Çağdaş Azərbaycan gerçəklikləri
Fikrət Qoca poemalarında
Müasir ədəbiyyatımızın öncül imzalarından olan Xalq şairi Fikrət Qocanın "Sönən deyil bu ocaq" kitabında müstəqillik illərində yazdığı bir sıra poemaları toplanıb.
Bu poemalar istər mövzu və
problematikasına, istərsə də bədii dilin
orijinallığına görə diqqəti cəlb edir. Həmin əsərlərin
bədii xüsusiyyətlərinə nəzər salmaqla fikirlərimizi
təsdiqləyə bilərik.
Altı parçadan ibarət olan
"Cənnətdən qovulanlar" poeması "Ol"-
dedin kainat oldu"- sətirləri ilə başlayır. Göstərilir ki, Adəmlə Həvvanın
tanrının sözündən çıxaraq cənnətdən
qovulmasının cəzası bu günə qədər davam
edir. Hələ də insanlar süni cənnətlər
yaratmağa can atırlar. Əsərdə bir
ideya diqqəti çəkir. Allah bir insan
yaratdısa, sonralar bu çoxmillətlilik necə meydana
çıxdı?! "Dünyanın hər
yerində eynidi it, at, donuz! Amma insan
türkdü, rusdu, farsdı" sətirləri ilə bu
müxtəlifliyə işarə edilir. Poemanın
məğzi ondan ibarətdir ki, böyük dövlətlər
kiçik dövlətləri, böyük xalqlar kiçik
xalqları yer üzündə cənnət qurmaq adıyla məhv
edir. Şairin də amalı bunları
müasir insana çatdırmaqdır.
Əsərdə tanrı və
onun insan həyatında rolu məsələsi də qoyulub. Müəllifin
fikrincə, insan özü bir dara düşməyincə
yadına düşmür ki, tanrı da təkdir. Bəzən yazarın ziddiyyətli mövqeyi ortaya
çıxır. Həm tanrının
yazdığı yazıya, taleyə inam var, həm də
"Hər kəsin şərəfi, şöhrəti
Özünün ağlı qədərdi..." qənaətinə
gəlinir. Sonra xalq olaraq
düşdüyümüz mənəvi böhranların
kökləri axtarılır, başqa millətlərlə
müqayisələr aparmaqdansa, vahid Azərbaycan olmaq istəyənlərin
olmamasından gileylənir. Şair
qonşu dövlətlərin yardımını dəstəkləsə
də, el məsəlini xatırladır ki, "qonşu
işığına umud olan qaranlıqda qalar". Özün əkib-becərməsən
başında turp əkəcəklər deyə xəbərdarlıq
edir. Müəllif "millət" və
bu sözün tərkibindəki "illət"
sözünə də açıqlama gətirir. Hər iki sözün izahı fonunda inkişaf və
məhvə yuvarlanmaq anlayışlarını izah edir.
İllət o zaman başlayır ki, min il əvvəl
olmuş İmam Hüseyn müsibətinə başına,
döşünə qara bağlayıb yas saxlayan xalq öz
Qarabağ dərdinə, əsirlikdə olan qızlara, gəlinlərə,
körpələrə yas saxlamır. Mükəmməl bir təzadla
əsl mətləbini çatdıra bilir: "Fatimeyi-Zəhra
bu günümüzü görsəydi, balalarını unudub
dərdimizə şaxsey deyərdi". Bizsə,
öz fəlakətlərimizin fərqində deyilmişik
kimi, özümüzü xoşbəxt göstərməyə,
başqalarına təsəlli verməyə meyl edirik.
Bu yerdə müəllif milli düşüncədən irəli
gələn bir deyimi xatırladır: "Türklər
gözünüzdə yaş qalıbsa, öz halınıza
ağlayın- deyərdi". Şairə təsir
edən odur ki, indi biz bəşəriyyətin diqqətini
özümüzə yönəldib, bizim problemlərin həllinə
çağırmaqdansa, elə hey başqalarının
fikrini çəkirik. Sona yaxın müəllif
vətənimizin ikiyə parçalanmasına da toxunur. Əsər boyu ilk insanın cənnətdən
qovulmasından sonra törədə biləcəyi cinayətlər
Azərbaycanın timsalında göstərilir. Yəni cənnətdən məhrum edilmiş
insanlar Azərbaycan kimi bir məmləkəti də cənnət
olmaq şansından məhrum edirlər. Şair sonda belə
qənaətə gəlir ki, "Cənnətdən
qovulmaqdı, bəlkə, insanın uğuru".Ola bilsin ki,
bu uğur sözünün alt qatlarında müəllif
ironiyası dayanır.
Onun 2011-ci ildə qələmə
aldığı "Bakı-Quba yolu" poeması müstəqilliyimizin
bərpasının iyirmi illiyinə həsr edilmişdir. Əsər
nikbin əhval-ruhiyyə ilə lirik notlar üzərində
yazılıb. Bakıdan Qubaya yol alan
şairi yolların təmiri çaşdıracaq dərəcədə
sevindirir. Bölgələrdəki quruculuq və
abadlıq işləri onu heyran qoyur, "Təzə Heydər
muzeyi yeni bir Tacmahaldı" fikirləri ilə
heyranlığını ifadə edir. Xınalığın
abadlaşıb göz oxşaması bir vətəndaş
olaraq şairi fərəhləndirir. Müəllif həmin
yolların bərpasına belə bədii məna verir:
"Yol keçmişdən gələndi, Gələcəyə
gedəndi". Şair xüsusi olaraq xatırladır ki,keçmişdən gələn yol XX əsrin
əvvəllərində ermənilərin Qubada törətdikləri
qırğınlarla kəsişir. Həmin vəhşiliyin
başında duran Lalayanın əməllərinə lənət
yağdırılır. Bütün bu
zülmlərə rəğmən Azərbaycanın
dünyada özünü təsdiqləyə bilməsi
güclü vətəndaşlıq pafosu ilə
çatdırılır. Müəllif
Lalayan oğlu Balayana üz tutur ki, "Gəl Milli parkı
dolan, Öz içində alış, yan". Azərbaycanın göz önündə olan
inkişafını gör və böhtan dolu
yazdıqlarından utan. Əsərin yekunu da nikbin
sonluqla bitir, Zəfər yürüşünə hər an hazır olduğumuza əminlik ifadə
olunur.
Müəllifin 2010-cu ildə
yazılmış "Qəbələ" poeması da
kiçik parçaların bir mövzu ətrafında cəm
olunması yolu ilə qələmə alınıb. Əsərin
ilk başlanğıcında məlum olur ki, şair yayın
istisindən baş götürüb Qəbələyə
qaçır. Lap uşaqlıq
yaddaşında qalan Dürca, Qəmərvan yaylağını
xatırlayır. Lakin Qəbələyə
bu yaşında verilən qondarma adı olan Qutqaşın
xoşuna gəlmir. Bölgəyə
sonrakı gəlişi şairi sözün yaxşı mənasında
təəccübləndirir. Onun
palçıqlı və keçilməz kimi
tanıdığı yollar indi tamamilə abadlaşıb.
Həmin yolların baxımsız vaxtlarında
şair də gənc idi. Lakin indi
qocalığını soyadı ilə boynuna alan
şair ömrünün bu çağlarını Qəbələdən
uzaqda, Bakıda 13-cü mərtəbədə
yaşamasına sanki təəssüflənir. Qəbələdə
keçirilən Beynəlxalq Musiqi Festivalı belə
xarakterizə edilir: "Musiqi ulduzları bütün
dünyadan gəlib Qəbələdə
sayrışır". Nəvəsi ilə
rayonun müasirliyinə heyran qalan şair etiraf edir ki,
"burda eyni zamanda dörd fəsil yaşayırdı".
Son bölüm olan "Bizim eradan əvvəl"
adlı hissədə Qəbələnin qədim tarixindən
söz açılır. "Torpağın
arxivindən durub ayağa qalxır ən qədim - yeni şəhər"
sətirləri ilə Azərbaycanın qədim şəhərlərinin
müasir sivilizasiya ilə uyğunlaşa bilməsinə
sevinir.Poema gənc ölkəmizin səadətinə
yazılmış himn təsiri bağışlayır.
Şairin "Dörd
addım" poeması 2008-ci ildə
yazılmışdır. Əsər təhnalığın
şikayətləri ilə başlanır. Dörd addım sanki yalnızlığın
ölçü vahididir. Sonra isə ümumi yaşamdan
gileylər hiss olunur. Yaxın dost-tanışdan
narazılıq edilir. Ehtiyacı olan anlarda
yanında olmadıqları üçün onları
qınayır da. Birdən əsərin
axarında dəyişiklik yaranır. Lirik
qəhrəmanın tanrıya şükranlığı
başlayır. Özü-özünə etiraflar edir:
"Hikkəm zindan olubdu mənim yazıq ağlıma". Hətta hansısa qeyri-müəyyən
ölümdən söz açılır. Qatil olduğunu da etiraf edir. Məlum
olur ki, dörd divar elə zindanın rəmzi simvolu imiş.
Bəzən ora qanunu və ədaləti qorumaq
üçün addım atanda da düşmək olur. Bu poemanın lirik qəhrəmanı da polis işləyərkən
bir harın biznes adamını öldürdüyü
üçün həbsxana divarları arasında
düşüncələrə dalmağa məhkum edilmişdir;
"Bu dörd divar daş deyil, Daşa dönmüş səbirdi"
misraları ilə əsər tamamlanır. Bu sətirlərdə itirilmiş
azadlığın susmağa məhkum olunmasının faciəsi
nümayiş olunub.
Fikrət Qocanın "Gərək
bu günləri görəydin özün" poeması ulu
öndər Heydər Əliyevin səksən beş
illiyinə ithaf edilib. Şair poemanın əvvəlində
zaman haqqında fəlsəfi düşüncələrini bəyan
edir. Nəhayət, bəlli olur ki, "hər
min ilin sonunda Allahımız əzəldən bu millətin səhvini,
Qamətini düzəldən bir xilaskar göndərir".Təbii
ki, Allah bu millət üçün həmişə dəyərli
insanlar göndərib, amma "Min-min gələn insandan Birisi
Heydər olub". Şair qəhrəmanının
uşaqlıq illərini, Naxçıvanda
doğulmasını və qeyri-adi bir insan kimi həyata
atılmasını böyük coşğu ilə oxucusuna
çatdırır. Heydər Əliyevin
"Kommunist imperiyasının olimpinə
ucaldı"ğını ən böyük insani uğur
hesab edir. Onun bir müsəlman, bir türk
olması ruslar üçün bir göz dağı, bir
görk olduğu da vurğulanır. Qeyd
edilir ki, Heydər Əliyevin bu ucalığını biri
bacarığa, biri bəxtə yozur. Yolunu
kəsmək üçün hər cür hiyləyə əl
atırlar, bu da mane olmayanda canına da qəsd etməyə
hazır olublar. Lakin o, mümkünsüz
işləri görməyə adət eləmişdi. İmperiya çökən zaman ailəsini qorumağı
da bacarır. Bir səhər
çağı Naxçıvana qayıdır və
xalqının imdadına çatır. Azərbaycanı
stabil inkişaf yoluna çıxarır. Şair poemaya
epiloq kimi on il əvvəl
yazdığı "Ata" şeirini əlavə edib.
Onun "Şəhidlər
Xiyabanı" poeması yeddi yarımbaşlıqdan ibarətdir. Poema
bütövlükdə Milli Qəhrəman Çingiz
Mustafayevə həsr olunub. Elə əsərin
əvvəlindən qəhrəmanının müxalif
olduğu anti-insanlıq təsvir edilir. Fikrət Qoca
Çingizin əzəmətli obrazını canlandırmaq
üçün onun şəxsiyyət
bütövlüyünü təqdim edir: "Kürsü əvəzinə
dırmaşıb öz hövsələsinə
çıxmışdı". Şair o cəsur insanın
cəsarətini qabartmaq üçün bu misraları
yazır: "Altdan kəfən geyinmişdi, üstdən əzik-üzük
paltara bənzər bir şey". Ç.Mustafayevin
vətənin dar günündə olan
çağırışına Nübar xala da
qoşulmuşdu, lakin oğullar buna razı
olmamışdılar. O, Nübar xalanın
çağırışına tənə edərək həmin
qadını "saçı uzun, ağlı gödək"
hesab edən deputatların tənəli cavablarını da
vermişdi. O da qeyd edilir ki, Çingiz başında
başından bahalı papaq gəzdirənlərə
Qarabağ lazım olmadığını sübut edir. Çünki Çingiz rəsmən peşə
sadiqliyinə and içən jurnalistlərdən deyildi.
Onun şərait tələb edəndə bu
yolu könüllü seçməsi alqışla təqdim
olunur. Müəllif onun hönkürə-hönkürə
Xocalı soyqırımında başı soyulmuş,
gözü oyulmuş meyitləri, goreşən kimi eşilib
pis günə qoyulmuş körpələri lentə
almasını həm də ermənilərin
amansızlıqlarını tarix unutmasın deyə
xatırladır. Tarixin səhvləri də
göstərilir ki, o cür qətliama baxmayaraq rəsmi
Bakı radioda iki nəfərin öldüyünü xəbər
vermişdi. Sonra şair onun Laçında
apardığı çəkilişlərdən bəhs
edir. Çingiz döyüş
meydanını tərk edib qaçanları geri
çağıranda balaca dəstənin böyük komandiri
onu ələ salır. O isə cavabında bildirir ki, mən
də Nübar xala kimi qadınları ön cəbhədə
aslan ürəkli oğullarımız olduğuna əmin eləmişəm.
Əvəzində isə sizin kimi qorxub
qaçanları görürəm. Əsərin
ən dramatik məqamlarından biri də odur ki, ona bir
xalqın döyüş tarixini bu cür
biabırçılıqla lentin yaddaşına
köçürmək ağır gəlir. Poemanın sonluğu çox təsirli bitir, həmişə
özündən qabaqda olub döyüşü çəkən
kamerası, indi vurulmuş Çingizi çəkirdi. Əsər belə yekunlaşır ki,
"Çingiz kimi vətəni candan artıq sevməkdi qəhrəmanlıq".
Bu qəhrəmanlığın fövqündə
çağdaş insanın vətəndaşlıq
mövqeyi nümayiş olunur.
Göründüyü kimi,
Fikrət Qocanın da poemalarının əsas mövzusu
müasir Azərbaycanın gerçəklikləridir. Bu gerçəkliklər
çağdaş əsərlərin çağdaş qəhrəmanlarının
simasında özünü göstərir.
Gülnar SƏMA
525-ci qəzet.- 2017.- 12 yanvar.-
S. 6.