Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100
illiyi qarşısında
Neçə
min illik dövlətçilik tariximizdə ilk dəfə “Azərbaycan”
adlı müstəqil dövlətimizi - Xalq Cümhuriyyətini
yaratmış, qısa müddətdə olsa da, şərəflə
yaşatmış və dünyaya tanıtmış istiqlal
mücahidlərimiz məcburi fasilə dövründə
mühacirətdə nələr yazmış, nə
düşünmüş, bizlərə nəyi vəsiyyət
etmişlər - oxuyaq, düşünək, bu
günümüz üçün fəxr edək!
İSTİQLAL
MÜCADİLƏSİ
Elani-istiqlalımızın
11-ci il dönümündə bulunuyoruz.
Baxıyoruz: arxamızda 11 illik tikanlı, mənalı, məşəqqətli,
qanlı bir mücadilə yolu; təpələri,
daşları, topraqları al qanlara boyanmış olan bu yolun
nə qədər qəhrəmanları, şəhidləri
dastanlara mövzu təşkil edən ən şanlı zəfərləri
olmuşdur!... Ətrafımızda istiqlal
məfkurəsinin əsrarəngiz qüvvətilə mütəhəyyic,
hürriyyət və qurtuluş dilək və qərarı
ilə mütəhərrik qaynayan, mücadilə edən,
iztirab çəkən, qurtarmaya əzm etmiş bir
mühit... Önümüzdə işıqlı bir istiqlal
sabahının ağaran üfüqləri...
Başdan
başa mücadilə ilə, zəfərlərlə, qəhrəmanlıqlarla,
iztirablarla dolu bu 11 il araşdırmaya
layiq, öyrənməgə dəyər bir tarixdir. İstiqlal məfkurəsini hazırlayan “Milliyyət”
dövrünün kəndisinə məxsus nasıl
böyük bir tarixi varsa, 28 Mayısdan etibarən başlayan
“Millət” dövrünün dəxi kəndisinə məxsus
bir tarixi vardır. İstiqlal və “Milli
dövlət” kibi üçüncü bir dövrün,
cümhuriyyət və hakimiyyəti milliyyə
dövrünün, müqəddəməsi və hənuz
davam etməkdə olan bu mücadilə dövrünün
tarixini bütün təfərrüatı ilə olmasa da,
gedişinin ana çizgilərini qeyd etməgə, hər
halda bir ehtiyac vardır.
lll
28 Mayıs “Milliyyət dövrü”nün sonu, “Millət”
dövrünün başı idi. Harsi və ictimai təşəkkül
və inkişafın məhsulu olan “Millət” dövrilə,
Azəri cəmiyyəti “Milli bir məfkurə” ətrafında
siyasi hakimiyyət davasına başlıyordu. Bilaxirə Milli davasını silah gücilə davam
etdirməgə məcbur olmuşdu. Bu surətlə biz
15 eylula (sentyabra) qədər Milli hərəkatımızda 3
mərhələ görüyoruz:
1- Milliyyət
dövrü dedigimiz harsı inkişaf dövrü.
2- Millət
dövrü dedigimiz siyasi şüur və müştərək
məfkurənin təəssüsü, siyasi mücadilənin
başlanması.
3- Millətimizin
bu müqəddəs haqqına hürriyyət və istiqlal
istəginə qan və atəşlə mane olan rusluğa
qarşı müsəlləh mücadilə...
İstiqlal dövrü, milli məfkurənin təhəqqüqü,
“Milli dövlət” həyatının başlamasıydı. Əskəri
təşkilat, millətin müsəlləh qüvvəti,
milli haqqın, milli hakimiyyət və hürriyyətin
müdafiə və müafizəsi üçün yeganə
və başlıca zaman olduğundan istila üzərinə,
mərkəzi hökumətin süqutundan sonra, ilk müsəlləh
müqavimət və üsyan əskəri qüvvətimiz tərəfindən
vüqu bulduğunu görüyorduq. İstila
qüvvəti Azərbaycanı “dost qüvvət” adilə
işğal etdikdən sonra hər şeydən əvvəl
ordumuzun imhası və əskəri təşkilatımızın
ilğasilə məşğul oldu. Xain
düşmənin bu siyasəti nə qədər təbii isə
də, millətimizin müsəlləh müqavimətə
başlaması da o qədər təbii idi.
Millətimizin
bu müqaviməti 1926 sənəsinə qədər davam
etmiş və bolşeviklərin kəndi statistiklərinə
görə, bu müddət zərfində 60-a qədər
müsəlləh üsyan vaqe olmuşdur ki, ən
mühümləri Gəncə üsyanı,
Ağdam-Qarabağ üsyanı, Lənkəran üsyanı,
Səlyan-Muğan üsyanı, Şəki-Zaqatala
üsyanı, Göyçay üsyanı, Kürdəmir
üsyanı v.s.-dir. Bunların bir qismi həftələrlə,
bir qismi aylarla, Lənkəran üsyanı isə illərlə
davam etmişdir. 1926 sənəsinin sonlarına qədər
Bakının “Qobustan” və “Daşlar” namilə məruf
partizan hərəkatından maəda Lənkəran, Qazax,
Göyçay, Zaqatala, Qarabağ, Gəncə və Quba
dağları ilə Muğan və Səlyan steplərində
9 ildən bəri davam edən mücadiləsində inad
göstərən müsəlləh müqavimətlər nəticəsində
nə qədər qurban verilmişdir!.. Bu
müsəlləh mücadilədə 10 minlərlə insan tələf
olmuş, milyardlarla balığ sərvət, mal, köy və
qəsəbələr ayaqlar altında məhv olmuşdur.
İstiladan 1 ay sonra, 26 Mayıs 1920-də Gəncə
alayının 250 nəfərlik bir taburu ilə Şəki
alayının bəzi qitəatının 3000 lik bir rus
qüvvətinə qarşı üsyan edərək məğlub
etməsi və Gəncəyə hakim olduqdan sonra xalqdan
toplanan fədailərə istinadən 20.000 lik bir rus qüvvətinə
qarşı həftələrlə müqavimət etməsi,
bolşeviklərin kəndi etiraflarına görə, ruslara
8500 təlafat verməsi mücadilə
dövrümüzün ən şanlı bir hadisəsidir. Bu üsyan nəticəsində Gəncə
başdan-başa yağma edilərək ərkəkləri,
qadınları, çocuqları, südəmər
yavruları qırılmış, məsum qızları
yüzlərlə “əsir” olaraq götürülmüşdür.
Gəncə atəşə verilmiş, rus
yağma və vəhşəti həftələrlə davam
etmişdir. Üsyan bayrağı
açan digər qəzalarda mücadilə, müqavimət,
tənkil və müdafiə daha şiddətli olmuş, verilən
qurbanlar 10 minləri keçmişdir. Bu
üsyanlarda Azəri xalqının göstərdigi qəhrəmanlıq,
xalqın istiqlal mücadiləsindəki şah əsərləridir.
Xalqımızın vicdanından qopan protestonun əməli
təcəllisi olan bu üsyan və müsəlləh
müqavimətin qəhrəmanlıqları, iztirabları, zəfərləri
xalqın dilində dastan olmuş, bu dövrə məxsus bir ədəbiyyat,
bir sənət, bir ənənə təəssüs
etmişdir.
Rusların müsəlləh müdaxilə və
istilası, hürriyyət və istiqlalımızın zamini
olan ordumuzu imhaya başlaması, Milli istiqlal məfkurəsini,
istiqlal hərəkatını öldürmək
düşüncəsilə vaqe olduğundan müqavimətində
təhrikedici amili istiqlal məfkurəsindən başqa bir
şey degildir.
Onun üçündür ki, müsəlləh
müqavimətlə yan-yana qüvvətli siyasi bir fəaliyyət,
xalqın aktif ünsürlərinə istinadən münəvvər
zümrənin gizli hərəkatı gediyordu. Bu siyasi fəaliyyət
bilxassə milli əskəri təşkilatımızın
tamamilə imhasından sonra qüvvət kəsb ediyor və
millətin müəllim, tələbə, sabiq milli ordu
zabitanı, mühərrir, doktor, vəkil və sair sərbəst
məslək ərbabı münəvvərlər, əmələ,
köylü və şəhərin ufaq burjua qismi kibi zümrələri
bu gizli siyasi fəaliyyətə intisab etməgə
başlıyorlar.
Milli
ordumuzun imhası, siyasi istiqlal və hakimiyyətimizin Rusiya tərəfindən
qaldırılması, baş müəssisələrin
ruslaşdırılması, Azərbaycanın milli sərvətinin
vəhşicəsinə istismarı, yuxarıda qeyd etdigimiz
siyasi fəaliyyəti bir qat daha qüvvətləndirən, dərinləşdirən,
formula edərək ona istiqamət verən və yolunu təbəllür
etdirən səbəblərdən biri olmuşdu. Azərbaycan
istiqlalının “təsviyyəsindən” sonra vuqua gələn
Z.S.F.S.R. və S.S.S.R. zamanında Azərbaycanın felən və
hüquqən Rusiyanın bir əyaləti halına gəldigi
vaxtlardan 28 Mayıs elanı istiqlal bəyannaməsinin “Azərbaycan
misaqi millisi” şəklində elan edildigini görüyoruz.
Bu
münasibətlə daxildə gizli istiqlal komitəsilə
“Müsavat” mərkəzi tərəfindən nəşr
olunan bir bəyannamədə (il 1923)
deniliyor ki:
“Bu gün 28 Mayısdır. O 28 Mayıs ki, meydana
müstəqil Azərbaycan dövləti çıxardı.
Azərbaycan türklərinin qəlbində
unudulmaz bir istiqlaliyyət və hürriyyət xatirəsi
buraxdı. Bu gün Rusiyanın
istibdadı altında bütün varlığımız
boğulur, haqqımız çeynənirkən, qəlbimizdə
o istibdada qarşı böyük bir nifrət və
mübarizə hissi bəsləyən və bu hissi daima təhrik
edən qüvvət 28 Mayısın müqəddəs xatirəsidir”.
Genə
bir 28 Mayıs münasibətilə gizli təşkilat tərəfindən
nəşr olunan bir bəyannamədə* deniliyor ki:
“Ey türk xalqı! Səni azad edəcək və
xoşbəxt yaşadacaq qanlı mübarizəyə
bütün qüvvətinlə hazırlan: səni bu
mübarizə xilas edəcəkdir. Azərbaycan
istiqlalını bir dəfə qurdun, ikinci dəfə qurmaq
bacarığına da maliksən”.
“Düşmənini tanı, milli intibahını
yüksəlt, haqq səninlədir”.
“Azərbaycan türk xalqının axan qanından
fırlayan milli intibah, rus ağalığının qəbir
daşı olacaqdır”.
Bu günə
qədər mücadilə edən bu gizli təşkilat əzalarından
Sibiryaya, Solofkaya, Rusiyanın şimalında olan tunduralara minlərlə
kafilə sürülmüş, həbsi Azərbaycanın
müəllim, mühərrir, ədəbiyyat və sənət
müntəsibləri, məktəb və darülfünun tələbəsi,
zabitan v.s. münəvvər zümrədən ibarət olan
bu qafilələrin qəhrəmanlıqları dillərdə
dastan olmuşdur. Gizli təşkilat “kəşfi” hər il olduğu kibi hala da davam etməkdədir.
Siyasi hakimiyyətindən, iqtisadi və sənaye müəssisələrindən,
əskəri təşkilatından qovulan Azəri
xalqının milli münəvvərləri məmləkət
daxilində ən möhkəm yer olmaq üzrə məktəb,
ədəbiyyat, sənət, mətbuat və nəşriyat
kibi harsı sahələri işğal etmişlərdir. Bu sahələrdəki
mücadilə daha müdhişdir. Çünki milli həyat,
milli varlıq, milli bənlik və milli ruhun əsasını,
baş mənbəini təşkil edən milli
harsıdır!
İstila
qüvvəti, əskəri, siyasi, iqtisadi bir istismar qüvvəti
olmaqla bərabər, məlumdur ki, eyni zamanda kosmopolit,
internasionalist, milliyyət və milli hars düşməni olan
ictimai bir azardır da... Milli istiqlal hərəkatını
öldürmək üçün bütün milli-harsi
müəssisə: dil, milli ədəbiyyat, milli sənət,
milli tarix, milli ruh və ilham mənbəini təşkil edən
hər bir milli ənənə, nəhayət ailə
quruluşu və ailə həyatını tamamilə ilğa
edərək “yeni komunizm harsı və komunizm
münasibatı” yaratmaq istədilər. Milliyyətçilərimizin
fövqəlbəşər bir mətanət və əzm ilə
bu hars sahələrində fəaliyyətləri, milli
harsın inkişaf və davamı üçün sərf
etdikləri əmək faydasız olmadı. Bütün münəvvər nəsil milli
varlığımız ilə iftixar edən, milli heyətimizi
qısqanan bir qüvvət oldu. Yeni gənc müəllimlər,
tələbələr, şairlər, yazıçılar, sənətkarlar
milli harsı yaşatmaq üçün and içdilər...
Komunist gənclər belə bu cərəyandan kənar
qalmadılar.
Milli-harsı bir tərbiyədən doğan bir
hərəkat Komunist firqəsini belə təhdid etməgə
başladı.
Milli harsı öldürmək üçün istila
hökuməti var qüvvətilə
çalışmaqdadır, Komunist firqəsindəki sağ cərəyanla
mücadilə ediyor. Ədəbiyyatdakı cərəyan və
komunist yazıçılarında milliyyətçi cərəyan
təsirinə düşməsilə mübarizə
yolları düşünmək üçün konğrelər,
içtimailər, mətbuat v.s. fəryad qoparmaqdadır.
Məktəblərdən minlərcə tələbə,
yüzlərcə müəllim çıxarılıyor.
Musiqidə, teatroda, şeirdə, memari, tələbbüs,
rəqs v.s. də “proletar ruhunu” hakim qılamıyor və bu
sahələrdən milli varlıq və xüsusiyyətin
çıxarılması mümkün olmuyor. Milli bayramlar yasaq edilərək, rus ixtilal
bayramları təmim ediliyor. “Dinsizlər”
cəmiyyətinə qəzalarda, komsomol və pioner təşkilatlarına
məktəblərdə əhəmiyyət verilməsi sovetlərcə
əmr olunuyor. Proletar
yazıçılar, proletar kültür dərnəkləri
təşəkkül edərək milli və xalqçı ədəbiyyata
qarşı cəbhə alınıyor.
Fəqət həyat tam başqa yolda yürüməkdədir. Və Bakı Müəllimlər
Konqrasında denildigi kibi “məktəblərin komunizm ruhunda
yetişdirdigi nəsil, ufaq burjua və milli ruhda olan ailə, cəmiyyət,
ədəbiyyat, teatro və incə sənətlər təsiri
altında tamamilə dəgişiyor”.
Cəmiyyət
başqa - hakim qüvvət başqadır
Cəmiyyət ruhu ilə hakimdir. Bu hakimiyyət
bilxassə “Nep” dövründə daha çox qüvvətləndi.
Məmləkətin 75%-ni təşkil edən
köylü əskəri komunizm dövründən sonra
mülkünə, malına hakim olmuş, məmləkət
ufaq mülkiyyətçi, ufaq burjua cəmiyyəti
olmuşdu. Təbiidir ki, cəmiyyətin
bu iqtisadi quruluş və münasibəti, ailə, vərəsət,
ticarət, əxlaq, hüquq, ədəbiyyat, sənət v.s.
də təsir edəcək, bu sinif və bu sinifin münəvvərləri
bu yeni antikomunizm cəmiyyətinə məxsus bir harsi-bədii
həyat yaratacaqdı. Yeni bir ruh, yeni bir psixoloji,
yeni məfkurə - ictimai ideal təəssüs ediyordu ki, ufaq
mülkiyyətçi cəmiyyətdə bu da milliyyətçilik
deməkdir.
İşdə 7 ildən bəri davam edən bu “Nep”
şəraiti komunist sıralarına qədər icrayi təsir
etmişdir. Proletar yazıçıların belə bu yeni ufaq
burjua cəmiyyətinin həyəcanlarını təmsil
etdigi “kəşf” olunmuşdur. Komsomollar
belə “Müsavat” partisi təşkil ediyorlar. Komisar və
məsul komunistlər belə komunizmə və Rusiya
istilasına qarşı vəziyyət alıyor və Moskov
naibi olan Mirzoyan Azərbaycan komunistlərini
“Müsavatçı” deyə adlandırıyor:
çünki “Azərbaycan xalqının kəndi-kəndini
idarə edəcək qədər yetişmiş olduğunu və
Moskvanın hakimiyyətinə ehtiyac qalmadığını
iddia” ediyormuşlar.
Azərbaycan
ədəbiyyat cəmiyyəti, Azərbaycanı ögrənmə
cəmiyyəti, tədqiq və tətəbbö cəmiyyəti,
Azərbaycan dövlət teatrosu, şəhər, köy və
qəza məktəbləri, darülfünun, institut, texnikum
v.s. maarif müəssisələri ətrafında birləşən
xalqçı münəvvərlər, yazıçılar
və sənətkarlar xalq ədəbiyyatını, xalq
lisanını tədqiq ediyor, Azərbaycan tarixini, Azərbaycan
xalqıyatını, Azərbaycan ruh və xüsusiyyətini
meydana çıxarıyor. Rus, alman, ingilis,
fransız v.s. millətlərin ən mühüm ədəbi
əsərləri tərcümə ediliyor. Azərbaycan lüğəti, Azəri-türkcəsinin
qrameri meydana çıxarılıyor. Milli
musiqi, milli səhnə və milli səhnə əsərləri
tərəqqi ediyor.
Yetişən
yeni azəri nəsli milli iman, milli məfkurə və həyəcanlarla
meydana atılıyor və onları yetişdirən nəslin
iztirablarını, vətənlərinin məhkumyyətini və
Moskvanın vəhşi ağalığını
görüyor, ona qarşı dönüyorlar və milli hərəkat
ordusuna iltihaq edərək siyasi mücadiləyi davam
etdiriyorlar.
Bu surətlə görüyoruz ki, istila altında
istiqlal mücadiləsi içtimai harsı xarakterini yenə
bulmuş, bu müqəddəs mənbədən alınan
qüvvət siyasi fəaliyyətin əsasını, əskəri
müsəlləh mübarizənin ilhamgahını təşkil
etməgə başlamışdır.
İstiqlal
mücadiləmiz bu üç qol üzərində
yürüməkdədir: harsı, siyasi və əskəri. Harsı varlığımızın nəticəsi
məntiqiyyəsi olan siyasi şüur və istiqlal məfkurəsinin
təhəqqüqü üçün mücadilə. Bu mücadilə genə müsəlləh
mübarizəyə müncər olacaqdır. Bunu istila
qüvvətinə qarşı mücadilə bayrağı
açmış olan gənclik çox gözəl bildigi
üçündür ki, 28 Mayıs münasibətilə nəşr
etdigi gizli bir bəyənnaməsində:
“Ey türk xalqı, səni azad edəcək və
xoşbəxt yaşadacaq qanlı mübarizəyə
bütün qüvvətinlə hazırlan. Səni bu mübarizə
xilas edəcəkdir” - deyə milləti müsəlləh
mücadiləyə hazırlanmaya dəvət ediyor... Və şübhəsizdir ki, harsı, içtimai və
iqtisadi sahələrdəki fəaliyyət davam etdikcə
siyasi və ideoloji cəbhələrdəki məsai dəxi
mütənasibən artacaq və bu da silahına sarılacaq
mübariz bir nəslin ixtilalkar ruhunu təqviyədə davam
edəcəkdir. Və bu mücadilə
daha müdhiş, daha qanlı olacaq. Verəcəgimiz
qurbanlar, bəlkə də bu vaxta qədər verdiklərimizdən
fəzlə olacaqdır, fəqət bütün bu mücadilə
və fədakarlıqların sonu mütləqa zəfər və
istiqlal olacaqdır!
28
Mayısı təqib edən 15 eylul (sentyabr) bir daha gələcək!
Hürriyyətimizi
əldə edəcəgiz!
Buna
şübhə yoxdur!
Mirzə
Bala
“Odlu-Yurd”,
28 Mayıs 1929, ¹ 4
Mütəhəyyic
- həyəcanlı
Tələbbüs
- geyinmə
Tətəbbö
- hərtərəfli öyrənmə
PARİSDƏ
BOLŞEVİK KOMEDİSİ
Oktyabrın əvvəllərində Paris beynəlmiləl
siyasət tarixində əmsalına təsadüf edilməmiş
bir hadisəyə səhnə olmuşdur. Hadisənin qəhrəmanları
Sovet Rusiyasının Paris səfiri Dovğolevskiyə vəkalət
edən birinci müstəşar Besedovski və Sovet hökuməti
tərəfindən Paris səfarəti və ticarət
müməssilligini təftiş məqsədilə göndərilmiş
çekist, eyni zamanda, fövqəladə müfəttiş
Royzenmandır. Bu iki “qəhrəman”
arasında təhəddüs edən hadisə şundan ibarətdir.
Oktyabrın 2-ci axşamı saat 7-də üzərində
kirli və yırtıq əlbisə, çöhrəsi və
əlləri tırmalanmış bir adam
polis komisarlığına müraciətdə bulunmuş və
təlaş içərisində komisara şunları
anlatmışdır:
- Bən Sovet səfarətinin birinci müstəşarı
Besedovskiyəm. Moskvadan göndərilmiş bir
çekistlə şimdi aramızda böyük bir qovğa
çıxdı. Qovğa o qədər
şiddət kəsb etdi ki, bən səfarət
binasını tərk etməyə məcbur qaldım və kəndimi
buraya qədər zor-güc ata bildim. Bəni
səfarət binası daxilində zorla həbs etməgə
çalışaraq rovolver ilə təhdid edincə
qaçmaqdan başqa bir çarə bulamadım və kəndimi
güc-bəla ilə qurtarmaya müvəffəq oldum, fəqət
qarım və çocuğum səfarət binasında
bulunuyorlar. Ailəmin sərbəst
buraxılmasını fransız polisindən rica və istirham
edərim.
Bu bəyanat üzərinə polis bu adamın
övraqını təhqiq edərək hüviyyətini təyin
etdikdən sonra, rəisin müsaidə və əmri üzərinə
Sovet səfarəti binasına daxil olmuşdur. Polisin gəlişindən
ürkən müfəttiş Royzenman Besedovski ailəsinin sərbəst
buraxılmasını əmr etmiş və əşyaları
səfarət binası xaricinə atılmışdır.
Besedovski polisə təşəkkür edərək
əşyasını almış və ailəsilə bərabər
bir pansiyona yerləşmişdir.
“Odlu-Yurd”,
noyabr 1929, ¹ 9
BESEDOVSKİ NƏLƏR SÖYLÜYOR?
Keçən nüsxəmizdə Paris sovet səfarəti
rəzalətindən bəhs etmiş və müstəşar
Besedovskinin bəzi ifşaatını dərc etmişdik. Bu dəfə
də Besedovskinin məqaləsindən bəhs edəcəgiz.
Komunist sıralarından çəkilərək bu gün
Parisdə bir mühacir sifətilə yaşayan Besedovski, Sovet
Rusiyasının vəziyyəti haqqında əcnəbi qəzetələrində
məqalələr yazmaqda və bu məqalələrdə
Sovet hökumətinin gərək daxili və gərəksə
xarici siyasətinin iç üzünü göstərməkdədir.
“Üçlər”
Besedovski kəndi məqalə silsiləsinə
“Rusiyayı kimlər idarə ediyor?” məqaləsilə
başlıyor. Rusiyayı idarə edən adamlar olmaq etibarilə Stalin,
Molotov, Kağanoviç kibi 3 kişiyi göstərən
Besedovski bu adamların tərcümeyi-hallarına keçmədən
əvvəl diyor ki:
“Sovet İttihadını idarə edən əsasən
Stalindir. Fəqət Stalin bu işi yalnız başına
degil, iki müavinlə yapıyor. Sovet
İttihadının müqəddəratı Stalin, Molotov və
Kağanoviçdən ibarət bulunan “Üçlər”in əlindədir.
Bunlar hər üçü də Mərkəzi
Komitə Firqəsinin birinci-ikinci-üçüncü katibləridir.
Komunist firqəsi, Komintern, Komisarlar
Şurası, İqtisad Şurası və digər bir
çox müəssisələr həp bu 3 kişinin əlində
bulunuyor. Bu “Üçlər” müsavi
haqqı haiz əzalardan mürəkkəb bir heyət şəklində
degildir. Molotov və Kağanoviç
yalnız müavinlik yapmaqla mükəlləfdirlər. Bunların əmiri və naziri Stalindir”.
Molotov
İlk əvvəl
müavinlərin tərcümeyi-halından bəhs edən
Besedovski Molotovu şöylə təsvir ediyor:
“Ağır
təbiətli və qırxlıq bir adam
olan Molotov Politbüroda xarici siyasət və köylü məsələsi
mütəxəssislərindən ədd olunuyor. Buxarin işdən çəkildikdən sonra
bütün nəzəriyyata mütəəlliq məsələlər
həp bunun üzərinə yüklənmişdir. Fəqət Molotov bunların yalnız
materyalını toplamaq və taslağını bücuda gətirməklə
iktifa ediyor. Molotov tərəfindən
toplanmış materyalların tənzimi və xətti-hərəkət
təyini yalnız Stalinə aiddir. Bu xətti-hərəkətlərin
bəzən Molotovun nöqteyi-nəzəri əleyhinə
olduğu da vüqudur. Fəqət buna
qarşı Molotov heç bir etiraz sərt etməyə cəsarət
edəmiyor və susuyor. Molotovun xüsusi həyatı
heç də proletarca degildir. Cahan
inqilabına, “Sosyalizm quruluşuna” qətiyyən iman etmiyor.
Qarısını firqədən uzaq bulundurduğu kibi
çocuqlarını da komsomol təşkilatına yaxın
buraxmıyor.
Yeganə əməli Stalinin yerini işğal
etməkdir. Politbüroda bir ay vəzifəsini
yapıyor, yəni firqəyə Stalin şüaları əks
etdirmək surətilə gecələri parlıyor. Stalin bu adamın yalnız
çalışmasını seviyor, fəqət etimad etmiyor.
Stalinin nüfuzundan istifadə edərək kəndisindən
aşağı vəzifədə bulunan arkadaşları
üzərində amir olmağa çalışıyor.
İştə bunun nəticəsi olaraq kəndisinə
bir çox düşmən qazanmışdır. Kağanoviçlə heç də iyi
keçinmiyor, ümumi iştə çox zaman aralarında
skandallar çıxdığı vaqedir. Dövləti müəssisələr bilxassə
xariciyyə komissarı Çiçerin və Litvinov bu adamdan
nifrət edərlər. Ümumi siyasi
direktivləri Molotovdan degil, bilvasitə Stalindən
alıyorlar. Səfarəti tərk etmədən
bir qaç gün əvvəl firqəyə mənsub bir
arkadaşımdan bir məktub aldım. Məktubda
Molotovun Politbürodan atılması ehtimalından bəhs
ediliyordu. Hər halda Stalin ilk fürsətdə
bu adamı katiblik vəzifəsindən çıxaracaq və
daha az təhlükəli bir vəzifəyə təyin edəcəkdir”.
Kağanoviç
Molotovun
iş arkadaşı Kağanoviçə gəlincə deyə
bilərik ki, bu adamın heç bir təhsili yoxdur. Bir yəhudi ailəsində böyümüş
olan Kağanoviç sərraclıqdan yetişmə bir
adamdır. 23 yaşından etibarən
siyasi həyata atılan Kağanoviç inqilabın əvvəllərində
bir çox məsul vəzifələrdə bulunduqdan sonra
1923-də firqə katibliginə intixab olunmuşdur.
1926-da Ukrayna Komunist firqəsində katib böhranı
çıxınca Moskva, Molotov, Kağanoviç və
Orconikidzeyi namizəd göstərdi. Fəqət Ukrayna icraiyyə rəisi
Petrovski yanı başında böyük və nüfuzlu bir
firqəciyi görmək istəmədigindən daha az məruf olan Kağanoviçin üzərində
təvəkküf etdi.
Petrovski bunu intixab etməklə böyük bir xəta
işlətdiginin fərqində degildi. Ukraynaya katib
olaraq təyin edilən Kağanoviç məhəlli məmuriyyətində
böyük bir qabiliyyət və istedad göstərdi. Yəhudi və gəlmə deyə təərrüz
altında qalmamaq üçün Ukrayna lisanını öyrənməgə
çalışdı. Bir qaç ay zərfində
nitq irad edə biləcək dərəcədə Ukrayna
lisanını öyrənən Kağanoviçdən
artıq Petrovski qorxmağa başladı. Petrovski
müxtəlif vasitələrlə Kağanoviçə
qarşı çıxmağa və firqə əfkari-ümumisini
onun əleyhinə hazırlamaq istiyordu. Mərkəzi
Komunist firqəsində əza bulunan yerli ukraynalılar - bir yəhudinin
baş katib vəzifəsini işğal etməsinə qətiyyən
yol verilməz, çünki bu vəziyyət əfkari-ümumiyyənin
üsyanına mücib ola bilir - deyə yəhudi
əleyhdarlığı fikrini tərvic ediyorlardı. Nəticədə açıq bir hərb şəklində
olan bu çarpışmaya Stalin müdaxilə edərək
məsələyi sülhən həll etmək istədi.
Fəqət Çubar da Petrovskinin tərəfini
iltizam edərək Kağanoviçin Ukraynadan alınması
üzərində israr etdi, alınmadığı təqdirdə
bütün Ukrayna firqəsinin Moskva əleyhinə bir
müxalifət təşkil edəcəklərini bildirdi.
Bu tələb qarşısında aciz qalan
Stalin Kağanoviçi Ukraynadan alaraq Mərkəzi Komitənin
3-cü katibi yapdı. Mərkəzi Komitədə
Kağanoviç yalnız təşkilata mütəəlliq
məsələlərlə məşğul oluyor. Bir parçada firqə aparatını kəndi əlində
almağa çalışıyor. Yəni
bir zamanlar Stalinin yapdığı təcrübələri təkrar
ediyor. Stalin bu adamı Molotovdan daha fəzlə
seviyor.
Stalin
Komintern, Komisarlar Şurası və sairənin xətti-hərəkətini
təyin etməklə müvəzzəf olan Politbüro
çoxdan bəri bir heyət olmaqdan çıxmış və
kəndisini Stalinin əlinə vermişdir. Bütün məsələləri
Stalinin kəndisi həll ediyor, heç kimsənin etiraz etməyə
haqqı yoxdur. Hətta keçən sənələrdə
etiraz edə bilən Kalinin, Voroşilov, Ruduztağ kibilər
də şimdi yalnız rəy verməklə iktifa edən birər
kölə kibi olmuşlardır. Politbüroda
müxalif qrupu təşkil edən Tomski, Buxarin və
Rıkov tamamilə susdurulmuş və bunlardan Tomski və
Buxarin dışarı atılmışlardır. Rıkov isə kəndi rəislik mövqeini
mühafizə üçün əskidə olduğu kibi
artıq sağların mənafeini müdafiədən vaz
keçərək Stalinlə uzlaşmağa
çalışıyor. Fəqət buna
baxmayaraq, Stalin kəndi zərbəsini vurmuş, yəni
Rıkovu Rusiya Komisarlar Şurası rəisligindən
atmışdır. Stalin bununla qalmamış, xüsusi
tərzdə Rıkova başqaları vasitəsi ilə hiss
etdirmiş ki:
- Bu bir az ehtiyatlı olmanı tənbihə yarar bir
hadisədir. Fəzlə iləri getmiş
olursan SSSR Komisarlar Şurası rəisligindən də
atarız. Mövqeinə son dərəcə
düşgün olan Rıkov bu bəyanatdan qorxdu. Mövqeinə düşgündür diyoruz,
neçün? Bir ideya və məfkurə
naminəmi? Xayır, nə gəzir. Rıkovun yaxın arkadaşları ilə bərabər
bir qədəh raki qarşısında irad etdigi nitqini dinləməli.
Bu nitqlər o qədər inqilab əleyhdarlığı
ruhunu daşıyır ki, bunun yanında mühacir mətbuatının
ən şədid səhifələri belə kölgədə
qalar. Rıkovun zərərsiz bir tip olduğunu bildiyi
üçün Stalin bütün bunları əfv ediyor.
Bu surətlə Sovet İttihadı, Komintern üzərində
hakim olan Politbüro keçən sənədən etibarən
Stalinin diqtatorluq yapdığı bir müəssisə
halını almışdır. Stalinin bu gün firqə
həyatına yapdığı təsir və firqədə
oynadığı rol Lenindən çox çox
böyükdür. Firqəçiləri
Stalinə bağlayan yeganə şey qorxudur. Bu qorxu həm şəxsidir, həm də
ümumidir. Şəxsidir, çünki
firqədən dərhal atılmaq təhlükəsi var,
ümumidir, çünki hər kəs Stalindən sonra
bütün firqənin bərbad bir şəkil alacağı
və məhv olacağı qənaətini bəsliyor.
Dövlət məsələlərinin müzakirəsinə
təxsis edilən Politbüro ictimalarının heç bir
zaman söyüşsüz keçdiyi vaqe deyildir. Ən
ağır və çirkin kəlmələri ən çox
qullanan təbiəti etibarilə qaba olan Stalindir. Stalin düşmənliyində ənud olduğu
kibi, dostluğunda da ənuddur. İşinə
yarıyan adamları sevər, yaramayanları imha etməgə
və düşürməgə çalışıyor.
Stalinin dostluğuna qurban gedənlərdən
birisi də operasyon nəticəsində ölən sabiq hərbiyyə
komisarı Frunzedir. Stalin Frunzeyi çox
sevərdi. 1924-də Moskva son dərəcədə
böhranlı anlar keçiriyordu. Həpimiz
iki həftə zərfində bir ixtilal vüquunu bəkliyorduq.
Trotski bir qaç dəqiqədə hakimiyyəti
əlinə ala biləcək bir vəziyyətdə
bulunuyordu. Politbüroya “Trotskiyə
toxunduğunuz təqdirdə bütün Qızıl ordu
üsyan edəcək və Trotskiyi müdafiə edəcəkdir”
xəbərləri gəliyordu. Bu vəziyyət
daxilində Stalin dərhal Ukraynadan Frunzeyi dəvət edərək
Trotskinin yerinə keçirdi. Frunze də aldığı
direktiv üzərinə mühüm mövqeləri Ukraynadan
gətirmiş olduğu adamlarına verdi. Bunu mütaqib “Trotskiyi məğlub” edən Frunze ilə
Stalin dostluğu irəlilətdi. Frunzenin mədə xəstəligindən
müztərib olduğunu xəbər alan
Stalin, Frunzeyə bir operasyon yaptırmasını tövsiyə
etdi və bunun üzərində israr etməgə
başladı.
Fəqət
Frunze doktorların da söylədiklərinə görə bu
vəziyyətdə daha uzun sənələri
yaşayacağını və heç bir operasyona lüzum
hiss etmədigini etiraz məqamında sərt etdisə də
bundan bir nəticə hasil olmadı. Stalinin
israrı üzərinə operasyon yapdırdı və nəticədə
Frunze bıçaq altında öldü.
Əski oktyabr inqilabı qrubundan bu vaxta qədər cahan inqilabı fikrinə inanan yeganə adam Stalindir. Məmləkət daxilində tətbiq etdigi iqtisadi siyasətin məmləkəti bir uçuruma doğru götürdügünün fərqində degildir. Stalin cahan inqilabı zamanına qədər firqə aparatını kəndi əlində mühafizə edəcəginə qüvvətlə qanedir. Stalinin cahan inqilabına olan bu iman və qənaətini bəzi mühüm Avropa mərkəzlərində bulunan səfirlər, bulunduqları mahalın inqilabi hərəkatları haqqında yalan-yanlış məlumat vermək surətilə təqviyə etməkdədirlər.
Xülasə, Sovet diqtatorluğu bu gün Stalinin cahan inqilabına qarşı bəslədigi müənnid imanla qaimdir. Stalin çəkilərsə hər şey inhilal və iflasa məhkumdur, çünki Stalinin yerini tutacaq və məvhum cahan inqilabına etimad edəcək heç bir kişi mövcud degildir. Stalin işdən çəkildigi təqdirdə Politbüroyu hər halda Molotov, Kağanoviç, Voroşilov, Orconikidze, Çubar, Baumdan ibarət bir heyət idarə edəcəkdir ki, bu da tam bir inhilal və komunizmin sonu deməkdir.
“Odlu-Yurd”,
birinci-kanun dekabr) 1929, ¹ 10
Müstəşar
- məşvərətçi, məsləhətçi
Təhəddüs
- üzə çıxan, zahir olan
Övraq - korlanmış həyat və s.
Hüviyyət
- həqiqət, mahiyyət
Müvəzzəf
- vəzifəli
Ənud -
tərs, inadcıl
(Ardı var)
Şirməmməd
HÜSEYNOV
525-ci qəzet.- 2017.- 23 sentyabr.- S.20-21.