tədbir iştirakçılarının suallarını cavablandırıb, görüş diskussiya şəklində davam edib.

Çox zaman oxucuların postmodernizmi qəbul etmədiyini deyən görüş iştirakçıları şairin bu haqda fikirləri ilə də maraqlanıblar. O, postmodernizmin bizim ədəbiyyatda son 17 ildə yayılmasına baxmayaraq, dünya üçün təzə olmadığını deyib: "Postmodernizm İkinci Dünya müharibəsindən sonra başlanan, 60-cı illərdən sonra isə daha da yayğınlaşan xətdir. Biz bir neçə istisnanı çıxmaq şərtilə, postmodernizmi tam mənası ilə mənimsəməmişik, yalnız yamsılamışıq. Bunun üçün böyük bir bilgi, nəzəri-fəlsəfi hazırlıq tələb olunur. Bizim postmodernizmi qəbul edə bilməməyimizin bir səbəbi də uzun müddət sovet ideologiyasının beynimizə yeridilməsi olub. Orada deyilirdi ki, ədəbiyyat yalnız sosial gerçəkliyi ifadə etməlidir, insanlara tərbiyə aşılamalıdır. Əslində isə həmin vaxt dünyada başqa proseslər gedirdi. Coys, Marsel Prust, Kafka və başqaları öz romanlarını yazıb, dünyaya səs salanda bizdə yazılanlar kənd realizmi, sosial realizm idi. Yetmiş il bu mühitdə yaşamış insana birdən-birə postmodernizmi təqdim edəndə, təbii ki, ortada anlaşılmazlıqlar olmalı idi. Ədəbiyyatın əxlaqa, milli, mental dəyərlərə aidiyyatı yoxdur. O, hər şeydən kənarda suveren, müstəqil, azad məfhumdur. "Lolita" romanı XX əsrdə yazılmış yüz ən yaxşı romandan biridir, ancaq onu bir azərbaycanlı yazsaydı, deyəcəkdilər ki, milli-mənəvi dəyərlərimizə ziddir".

"Kimi özünüzün "ədəbi əcdadınız" hesab edirsiniz?"- sualının cavabında Qismət Azərbaycan ədəbiyyatında nəsrdə Yusif Səmədoğlu, Çingiz Hüseynov, nəzmdə Nizami Gəncəvidən başlayaraq, XX əsrdə Vaqif Səmədoğlu, Ələkbər Salahzadə, dünya ədəbiyyatında isə Kortasar, Nabokov, Milorad Paviç, Salman Rüşdi, Orxan Pamuk kimi ədiblərin adlarını çəkib. O deyib ki, öz həqiqətlərini bədii şəkildə ifadə etməkdən başqa, həm də ədəbiyyatın yeni formalarının axtarışında olan insanlar onun üçün daha maraqlıdırlar.

Qonağın heca vəzni və sərbəst şeir haqqındakı düşüncələri də maraqla qarşılanıb: "Sərbəstdə yazmaq asandır" fikri kökündən yanlışdır, əksinə, o, daha çətindir. Dünyada ciddi ədəbiyyatla məşğul olan adamların heç biri heca vəznində şeir yazmır. Biz cəmiyyət olaraq, o sindromu sındıra bilməmişik. İndi də çoxları şeirdə qafiyə, heca axtarır. Bu da bizi geri salır. Dünyanın ən məşəqqətli işi heca vəznli şeiri tərcümə etməkdir. Bizdəki ən yaxşı şeirlər hecayla yazılıb. Elə buna görə də biz onları dünyaya təqdim edə bilmirik. Əsas məsələ dünya mədəniyyətinin dilində danışmağı bacarmaqdır. Sərbəst şeir bu mənada bir az da dəqiqdir. İndiki çağda bəzən mən də kütlə qarşısında duruş gətirmək üçün məcbur olub heca vəznində şeir yazıram. Amma etiraf edim ki, o qədər də könüldən yazmıram. Şeirimiz tamam fərqli yolla getməliydi. Məsələn, sərbəstin içində fərqli metodlar, fərqli üsullar axtarıb tapmaq lazımdır".

Tədbirdə Qismət özünün yazı prosesi haqqında da danışıb: "Bütün şeirlərin ideyası hardasa yarana bilər. Ancaq şeirin yazılma prosesi birmənalı şəkildə rasionaldır, şüurlu şəkildə olur. Şeir bütövlükdə qurulur, bədahətən olmur. Əhval-ruhiyyəsi isə düşünməklə, planlamaqla olmur. Ümumiyyətlə, mən yaradıcılığı rasional proses hesab edirəm. Yazmazdan öncə uzun-uzun qeydlər götürürəm. Yazının ən çətin hissəsi konsantrasiya olmaqdır".

Ədəbi cərəyanlardan danışan şair Avropa ədəbiyyatını daha çox sevdiyini, özünü Orxan Pamukun dediyi kimi, "əxlaqən modernist, texnika baxımından postmodernist" hesab etdiyini deyib.

Tədbir iştirakçıları şairin "Bağışlanma", "Getməyin qeyri-mümkünlüyü", "Əvvəlcə axşam düşər, sonra mənim ürəyim" və başqa şeirlərini səsləndiriblər.

Qismət özü isə gənclərin istəyi ilə "Klassika məşqləri-XX", "Mətbəxtlik, "Şərt", "Mötərizə", "Ehtimal olunan oxucuya", "Şənbə günü, saat 12", "Variant", "Kibrit çöpləri", "Eros üçün", "Bağ" və digər şeirlərini oxuyub.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci 2qəzet.- 2017.- 24 oktyabr.- S.7.