Ziyalı borcu

"Səhər-səhər" rubrikasında

Avqustun 31-də köhnə dostum, görkəmli türkoloq alim Tofiq Məliklinin 75 yaşı tamam oldu.

Tofiq üç mədəniyyəti - türk, rus və Azərbaycan mədəniyyətini öz varlığında üzvi şəkildə birləşdirən nadir şəxsiyyətlərdəndir.

Bakıda və sonralar Moskvada mükəmməl türkoloji təhsil alan T.Məlikli ümumtürk abidələri - Orxon-Yenisey daş kitabələrindən üzü bəri klassik ədəbiyyatımızı - Orta əsrlərdə bir axarda gəlişən Azərbaycan və Türkiyə ədəbiyyatını dərindən bilməklə və tədqiq etməklə yanaşı, araşdırmalarında çağdaş yazıçılara da geniş yer verir. Böyük Nazım Hikmət haqqında Moskvada, İstanbulda, Bakıda nəşr olunan kitabları, şəxsi tanışları, dəfələrlə görüşdüyü və yazışdığı Fazil Hüsnü Dağlarca, Əziz Nesin, Yaşar Kamal, Oktay Akbal kimi şair və nasirlər, “Qəribçilər” - Orhan Vəli, Məlik Cövdət Anday, Oqtay Rifət, “İkinci Yeni”nin təmsilçiləri, ortaq dostumuz Ataol Bəhramoğlu azərbaycanlı türkoloqun kitabları, məqalələri, esseləri, tərcümələri vasitəsiylə keçmiş SSRİ-də daha çox tanındılar. Özü də istedadlı şair olan Tofiq Məlikli çağdaş türk şairlərini çevirməklə, Orxan Pamukun “İstanbul” romanını tərcümə etməklə rus oxucusunda da bu müəlliflərə maraq oyatmışdı.

Azərbaycan Dövlət Televiziyasıyla “Poeziya” verilişini apararkən istər klassk, istərsə də müasir Türkiyə şairlərindən danışan zaman mütləq Tofiq Məliklini dəvət edirdim, ən müxtəlif müəlliflər haqqında mötəbər, mükəmməl söhbətlər edirdi.

Eyni zamanda, Tofiq doğma Azərbaycan ədədibiyyatının də ardıcıl araşdırıcılarındandır. Hələ sovet dönəmində bir çox əngəllərə, hətta təhlükələrə rəğmən Bakıda ilk dədə “Kitabi Dədə Qorqud”a həsr olunmuş (o cümlədən, görkəmli qorqudşünas Orxan Şaiq Kökyayın da iştirak etdiyi) beynəlxalq elmi simpoziumun keçirilməsi Tofiq Məliklinin möhkəm iradəsi və yorulmaz səyləriylə baş tutdu.

Uzun illər Moskvada yaşayan alim bu şəhərdə həmyerlilərimizin müxtəlif təşkilatlarının rəhbərliyində təmsil olunub, özü da “Ocaq” cəmiyyətini yaradıb, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Moskva şöbəsinin sədri kimi də çox önəmli işlərə imza atıb. Onun fəal təşkilatçılığıyla keçirilən bir sıra tədbirlər - elə son illərdə “Molla Nəsrəddin” jurnalına həsr olunmuş tədbir, böyük Səməd Vurğunun yubileyi, Azərbaycan yazıçılar təşkilatının 80 illiyiylə bağlı toplantılar çox uğurlu oldu.

Son vaxtlar daha çox doğma vətənində yaşayan Tofiqin elmi, ədəbi, ictimai fəallığı səngimir. O, rusca yazan müəlliflərin Yazıçılar Birliyinin nəzdində yaranmış “Luç” dərnəyinə rəhbərlik edir, Birliyin ədəbi orqanlarında mütəmadi yazılar yazır, müsahibələr verir, çağdaş ədəbi prosesdə aktiv iştirak edır.

Tofiqin şəxsiyyətində yüksək peşəkarlıq, çalışdığı sahənin kamil uzmanlığıyla bərabər dünyada baş verənlərə biganə qalmamaq, özəlliklə doğma xalqının ictimai, ədəbi problemlərinə həssas münasibət çox bəyəndiyim və bizi daha da doğmalaşdıran keyfiyyətdir.

Müstəqil dövlətimizin hər sahədə uğurlarına övlad qüruruyla sevindiyi kimi, həllini tapmamış elmi və ədəbi məsələlərə də laqeyd qalmaması Tofiqin vətəndaş narahatlığından doğan bir cəhətdir. Birliyimizin ədəbi orqanlarının fəaliyyəti, onların uğurları və ara-sıra üzə çıxan qüsurları, dilimizin saflığıyla bağlı qayğılar, orta və ali təhsil məsələləsiylə əlaqədar problemlər, humanitar elmlərin, o cümlədən, türkologiyamızın qarşısında duran vəzifələr T.Məliklini daima düşünüdürən məsələlərdir. Bu məsələlərin vaxtlı-vaxtında və ən optimal şəkildə həlli üçün o, biliklərini, bacarığını, enerjisini əsirgəmir.

Ara-sıra mətbuatda yer alan səviyyəsiz, kökündən yanlış yanaşmalar hamımız kimi Tofiqi də narazı salır, həyəcanlandırır. Dilimizin orta məktəblərdə tədrisi, dərs kitablarının gənclərimizin yetişməsində oynaya biləcəyi rol - çıxışlarında, yazılarında daima diqqət mərkəzində tutduğu məsələlərdir. Təsadüfən yazıçı adlandırılanların, yaxud ədəbiyyata heç bir dəxli olmayan adamların gündəmdə qalmaq naminə “şok”, “sensasion” bəyantları mənəviyyatımızın təəssübünü çəkən hər kəs kimi Tofiqi də narahat edir. Klassiklərimizi dərsliklərdən çıxarmaq kimi absurd təkliflər irəli sürən ədəbi marginalların sözünü ciddi qəbul etməyə dəyməz. Amma guya ki, bu çağırışlara cavab verən bir təhsil ekspertinin, “qaş düzəldən yerdə vurub göz çıxarması” təəccübdən çox hiddət doğurur. Bu təhsil eksperti dərsliklərə klassiklərin salınmasına guya ki, bəraət qazandırmaqçün yazır ( sitatı olduğu kimi gətirirəm):

“Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı yoxdur. Ona görə də məcburuq ki, dərsliklərimizdə Azərbaycanın qədim dövrlərini göstərək, düşünülməsin ki, bu gün Azərbaycan ədəbiyyatı yoxdursa, keçmişdə də olmayıb”.

Vəssəlam! Nə deyəsən? Görəsən, bu ekspert “olmayan” müasir Azərbaycan ədəbiyyatı deyəndə hansı dövrü nəzərdə tutur, Cəfər Cabbarlının, Səməd Vurğunun və nəsildaşlarının adlarıyla səciyyələnən dövrü, ya onlardan sonra gələnləri - İsmayıl Şıxlı, Bəxtiyar Vahabzadə, İsa Muğanna, Sabir Əhmədli, Qabil, Əli Kərim, Məmməd Araz, Yusif və Vaqif Səmədoğlular, Maqsud İbrahimbəyov, İsi Məlikzadənin yazıb yaratdıqları dövrü... yaxud əsərləri ölkəmizdən çox-çox uzaqlarda da maraq doğuran, tərcümə və nəşr olunan, təqdim və tədqiq edilən “altımışıncıları”? Onlardan sonra gələn və artıq özlərini təsdiq etmiş neçə-neçə yeni ədəbi nəsilləri? Bütün bunlar müasir Azərbaycan ədədiyyatı deyilsə, nədir? Ya ekspertin rəyincə, sanki bütün bunlar yerli-dibli yoxdur. Deməli, bir söz - müasir Azərbaycan ədəbiyyatı yoxdur, nəşr olunan kitablar, tamaşaya qoyulan pyeslər, çəkilən filmlər, ədəbi jurnallarımızda, qəzetimizdə çap olunanlar ədəbiyyat deyil. Odur ki, əlac ancaq klassikləri dərslərə salmaqdır.

Müasir Azərbaycan ədəbiyyatından yazmaq istəməyən ekspertin ədəbiyyatımız haqqında təsəvvürü isə belədir: “Bəs nəyi göstərək? Bu gün hansısa qızın ayağından yazan şairin yaradıcılığını göstərək, ya içib xəstəliyə düşməsindən yazaq?”

Budur ekspertin düşüncəsində müasir Azərbaycan ədəbiyyatı!

Bərəkallah belə ekspertə!

Əlbəttə, belə-belə fəsadları məntiqsiz və mənasız söz yığımı kimi də qiymətləndirmək olar. Amma həqiqi Azərbaycan ziyalısının bu sayaq ifrat “şok” iddiaları cavabsız qoyması acı nəticələr verə bilər.

Nəsil-nəsil insanları yetişdirən doğma ədəbiyyatımıza “nankor münasibətə” münasibət bildirmək hər bir vicdanlı ziyalının borcudur.

75 yaşını təbrik etdiyimiz Tofiq Məlikli də məhz bu vicdan borcuna daima sadiq qalan görkəmli alimimiz, tanınmış yazıçımız, həqiqi ziyalımızdır...

ANAR

Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri

525-ci qəzet.- 2017.- 9 sentybar.- S.9.