Cərrahlıq və xeyirxahlıq virtuozu
GÖRKƏMLİ HƏKİM, UNDULMAZ İNSAN MÜRSƏL QARAYEVİN ANIM GÜNÜDÜR
Bir neçə ay bundan əvvəl idi. Görkəmli
tərcüməçi, şair, Azərbaycan-Finlandiya ədəbi
əlaqələri üçün çox dəyərli
işlər görmüş Tahirə Cəfərova
yanıma gəlmişdi.
Yenə də,
özünəməxsus enerji ilə, bərabər görə
biləcəyimiz ədəbi layihələrdən, fin
dostlarından, onların xarakterindən və poeziyasından
danışırdı. Qəfil masamın üstündəki
bir kitaba gözü sataşdı:
- Nə
kitabdı o?
- Doktor Qarayev haqqında kitabdı. Çoxdan
yazmışam. Necə ki...? - bu
sualı verirəm və hiss edirəm ki, davam eləməsəm,
nəsə qiymətli bir bilgini itirə bilərəm.
-
Tanıyırdız onu?
- Hə,
uşaqlıqda məni müalicə eləmişdi...
-
Doğrudan? - təəccüb içində
soruşuram.
- Hə...Bizim ailələrimiz yaxın idilər.
- Ətraflı danışın, xahiş edirəm.
- Mən
onda Ədəbiyyat İnstitutunda oxuyurdum. Rəfiqəmlə
qonaq getmişdik, ordan qayıdırdıq. Möhkəm qar yağmışdı, yollar buz
bağlamışdı. Hə, bax, onda
xuliqanlar, yəqin, ermənilər idi, çünki şəhərin
onlar sıx yaşayan səmtindəydik, bizə içinə
buz qoyulmuş qartopular atdılar. Rəfiqəmə
dəydi. Mənə isə badalaq vurdular,
yıxıldım. Evə pis vəziyyətdə
gəlib çıxdım. Bir neçə
gün müalicəsiz, həkimsiz yatdım, amma Tamara
xanım - bibim, nədənsə, vəziyyətimin
ağırlığına inanmırdı. Deyirdi ki, yekə qızsan, özünü bu qədər
xəstəliyə vurma. Qalx... Sonra mənə
doktor Mürsəl Qarayev baxdı və məhz o, Tamara
xanımı başa saldı ki, səhv edir, mənim vəziyyətim
ciddidir, beynim silkələnib və mənə qətiyyən
hərəkət eləmək olmaz. Müalicə
kursu yazdı. İynələr... O müalicədən
sonra düzəldim... Özü də diaqnozu dərhal, elə
mənə baxan kimi qoydu...
Mən isə fikirləşirəm ki, hə, Tahirə
xanım düz deyir. İllər əvvəl, Əbülfəs
Qarayevə atası ilə bağlı belə bir sual
vermişdim ki, olubmu, atanız sizi müalicə etsin?
Əbülfəs müəllim demişdi ki, bəli, olub:
"Bir dəfə kor bağırsağımdan sancı
tutmuşdu. Getdim atamın yanına. Baxan
kimi vəziyyəti anladı və məni müharibədə
birgə işlədiyi cərrah həmkarının yanına
apardı, yəni ona etibar elədi..."
Tahirə xanım fikrə gedir. Görünür, o
illərə aid bəzi məqamları dəqiqliklə
xatırlamağa çalışır, uzun aradan sonra deyir
ki, biz, ümumiyyətlə Qarayevlər ailəsi ilə
çox yaxın idik, mən bu haqda xatirələrimdə
yazmağa başlamışam, "Literaturnıy
Azerbaydjan"da çap olunacaq.
lll
İşlə
bağlı, təqvimə baxanda yadıma düşür ki,
sentyabrın 26-sı görkəmli cərrah Mürsəl
Əbülfəs oğlu Qarayevin anım günüdür,
düz 42 il əvvəl bu gün doktor Qarayev vəfat edib. Və
onu da xatırlayıram ki, mən Tahirə xanımın
"Əski Bakının rəvayətləri və Suomiyə
uzanan yol" adlı xatiratının"Tamara xanım"
bölümünün Qara və Mürsəl Qarayevlərdən
bəhs edən hissəsini tərcümə eləsəm də,
dərc etdirməmişəm, "Doktor Qarayev"
kitabının arasına necə qoymuşamsa, elə də
qalıb...
Hələlik
onu deyim ki, Tahirə xanımın bibisi Tamara xanım, bir
müddət Berlində də olmaqla, yüksək hüquq təhsili
alıb, sonradan isə, SSRİ Prokurorluğu da daxil, bir
sıra mühüm orqanlarda, yüksək vəzifələrdə
çalışıb, sovet dövründə həqiqi
ziyalı, məmur və sənət çevrələrində
qəbul olunan, bir neçə dil bilən yüksək
erudisiyalı insan kimi tanınıb. Onun, xatirələrində
haqqında geniş və həssaslıqla bəhs etdiyi
adamlardan biri də anasının əmisi Xalıq bəydir
ki, o da Azərbaycanın ilk tibb elmləri doktoru olub.
Tahirə xanımın xatirələrinin çevirdiyim həmin
hissələrini vərəqləyirəm:
"Tamara
xanım Moskvadan Bakıya birdəfəlik qayıdan kimi Maarif Nazirliyində
işləməyə başladı. Nazirin
köməkçisi oldu və bu vəzifədə uzun
müddət çalışdı. Olduqca ünsiyyətcil
adam idi, burda da onu çox sevirdilər. Böyük Azərbaycan bəstəkarı Qara
Qarayevin və tanınmış yazıçımız
İmran Qasımovun ailələri ilə xüsusən
yaxın idilər. İşdən sonra,
demək olar, nadir hallarda evdə otururdu, daim qonaq gedirdi,
dostları ilə görüşürdü. Əlbəttə, əsas kumiri Qara Qarayev idi. Bizdə Qara Qarayevin iki portreti vardı. Biri orijinaldı. Qara müəllimin
öz xətti ilə yazıb hədiyyə elədiyi
portretdi. Bu əsər hələ də
bizim evdədir. O birisi isə Tahir Salahovun məhşur
portretinin reproduksiyası idi. Hər dəfə
də Qara müəllimgildən dönəndə
ağızdolusu elə hey ondan danışır,
heyranlığın gizlətmirdi. Qarayevlər
də ona qarşı çox isti və diqqətcil idilər.
Doktor Qarayev Xalıq bəyin qızı,
uşaqlıqdan əlil olan Allaya da kömək edirdi. Yadımdadır, bir dəfə Alla maşından
yıxılıb ayaqlarını
sındırmışdı. Mürsəl
onda Allaya çox kömək etdi. Xüsusi, fərqli adam idi. Xatırayıram,
Xalıq bəy həmişə onun haqqında deyərdi ki,
doktor Mürsəl olduqca təcrübəli və istedadlı
hərbi cərrah, daxilən zəngin insan və eyni zamanda sadə
adamdır.
Doktor
Mürsəl Qarayev bibilərimlə dost idi, onlara çox
şeyləri danışırdı. Bir dəfə
şöbə müdiri işləyəndə onun
şöbəsində çalışan rüşvətxor
cərrahı necə cəzalandırmasından
danışmışdı, mən də eşitmişdim.
Demək, həmin o rüşvətxor həkim
bir xəstənin qohumlarına necə kələk gəldiyini,
onlardan pul aldığını lovğalanaraq doktor Qarayevə
danışıb.
Sən demə, hər iki ayağı qanqrena olan bir xəstəni
gətirirlər xəstəxanaya. O həkim də xəstənin
qohumundan pul alıb xəstənin bir ayağını kəsir.
Qohumu bəs o biri ayağı niyə kəsmədiyini
soruşanda, deyir ki, çünki bir ayağın pulunu
alıb, ikincisi üçün pul alanda o biri ayağı da
kəsər.
Əlbəttə ki, xəbis adamın bu söhbəti
Mürsəl müəllimi möhkəm qəzəbləndirir
və həmin həkimi adamsız bir yerə aparıb
yaxşıca kötəkləyir. Əlbəttə, Mürsəl
müəllim müharibənin od-alovunu görmüş, hələ
gənc ikən Kursk hərbi eşalonunun baş həkimi
işləmiş, möhkəm adamdı, necə deyərlər,
əsl kişiydi və öz həkim andına belə laqeyd
münasibət göstərən o şərəfsiz
rüşvətxorla başqa cür davrana bilməzdi. Bu, onun
xarakterindən irəli gəlirdi... Mürsəl müəllim
öz peşəsinə müqəddəs iş kimi
yanaşırdı. Onun atası Əbülfəz
Qarayev də böyük həkim, səhiyyə xadimi idi.
Odessa Tibb Universitetini bitirmişdi..."
lll
Tahirə
xanımın xatirələri olan bir neçə vərəqi
"Doktor Qarayev" kitabının arasına qoyanda kitabı
bir də gözdən keçirirəm: "Mürsəl
Qarayev ləyaqətli və faydalı, əsl kişi
ömrü yaşadı" - bunu professor Yevgeni Gelfqant
yazırdı. "Mənə elə gəlir
ki, məhz Mürsəl kimi adamlar Azərbaycanın genofondunu
təşkil edirlər" - bu isə bəstəkar Xəyyam
Mirzəzadənin sözüdür. Professor
Cəmil Əliyev onu "insanlar üçün
yaşamağı bacaran insan" adlandırıb.
Kimi
böyük cərrah, kimi sadiq dost, kimi istedadlı
musiqiçi, kimi mahir ovçu sayırdı onu. Fakt isə
belədir ki, İkinci Dünya müharibəsinin
qanlı-qadalı illərini yaşamış görkəmli
Azərbaycan cərrahı Mürsəl Qarayev 5000-dən (beş min!) artıq uğurlu cərrahiyyə əməliyyatı
aparıb. Səhiyyə Nazirliyinin baş cərrahlığına
qədər yüksəlib, elmi fəaliyyətlə məşğul
olub, tibb elmləri doktoru adını alıb.
lll
Mürsəl Qarayev 1919-cu ildə anadan olmuşdu. Bu həmin
dövr idi ki, Azərbaycan yüz illərdən sonra ilk dəfə
müstəqil dövlətə çevrilmişdi. Bu
tarixdən 11 gün sonra Bakı Dövlət Universiteti təsis
edilmişdi ki, sonradan onun azərbaycanlı rektorlarından
birinin məhz doktor Qarayevin yaxın qohumu, Qarayevlər soyunun
görkəmli nümayəndəsi Abdulla Qarayev olması da
heç təsadüfi deyildi. Danışırlar ki, hələ
anası Sona xanımın qucağındaykən, hərbi
marş oxuya-oxuya addımlayan milli ordu əsgərlərinə
tamaşa edən, sonradan böyük bəstəkar kimi
şöhrətlənəcək Qara Qarayev - o vaxtlar balaca
Qara - həmin marşı özünəməxsus tərzdə
zümzümə edirmiş. XX əsrdə taleyinə paytaxt
olmaq yazılmış Bakının məhz "insani planda
salınmasında" və memarlığında həm bu
soyun, həm də konkret olaraq həmin soyun parlaq nümayəndəsi
Mürsəl Qarayevin də sonradan şəksiz rolu olmuşdu.
lll
Mürsəl Qarayev virtuoz cərrahlıq texnikasına
malik idi. Hətta deyirlər ki, sağ əli möhkəm əzildiyinə
görə əməliyyatlardan birini tək əllə etməli
olub. Ümumiyyətlə, həmin gün
çox maraqlı və sirli gün imiş. Gecə növbəsində əhəmiyyətsiz
travma ilə xəstəxanaya düşən bir xəstəni
əməliyyat etdikdən sonra onu diqqətlə
müşahidə edən doktor Qarayev, həmin xəstəyə
"ehtiyatlı olun, siz bura yenə düşə bilərsiniz"
deyib. 2 saatdan sonra həmin adam
ağır bıçaq yarası ilə geri gətirilib.
lll
Kitaba düşməyən daha bir hadisəni
xatırlayıram. 8 il əvvəldi. Xaqani və Bülbül
küçələrinin kəsişməsində dayanıb
taksi axtarırdım. Birisi işıqları yandırıb
söndürürdü. Mindim. Yolboyu sussaq da, Azneft
meydanına çatıb işıqforda dayananda
sürücü dedi ki, düz 40 il əvvəl elə bax,
burda dayandıq, radio Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbər
təyin olunması xəbərini verdi. Qara müəllim də
maşındaydı. "Hansı Qara?" - soruşdum.
"Qara Qarayev" - dedi. "Necə reaksiya verdi?"
"Dedi ki, ciddi dəyişikliklər olacaq". "O vaxt da
taksiçi işləyirdiz" - soruşurdum. "Yox,
Qarayevin sürücüsü idim..." - dedi, sonra da xeyli
maraqlı təfsilatlar danışdı. Qəfil sual verdim:
"Mürsəl Qarayevi tanıyırdız, Qara müəllimin
qardaşını?" "Əlbəttə, birlikdə o qədər
yol getmişik ki..." "Necə adam idi?" Cəmi
dörd söz deyir, özü də rusca: "On bıl
moşneyşim xirurqom!"
Səlim BABULLAOĞLU
525-ci qəzet.- 2017.-
26 sentyabr.- S.4.