“Yenidən başlayacaq ömrüm...” - Bu
dünyadan bir Tofiq Abdin keçdi...
Sizin
“525-ci qəzet”, mənimsə “növbəti təhsil
ocağım” adlandırdığım bu məbədə gəlişimdən
beş ay ötür.
“Təhsil ocağı”, “məbəd” - qəribədir,
elə deyilmi?
Burada sənə nə dərs keçən
var, nə mühazirə oxuyan, heç barmağını
jurnaldakı adının üzərinə qoyub “ev
tapşırığını hazırlamısanmı?”
- deyə soruşan da yoxdur. Ancaq öyrədən,
ya da elə hamılıqla öyrədənlər var.
Müasir jurnalistikanın sirlərindən, hadisələrə
yanaşma tərzindən tutmuş, insanlarla ən adi
ünsiyyətə qədər hər şeyi yeri gələndə
sözləri, yeri gələndə hərəkətləri,
yeri gələndə isə ən adi baxışları ilə
belə öyrədənlərin toplandığı məbəddir
mənimçün “525-ci qəzet”.
Buraya gəldiyim
ilk günlərdən məndən çox-çox təcrübəli,
illərini bu qəzetlə birgə mətbuata sərf
etmiş iş yoldaşlarımdan tez-tez yarızarafat,
yarıgerçək eşitdiyim bir söz var: “525-ci qəzet”də
kimlər olub e...” Və başlayırlar bu
ocağın istisinə qızınan, böyük ictimaiyyət
tərəfindən tanınan o məşhur adları, qələm
sahiblərini xatırlamağa. Deyilənə
görə, əvvəllər qəzetin kollektivi daha
genişmiş. Axı 25 il də az
zaman deyil.
İndi təcrübəsindən, savadından bəhrələndiyim
ustadlar əvvəllər də olublar, ancaq əvvəllər
burada elə qələm sahibləri varmış ki, indi ya
burada, ya da ümumiyyətlə, həyatda yoxdurlar. Mənsə,
“özümü yeyib bitirməkdə” davam edirəm, axı
niyə əvvəl yox da, indi? Yenəmi
gecikmişəm?
Heç
tanımadığın, bilmədiyin, üz-üzə gəlmədiyin
və heç vaxt da gəlməyəcəyini bildiyin birisi
haqqında fikir bildirmək, söz demək, hələ bir az da irəli gedib ona yazı həsr etmək
çətin olmalıdır, bəlkə də... Ancaq hərdən elə insanlar olar ki, haqqında o qədər
eşidərsən, o qədər oxuyarsan, dostlarının,
tanışlarının xatirələrini o qədər dinləyərsən
ki, elə bilərsən bu adamı bir ömürdür
tanıyırsanmış. Elə bu sətirləri
yaza-yaza düşündüyüm mərhum şair-publisist
Tofiq Abdin kimi. Uzun müddət “525-ci qəzet”in
də əməkdaşı olan Tofiq müəllimi hələ
də burada hər kəs sevir və xoş duyğularla
xatırlayır. Təkcə adı
çəkilərkən çöhrələrə qonan təbəssüm,
gözlərdəki sevgi işığı bunun ən
gözəl sübutudur.
Həm
redaksiyada, həm də elə ədəbi mühitdə hər
kəsin “abi” deyə səsləndiyi və həqiqətən
də hər kəsə abi olmağı bacaran Tofiq müəllim
1941-ci ilin payızının yayı
“gözümçıxdıya saldığı” günlərdən
birində - sentyabrın 1-də doğulub. Onu çox
yaxından tanıyan dostlarının sözlərindən,
xatirələrindən çıxış edərək deyə
bilərəm ki, onun “abi” adlandırılması Tofiq müəllimin
dünyayla kimlərdənsə bir neçə il öncə
tanış olmasına görə deyil, onun xarakterindəki
böyüklüklə, ağayanalıqla, təmkiniylə əlaqədarmış.
Qısa məlumat üçün qeyd edim ki, Tofiq Məhərrəmoğlu
1941-ci ildə Salyan rayonunun Qırmızıkənd kəndində
anadan olub. 1968-ci ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət
İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsini bitirib.
Həmin ildən “Qobustan” toplusunda şöbə
müdiri işləyib. 1993-2001-ci illərdə
Türkiyədə yaşayıb, Türkiyənin “Orta doğu”
və “Yeni Asiya” qəzetləri ilə əməkdaşlıq
edib. 12 publisistik və şeir
kitabının müəllifidir. Uzun
müddət “Ədalət” qəzetində türk ədəbiyyatının
təbliğiylə məşğul olub. Hüseyn Cavid adına Naxçıvan poeziya teatrında Rəsul
Rzanın “Bir gün də insan ömrüdür” poeması əsasında
tamaşası göstərilib. Uzun illər
dövrü mətbuatda müntəzəm
çıxış edib. 2002-ci ildə Xalq şairi Rəsul
Rza adına Beynəlxalq Ədəbiyyat
mükafatını alıb. 2010-cu ildə Əməkdar mədəniyyət
işçisi fəxri adına layiq
görülüb.
Tofiq Abdin 24 fevral 2014-cü ildə gecə saatlarında
ürək tutmasından vəfat edib.
Nə qəribədir
bir şeirində dünyasını dəyişən
dostlarına müraciətlə
“gedirsiniz...
kiminizi
ürək çökdürür,
bir
arkadaşın düyün sonrası,
bu, bəlkə
alın yazısı”
- deyən şairin öz ürəyi
özünə vəfasız çıxır. Sanki gələcək aqibətini əvvəlcədən
görürmüş kimi bu sətirləri də özü
üçün yazıbmış.
Tofiq Abdini mətbuatdan, ədəbiyyatdan şeirləri
ilə tanısam da, onun haqqında geniş məlumata malik
deyildim.
Doğum günü ərəfəsində bu yazını
yazarkən daha geniş araşdırma aparmaq ehtiyacı hiss
etdim. Sosial mediadan oxuduğum müsahibələri,
yazıları, dostlarının onun haqqındakı xatirələri
mənim gözümdə tam başqa bir Tofiq Abdin obrazı
yaratdı. Öyrəndim ki, səmimi, təvazökar,
mülayim xasiyyətə malik olan şairin bu həyatdakı ən
böyük qorxusu ölüm imiş, sən demə. Yəqin
düşünəcəksiniz, burda nə var ki, ölümdən
kim qorxmur axı? Haqlısınız.
Tofiq müəllim bu qorxusunu elə saf, səmimi
dillə etiraf edir ki, bəlkə də bu sözləri onun
sağlığında oxusaydım sizin kimi düşünər,
bəlkə də hətta gülüb keçərdim,
çox da ciddi yanaşmazdım. Ancaq artıq
dünyasını dəyişmiş bir insanın
ölüm qorxusu ilə üz-üzə qalmaq insana qəribə,
bir az hüzünlü, bir az kövrək
təsir bağışlasa da, daha çox vahiməyə
salır.
Görəsən, “Həddindən artıq qorxağam. Bunu zəif cəhətim
hesab edirəm”- deyən, şeirlərinin əksəriyyətində
qorxusundan söz açan, özünün dediyi kimi bu zəif
cəhəti ilə artıq çoxdan üzləşmiş
şair ölümlə üz-üzəykən də
qorxubmu? Yoxsa, artıq onun bir
addımlığında olduğunu hiss etdiyində qorxu hissinə
qalib gəlməyi bacarıb? Amansızdır
ölüm, həm də çox amansız! Bir az da insafsızdır. O, bu dünyadakı yeganə
şeydir ki, insanları “təbəqələşdirmir”,
“kastalara” bölmür. Bu da həyatın sadiq
qaldığı yeganə qanunudur, yəqin ki: qorxsa da,
qaçsa da, şair də olsa, akademik də olsa, şah da,
qul da olsa, bir gün gələn bir gün də gedəcəkdir.
Bunun üçün də ağıllı
insanlar əllərindəki ömürü son dərəcə
həssaslıqla, üfürə-üfürə, hər
anında özündən sonranı düşünüb iz
qoyaraq “xərcləyir”. Bir filosofun da dediyi
kimi, insan əslində onu bu dünyada xatırlayan son insan
öləndə ölür. Bu mənada
yaradıcı adamlar daha şanslıdırlar, bəlkə də.
Çünki bir yazarın əsəri oxunduqca,
bir bəstəkarın musiqisi çalındıqca, bir
memarın ucaltdığı abidə var olduqca, bir rəssamın
rəsmi seyr edildikcə, müəlliflərinin də adı
yaşayacaq, nəsildən nəsilə ötürüləcək,
xatirəsi əbədiyyən bu dünyada qalacaqdır.
Həmişə özümdən yaşca çox
böyük insanlarla sözüm tutub, belə demək
mümkünsə, dostluğum alınıb. Anam hərdən
tanışların, qohumların içərisində
zarafatla deyər ki, Şahanənin dostlarının çoxu
elə bizimlə yaşıddır. Bu, nədən
qaynaqlanır bilmirəm, amma özümdən böyüklərin
məni və mənim də onları daha yaxşı
anladığımı hiss edirəm, onlarla olan bir neçə
dəqiqəlik söhbətdən yaşıdlarımla
uzunmüddətli münasibətimdən daha çox zövq
alıram.
Deyilənə görə, Tofiq müəllim də gənclərin
yaxın dostu imiş. Yaşından asılı olmayaraq, ruhunun
cavanlığını, təravətini
qoruyub-saxlamağı bacaran, açıq fikirli, müasir
düşüncəli insanmış. Bu
da hər insana nəsib olan özəllik deyil. İşığın sürətindən də
daha çevik bir sürətlə inkişaf edən, dəyişən
dünyaya ayaq uydurmaq, gənclərin enerjisinə eyni enerji ilə
cavab vermək, bəzən əndazəni aşan müasirliyi
təbii qəbul etmək hər ürəyə qismət
olmaz. Ancaq gənclərin abisi Tofiq Abdin məhz
bu ürəyə sahib insanmış. Yeri
gələndə gənclərlə səmimi söhbətlərə
qoşular, yeri gələndə isə
dünyagörmüş bir ağsaqqal kimi öz tövsiyyələrini
gənclərdən əsirgəməzmiş. Görəsən, indi yaşasaydı və hələ
də burada olsaydı, onunla da dostluğum yarana bilərdimi?
O da məni anlayar, təcrübəsi, dünyaya daha aydın
və müdrik baxışları ilə mənə
tövsiyyələrini verərdimi? İçimdəki bir
hiss “anlayardı və siz çox yaxşı dost ola bilərdiniz”- deyir. Belə bir
insanla eyni dövrü, eyni məkanı paylaşan gənclərə
qibtə etməmək əldə deyil.
Gənclərlə bu qədər sıx münasibətdə
olan insanın ən böyük gileyi və şikayəti isə
şeirlərini, yazılarını dünyasını dəyişəndən
sonra tapşıracağı kimsənin olmaması imiş. Bunu da özü bir
şeirində deyir:
“Bəlkə... bir daha şeir yazmadım.
Yazmamağımın
min bir nədəni var,
bəlkə
min birdən
də çox
minindən bir
bu
dünyadan gedəndə
onları
tapşıra biləcəyim
kimsəm
yox!”
Dünyasını dəyişən bir ananın ən
böyük nigaranlığı övladlarından olar. Əgər yoldaşı, yəni,
onların ataları yaşayırsa, övladlarını ona
tapşırar, xalasına tapşırar, əmisinə
tapşırar, nənəsinə tapşırar, kiçik
uşaqları böyüyə tapşırar, Allaha da
tapşırar, amma yenə də ürəyi rahat olmaz, bu
dünyadan gedərkən gözü arxada- balalarında qalar,
yenə də onlardan nigaran tərk edər bu dünyanı.
Yazar da eləcə... Həmişə
gözü arxada- əsərlərində qalar. Həmişə onların aqibətindən
narahatlıq duyar. Yuxarıdakı misralarda bir şairin
şeirləri üçün ən az
ananın balalarına olduğu qədər
nigaranlığı var.
Yazımın əvvəlində də dediyim kimi, bu gün “mən həmişə düşünürəm ki, dünyaya gəlməməli idim”- deyən, şairin öz gəlişi ilə dünyanı şərəfləndirdiyi gündür. Müsahibəni oxuyandan bu yana bir sual hələ də beynimi məşğul edir. Görəsən, Tofiq müəllimin dünyaya gəlməyindən məmnun olmamağının səbəbi bir gün öləcəyi gerçəyi və bu gerçəyin də məğlub edə bilmədiyi ölüm qorxusu idi, yoxsa cəmiyyətdəki, ətrafdakı, ümumən dünyadakı haqsızlıqlar? Nə yazıq ki, bu sualımın cavabını Tofiq müəllimdən başqa kimsə verə bilməz... Tək təsəllim isə onun dilindən çıxan ikinci cümlədir: “Bir zəncirin ki, ucu hardasa qırılır, əhəmiyyətsiz şeydir bu dünyaya gəlmək”. Nə bilim, bəlkə də...
Bəzi insanlar var ki, varlığı nə qədər səs-küylü, şən, şux, enerji dolu olarsa, yoxluğu bir o qədər sakit, səssizcə olar. Bu dünyadan gedişləri də eləcə səssiz, barmaqlarının ucunda, ehmalca olar. Sanki gedişləri ilə sevdiklərini incitməkdən, narahat etməkdən çəkinərlər, ya da qıymazlar. Hər zaman sərbəst, son dərəcə səliqəli, zövqlü, yaşından xeyli cavan geyimi, şuxluğu, yüksək əhval-ruhiyyəsi ilə diqqət çəkən Tofiq müəllimin ölümü xarakteri ilə heç uyuşmadı. Ancaq burada da Tofiq müəllim yanıldı. “Planladığı” səssiz gedişi baş tutmadı. Bu gediş ədəbi mühiti bir alov kimi yandırdı, zəlzələ kimi silkələdi. Onun gedişindən sonra dostları, qələm yoldaşları onun haqqında yazılar yazdılar, unutmadılar, unutdurmadılar. Xalq yazıçısı Anar bu ölümə “inana bilmədi”, Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı “Görüşərik” vədini verdi, Kənan Hacı Tofiq Abdinin “son zəngini” səsləndirdi, Sevinc Mürvətqızının “gözü qapıda qaldı”, Saday Budaqlı hər kəsin adından “Heç kim inanmırdı öləcək” dedi... Beləcə, Tofiq Abdin sətirlərdə, misralarda yaşamağa davam etdi.
Əgər böyüklərimizin ta uşaqlığımızdan bizə təlqin etdikləri kimi o dünya deyilən yer varsa və o dünyaya nə vaxtsa, məktub yazmaq mümkün olsaydı, yəqin ki, Tofiq müəllimə yazardım və hər kəsin ona səsləndiyi kimi səslənib deyərdim: “Ən son gününə qədər bu dünyada layiq olduğu dəyəri görmədiyindən gileylənən abim, səni yarı yolda qoyan ürəyinə de ki, rahat uyusun, dostların və sevənlərin hələ də səni unutmayıblar və hələ də sevirlər. Sevmək ayrı, sevdirmək ayrı. Onların sənə olan sevgisi o qədər səmimi, içdən və möhtəşəmdir ki, heç zaman səni görməyən, səni tanımayan insana belə sirayət edir, onun da ürəyində sənə sevgi yaradır. Elə mənim kimi...
Doğum günün mübarək olsun, Tofiq
abi!”
Şahanə
MÜŞFİQ
525-ci qəzet.- 2017.- 1 sentyabr.- S.17.