Özbəkistan görüşləri

 

ANAR

Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri

 

Avqustun 6-da Özbəkistan Yazıçılar İttifaqının dəvətiylə mən və dramaturq Firuz Mustafa Beynəlxalq konfransda iştirak etməkçün Daşkəndə yola düşdük.

 

İki saat sürən uçuşdan sonra  İslam Kərimov adına Beynəlxalq Hava Limanında  bizi Özbəkistan Yazıçılar İttifaqının sədri, Xalq şairi Siracəddin Seyyid, Prezident aparatı Mədəniyyət şöbəsinin müdiri, yazıçı, tərcüməçi Məmmədqul  Həzrətqulov və başqaları qarşıladılar.

 

Konfrans “Klassik və çağdaş özbək ədəbiyyatının öyrənilməsinin aktual məsələləri və özbək ədəbiyyatının dünyada tanınması” mövzusuna həsr olunmuşdu.

 

Bəri başdan deyim ki, çox vacib bir problemə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans son dərəcə yüksək səviyyədə təşkil edilmişdi. Açılış toplantısından sonra beş seksiya üzrə işləyən konfransda Türkiyədən (İmdat Afşar və başqaları), İrandan (Hüseyn Düzgün), Misirdən, Hindistandan, Əfqanıstandan, Yaponiyadan, Cənubi Koreyadan, Rusiyadan (“Roman-qazeta”nın Baş redaktoru Yuri Kozlov, “Literaturnaya qazeta”nın redaktor müavini Anastasiya Yermakova), Ukraynadan, Belarusdan, ABŞ-dan, Kanadadan, Fransadan, Almaniyadan, Hollandiyadan, İsveçdən, Qazaxıstandan, Qırğızıstandan, Türkmənistandan, Tacikistandan, Latviyadan,  Litvadan, Azərbaycandan (Firuz Mustafa) gələn qonaqlar müxtəlif seksiyalarda məruzələrlə çıxış etdilər.

 

Açılış toplantısını Özbəkistan Yazıçılar İttifaqının sədri Siracəddin Seyyid aparırdı. Özbəkistan Prezidenti Şövkət Mirziyayevin konfransa təbrikini Ali məclis Senatının sədri N.Yuldaşov oxudu. Sonra YUNESKOnun Özbəkistandakı nümayəndəsi Dender Badarç, mən, Qazaxıstan  Yazıçılar İttifaqının sədri Uluqbek Yesdueletov, Tacikistan Yazıçılar İttifaqının  sədri Nizom Kosim çıxış etdik.

 

Mən Azərbaycanla qardaş Özbəkistanın əsrlərin dərinliklərinə gedən mədəni, ədəbi əlaqələrindən, böyük Nəvaiyə Bakıda heykəl ucaldılmasından danışdım. Beynəlxalq siyasi aləmdə Özbəkistanın daima ölkəmizin haqq işini müdafiə etməsinə görə təşəkkürümü bildirdim və Yazıçılar Birliyinin Əlişir Nəvaiyə həsr olunmuş xüsusi buraxılışı haqqında məlumat verdim. Senatın sədri  cənab Yuldaşovdan bu nüsxəni Özbəkistanın hörmətli Prezidentinə çatdırmasını xahiş etdim. O, bu işi məmnuniyyətlə edəcəyini bildirdi.

 

Açılışdan sonrra Əlişir Nəvainin abidəsinə əklillər qoyduq və böyük şairin adını daşıyan Özbək dili və ədəbiyyatı Dövlət Universitetində görüşümüz oldu. Özbək dostlarımız iftixarla deyirdilər ki, əvvəllər özbək dili və ədəbiyyatı universitetlərdə bir fakültə çərçivəsində tədris edilirdisə, indi bu fənlər üzrə ayrıca Dövlət Universiteti fəaliyyət göstərir.

 

Sonra Özbəkistan Yazıçılar  İttifaqına yollandıq. Bu təşkilat son illərdə xüsusi tikilmiş iki mərtəbəli yaraşıqlı binada yerləşir. Ən müasir avadanlıqla və cihazlarla təmin olunmuş binada Yazıçılar İttifaqından başqa, onun dörd aylıq  jurnalı    həftəlik qəzetinin redaksiyaları, eləcə də “İcad” və “İlham” fondları yerləşir. Hamısı da dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilir. Amma fondların əlavə gəlir mənbələri də var. Yazıçılar İttifaqı,  yazıçıların sosial təminatı və adı çəkilən fondların maddi vəziyyəti haqqında bir qədər sonra danışacam. Yazıçılar İttifaqında görüşdə mən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin  işi haqqında, təşkilatımıza  dövlət  qayğısı  haqqında danışdım. Mərhum Prezidentimiz, Ulu Öndər Heydər Əliyevin ədəbiyyata xüsusi münasibətini xatırlatdım. 1993-cü ildə H.Əliyev yenidən hakimiyyətə gələndən sonra  həm Yazıçılar Birliyinin, həm onun ədəbi orqanlarının dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilməsi haqqında, Azərbaycanın ən yüksək  İstiqlal ordeninin ilk olaraq yazıçılara - Bəxtiyar Vahabzadəyə, Xəlil Rzaya, Məmməd Araza təqdim etməsi  haqqında  danışdım.     

 

Hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyevin Tərcümə mərkəzimizin də  büdcəyə salınması barədə qərarı, yazıçılara  ev tikməkçün sahə ayırıması, kitabların  latın qrafikasıyla nəşr olunması haqda sərəncamı, binamızın əsaslı təmirinə ayırdığı vəsait, hər il otuz yazıçıya ayda 300 manat, iyirmi gənc yazıçıya ayda 200 manat məbləğində təqaüd verilməsi,  2014-cü ildə təşkilatımızın 80 illiyi və qurultayımızın çoxlu əcnəbi qonaqların iştirakıyla yüksək səviyyədə keçirilməsinə göstərdiyi yardım, jurnalistlərçün tikilmiş evlərdə   mətbuat sahəsində çalışan bir sıra yazıçıların da mənzillə təmin  olunması - ədəbiyyatımıza  dövlət qayğısının bariz örnəkləridir.

 

Özbəkistan Yazıçılar İttifaqının sədri  Siracəddin  Seyyid və mən ədəbi əlaqələrimizin daha da genişləndirilməsi barədə memorandum imzaladıq. Memorandumda qarşılıqlı tərcümələrə, görüşlərə, mətbuat orqanlarımızda ədəbiyyatlarımızdan nümunələrin dərc olunmasına, ədəbi-bədii müsabiqələrin keçirilməsinə, kitab mübadiləsinə aid  maddələr daxildir.

 

İttifaqdakı tədbirdən  sonra böyük Nizaminin abidəsinə əklil qoyduq və onun adını daşıyan Ali məktəbdə görüşümüz oldu. Mən  çıxışımda dedim ki, bu gün iki dahinin - Nizaminin və Nəvainin abidələrinə əklil qoyub onların adlarını daşıyan təhsil  ocaqlarında  görüşlər keçirdik. Deməli, çox əsrlər qabaq olduğu kimi, bu gün də Nizami və Nəvai bizim ədəbi və əbədi qardaşlığımızın rəmzləridir.  Nəvai Nizami  “Xəmsə”sindən ruhlanaraq türk - çağatay - qədim özbək dilində öz orijinal “Xəmsə”sini yaradıb  gəncəli ustadının  adını hörmətlə andığı kimi, Füzuli də  öz “Leyli və Məcnun”unu doğma Azərbaycan türkcəsində  qələmə alarkən  özbək dahisini ehtiramla xatırlayıb. Bu yaxınlarda bitirdiyim “Üç Leyli və üç Məcnun” essemdə  məhz bu  dahilərin yaratdıqları üç poemadan bəhs olunur. Azərbaycanda Nəvainin əsərlərindən başqa, son zamanlar “Baburnamə” də dilimizə çevrilib. Cavid, Cavad Müşfiq təkin Stalin repressiyalarının qurbanı olmuş  Çulpandan bu günün ən gənc şairlərinə qədər özbək müəlliflərin əsərlərindən ibarət antologiya  Bakıda bu günlərdə  çapdan çıxıb.

 

Özbəkistanda başqa klassik və müasir yazıçılarımızla bir sırada mənim də dörd kitabımın çıxması, müxtəlif qəzet, jurnal və almanaxlarda yazılarımın dərc olunması, vaxtilə Mukimi adına teatrda  “Qaravəlli” pyesim əsasında özbək bəstəkarı Kələntərovun yazdığı “Zəncir” musiqili komediyasının uğurla tamaşaya qoyulması, şübhəsiz, məni sevindirməyə bilməzdi.

 

Bu yaxınlarda rəhmətə getmiş tərcüməçim Usman Kuçkora və başqa  çevirməçilərimə  ən dərin təşəkkürümü bildirdim. “Dantenin yubileyi” povestim özbək dilində iki müxtəlif tərcümədə, “Gürcü familiyası  üç müxtəlif tərcümədə nəşr edilib. Amma bilmirdim ki  Dantenin yubileyi”ni  çevirən  Məmədqul  Həzrətqulov,  həm də bu povest əsasında yaranmış televiziya tamaşasının və radio tamaşanın müəllifidir. Bütün səfər boyu məni öz maşınında gəzdirən və Səmərqəndə səfərdə müşayiət edən Məmədqula da  çox minnətdaram. Yeri gəlmişkən, mənə bağışladığı  Göy göl” kitabı Azərbaycana həsr olunub və biz də hökmən bu əsəri dilimizə çevirməliyik.

 

Dostluq əlaqələrimizdən, bu sahədə görüləcək gələcək işlərimizdən  Daşkənd  televiziyasına və “Özbəkiston adabiyotı va sanati”, “Kitob dünyosi”, “Hurriyat”  qəzetlərinə verdiyim geniş müsahibələrdə bəhs etdim.

 

Nahar fasiləsindən sonra seksiyaların işi başlandı.

 

Firuz Mustafa ikinci seksiyada “Müstəqillik dövründə Azərbaycan-özbək ədəbi əlaqələrinin mühüm aspektləri  mövzusunda, mən beşinci seksiyada    “Üç Leyli, üç Məcnun” temasında  çıxışlar etdik. Bizim seksiyada çıxış edən  görkəmli  özbək yazıçısı  Erkin Azimin  mənim haqqımda   xoş sözlərinə, redaktə etdiyi  “Təfəkkur” dərgisində  “Ağ qoç, qara qoç”u çap edəcəyini deməsinə görə ona da təşəkkür etdim.

 

Səhərisi gün, ayın 8-də iti sürətli qatarla Səmərqəndə yola düşdük.

 

Altmışıncı illərin sonunda, Daşkənddə keçirilən Asiya-Afrika ölkələri kino festivalında iştirak etdiyim zaman Səmərqəndə də getmişdim. O festival günlərində məşhur özbək kinorejissoru Şöhrət Abbasovla tanış olmuşduq, çox sonralar onunla Türkiyədə də görüşmüşdük. Şöhrətin bir neçə ay öncə dünyasını dəyişdiyini biləndə də, şəxsən tanıdığım tacik şairi Mömin Kanaotun da bu yaxınlarda rəhmətə getdiyini eşidəndə  Sergey Yeseninin  misraları  yadıma düşdü.

 

teper  uxodim ponemnoqu

v tu stranu, qde tiş i blaqodat

Mojet i mne skoro na doroqu

brennıe pojitki sobirat        

 

(Xoş, sakit dünyaya yollanmaq üçün

yavaş-yavaş tərk edirik aləmi

Bəlkə lap yaxında yola çıxmaqçün

mən də yığışdırım şələ-küləmi

 

tərcümə mənimdir)

 

Azı əlli il bundan qabaq gördüyüm  Daşkənd, Səmərqəndlə indiki şəhərlər arasında zəmin asiman fərq var. Daşkənd də, Səmərqənd də heyrətamiz  şəkildə dəyişib, yeniləşib, daha da gözəlləşib, abadlaşıblar.  Qədim memarlıq abidələriylə dünyanı heyran qoyan Səmərqənd bu abidələri göz bəbəyi  kimi  qoruyub saxlamaqla tamamilə yeni, müasir şəhər kimi də cilalanıb. Özbəkistana ilk səfərimdən Daşkənd xatirimdə daha çox yaşıllıqlar - parklar, bağlar şəhəri kimi qalmışdı. İndi bütün bu parkların, bağların bolluğuyla bərabər, bir-birindən  orijinal binalara, geniş xiyabanlara da heyran olursan. Bir də ki   -   Dəmir yol vağzalından  Yazıçılar  İttifaqının binasınacan hər yerdə əkilmiş və zövqlə yerləşdirilmiş əlvan güllər, çiçəklər adamın gözünü oxşayır. Gen kölgəli, qol-budaqlı ağaclar, rəng verib rəng alan güllüyün rayihələri, fəvvarələrin fışıltısı, arxların şırıltısı qırx neçə dərəcə istini hiss etməyə qoymurlar.

 

Səmərqənddə əlbəttə ilk növbədə misilsiz memarlıq abidələrinə baş çəkdik.

 

Özbəkistanın ilk Prezidenti İslam Kərimov Səmərqənddə anadan olub. Daşkənddə məşhur Reqistan meydanının yaxınlığında  heykəli ucalsa da, öz vəsiyyətinə görə ölkənin paytaxtında deyil, Səmərqənddə, qədim məscidin yanında dəfn olunub. Bu vəsiyyətin yerinə yetirilməsi üç mərtəbəli  binanın damına çıxmaq deməkdir və ona görə  ziyarətə gələnlər - elə  mənim kimi yaşlılar - müəyyən çətinliklə  qarşılaşırlar. Bakıda Nəvainin heykəlinin açılışında hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyev bizi də İslam Kərimova təqdim etmişdi. Onun haqqında bildiklərimə və eşitdiklərimə görə  bu üç mərtəbəni qalxmağı özümə borc bildim.

 

Özbək dostlarımız İ.Kərimovun qürurlu xasiyyətindən  danışırdılar.  Sovet İttifaqının son dövrlərində Moskvada hansısa yüksək zirvə toplantısında Kərimov bir az  gecikərək daxil olanda  Mitxail Qorbaçov  rişğəndə: “vot eşe odin  prezident izvolil poyavitsya (bir prezident də təşrif buyurdu)” - deyir və kobudcasına  əlavə edir: - “bunları öz xoşuna qoysan, hərəsi özünü bir padşah elan edər”.

 

İslam Kərimov əlindəki iclasın gündəliyini göstərərək: - “mən bu gündəlikdə göstərilən məsələlərin müzakirəsi üçün gəlmişəm, gündəlikdə Kərimovun  müzakirəsi məsələsi yoxdur” - deyib iclası tərk edir.

 

Bu söhbətin nə qədər həqiqətə uyğun olduğunu bilmirəm, amma  İslam Kərimovun qürurlu, necə deyərlər,  “qabağından yeməyən” şəxsiyyət olması barədə çox eşitmişəm. Danışırlar ki, YUNESKOnun Baş katibi Frederik Mayor Səmərqənddə Uluqbəy rəsədxanasını  ziyarət edərkən deyib: “- Uluqbəyin riyazi kosmik hesablarıyla tanış olan alimlər təəccüblənir ki, onlar müasir kompüterlərin göstərdiyi  rəqəmlərdən çox az fərqlənir. Uluqbəyin hesablamalarında  cüzi bir yanlışlıq var”. İ.Kərimov  F.Mayora: “- cüzi yanlışlıq  Uluqbəyin verdiyi rəqəmlərdə yox, müasir kompüterlərin hesablamalarında ola bilər” - deyir. Sonralar Frederik Mayor Özbəkistan  təəssüratlarından  yazarkən Kərimovun bu düzəlişini xatırlayıb,  onu əsl vətənpərvər  adlandırır.    

 

Uluqbəyin rəsədxanası da, mədrəsəsi də, ümumən dövlət xadimi kimi fəaliyyəti də doğrudan möcüzədir. Əmir Teymurun istəkli nəvəsi Uluqbəy (hətta bir əfsanəyə görə uşaqlıqda babasının həyatını da xilas edib) hökmdar kimi   öz vəzifəsini icra edib, özünün tikdirdiyi rəsədxanasında da kainatın sirrləriylə uğraşıb. Rəsədxananı da gördük, qarşısındakı Uluqbəy muzeyində o dövrün astonomik cihazlarıyla da tanış olduq.

 

Nəvədən böyük babasının son mənzilinə - məzarına yollandıq. Gur Əmir, yəni Əmir Teymurun goru-məzarı  əzəmətli, yüksək kümbəzli bir tikilidir. Tam Şərq üslubunda inşa olunubsa da, nədənsə mənə Parisdə Napoleonun  Əlillər evindəki qəbrini xatırlatdı - eyni əzəmət, möhtəşəmlik, eyni əbədi  hökmranlıq iddiası...

 

Əmir Teymurun oğulları - Şahrux və Azərbaycanda pis ad çıxarıb öldürülmüş, “Maran şah” yəni İlan şah kimi tanınan  Miran şah,  Uluqbəyin və  başqa  nəvələrinin məzarları ən alt qatda, zirzəmidədir. Turistlərin gördükləri məzar daşları isə onların üst qatda təkrarıdır. Əmir Teymurun bahalı daşdan tünd rəngli məzar daşı başqa qəbirlərdən  fərqlənir. Rəvayətə görə, Əmir Teymur: “- nəbadə mənim məzarımı açasınız” -deyib - “yoxsa fəlakət baş verər”. Sovet arxeoloqları bu vəsiyyətə məhəl qoymadan 1941-ci il iyunun 21-də Teymurun məzarını açıblar. Səhərisi gün  müharibə başlayıb  və bu prosesi çəkən operator cəbhədə qıçını itirib, Teymur kimi axsaq qalıb. Bu məzarı açmaq prosesini lentə alan başqa bir operator - Malik Kayumov doxsan neçə yaşında vəfat edib.

 

Böyük tarixi şəxsiyyət  Əmir Teymur nə sovet dövründə  təqdim olunduğu kimi yalnız qəddarlığıyla  ad çıxarmış  zülmkar, nə də indiki zamanda  bəzən ifrat idealizə  edilən   hökmdar olub. Bütün sahibi-ixtiyarlara  mənsub olan cəhətlər - təkəbbür, qəddarlıq, küllü aləmə hakim kəsilmək iddiası  ona da xas idi. Məgər Makedoniyalı İsgəndər, ya  Yuli Sezar belə deyildilər? Amma bununla bərabər, elmə, şeirə, sənətə həssas, qayğıkeş münasibəti, Səmərqəndi və başqa şəhərləri misilsiz  memarlıq abidələriylə əbədiləşdirməsi də Teymurun  tarixdə müsbət işarəsiylə qalacaq əməllərindəndir. Teymurun alimlərə, şairlərə, sənətçilərə verdiyi önəmlə bir  sırada indiki təbirlə desək, dini tolerantlığı da diqqəti çəkir.

 

Səmərqənddə sivri bir dağın döşündə Müqəddəs Daniel, yaxud Xacə Daniyar adlı övliyanın  məzarı var. Kimsə buranı doğrudan da Əmir Teymurun əmriylə övliyanın   Bağdaddan köçürüldüyü  məzarı sayır, kimsə Bağdaddan  onun məzarından bura ancaq torpaq gətirildiyini deyir. Qəribə odur ki, bu məzarla bağlı əfsanələr bizim günlərdə də yaranır. Məzarın yanında bitən ağac quruyurmuş. Guya Rusiya patriarxı Aleksi bura gəlib su səpəndən sonra ağac yenidən dirçəlməyə başlayıb. Dağın ətəyində suyu  Laçının, Şuşanın bulaqları kimi sərin və şirin bir bulaq da var. Yenə də əfsanəyə görə, bu bulaqdan su içən ürəyində  niyyət tutmalıdır. İsraildə, Qüdsdə Ağlaşma (Göz yaşı) divarında niyyətimi yazıb  daşların arasına qoyduğum kimi, Səmərqəndəki bulaqdan su içəndə də ürəyimdə tutduğum niyyətin -  Qarabağımızın,  bütün  başqa işğal olunmuş  torpaqlarımızın  tezliklə  azad olunması arzumun tezliklə baş tutmasını istədim.

 

Səmərqənd doğrudan da açıq səma altında  unikal memarlıq muzeyidir. Belə şəhər-muzey kimi  onu dünyada bəlkə  yalnız Romayla müqayisə etmək olar. Reqistan meydanı dəqiq ölçülüb biçilmiş miqyaslarına görə ən məşhur meydanlarla - Romada Müqəddəs Pyotr, Peterburqda Senat, Parisdə Etual (Ulduz) meydanlarıyla müqayisə oluna bilər.

 

Reqistan qumluq deməkdir və bu meydan üç tərəfdən  ecazkar  binalarla əhatə olunub, dördüncü tərəfdənsə  giriş və  baxış üçün açıqdır. Bu açıq yerdən baxanda sol tərəfdəki bina  Uluqbəy mədrəsəsidir. Mədrəsənin dörd tərəfdən divarlarla əhatə olunmuş daxili sahəsi Avropa şəhərlərində,  özəlliklə  ispan memarlığında geniş yayılmış patio - daxili həyətləri xatırladır, amma təbii ki, Uluqbək mədrəsəsindəki  həyət  çox dəfə daha genişdir.

 

Reqistan meydanının dördüncü, açıq tərəfində, pillələrin üstündə skamyalar düzülür  vaxtaşırı burda musiqi festivalları keçirilir. Ağ paltarlı gəlinlər nişanlılarıyla, ərləriylə bura gəlib  Reqistan meydanının  fonunda şəkil çəkdirirlər.

 

Səmərqəndin başqa məşhur abidələri sırasında Bibi xanım məscidi,  Şahizində (əbədi yaşar şah) nekropolu da dünyaca məşhurdurlar. Şahizində məzarlığını memarlıq inciləriylə bəzəyən ustalar sırasında azərbaycanlılar da olub.

 

Səmərqənddən ayrılıb sürət qatarıyla Daşkəndə yollanır, iki saatdan sonra çatırıq. Axşam qaldığımız beşulduzlu  Site palas” otelinin açıq həyətində Özbəkistan höküməti adından  ziyafət verilir. Gur və həzin səsli kişi və qadın müğənnilər  özbək musiqisiylə bərabər, Rəşid Behbudovun, Edit  Piafın, Frenk Sinatranın repertuarından mahnılar, Rossininin “Sevilya bərbəri”, Puççininin  “Turandot” operalarından ariyalar ifa edirlər.  Özbəkistan  dövlətinin ayrılmaz hissəsi Qaraqalpak respublikasından istedadlı gənc müğənni bizim Müslüm  Maqomayevin repertuarından elə onun ifa tərzində iki mahnı oxuyur, sonra bizə yanaşır, tanış oluruq. Demə, Müslüm Maqomayev adına konkursda iştirak edib, birinci mükafata  layiq görülüb. Onu təbrik edirik. Artıq yetərincə  məşhur müğənni olduğu üçün haqqında lətifələr də söyləyirlər. Hansı bir konsertindəsə səhnədə oxuduğu zaman zəlzələ baş verir, salondakı çıl-çıraq tərpənməyə başlayır. Zəlzələdən xəbəri olmayan gənc müğənni  qürurla: - “gördünüzmü” - deyir - “səsimin gücündən  lüstra da əsməyə başladı”.

 

Türkiyəli  yazıçı və tərcüməçi, ədəbiyyatımızın sadiq dostu İmdat Afşarla görüşüb söhbətləşirik. Çox məmnunuq ki, neçə il əvvəllərdə Türkiyəylə Özbəkistan arasında yaşanan gərginlik aradan qalxıb, siyasi və mədəni əlaqələr gün-gündən daha da fəallaşır.

 

Türkiyədə ümumtürk məsələləriylə bağlı toplantılarda Özbəkistan nümayəndələrinin olmamasını görəndə doğrusu, çox üzülürdüm. Özbəkistansız Türk dünyası tam deyil və Türkiyə də Özbəkistançün qardaş məmləkətdir.

 

İmdad məni Cənubi Koreyadan gəlmiş türkoloq xanımla tanış edir. Xanımın adı Ingenq, famili isə bircə hərifdən ibarətdir - O. Türkoloji təhsilini Seulda başlayıb, İstanbulda  tamamlayıb, bir çox türk dillərini, o cümlədən, Türkiyə və Azərbaycan türkcələrini, özbək dilini bilir. Türk dünyasının bir çox bölgələrində olub, ən ucqar yerlərinə - Yakutiya-Saxa və Altaylara da səfərlər edib. Azərbaycana da gəlib. Universitetimizin müəllimi, yazıçı Vaqif Sultanlı ilə yaradıcılıq əlaqələri saxlayır. Xanım O özbək dastanı  Alpamışla”  Koreya  eposu “Jumonq” arasında tipoloji analizə həsr etdiyi  kitabını  mənə bağışlayır. Alpamışın mənşəcə “Kitabi Dədə Qorqud”dakı Alp Bamsıya (Beyrəyə) yaxınlığını nəzərə alsaq, bu, koreyalı türkoloqun bir növ bizim folklorumuza da müraciətidir. Madam O Azərbaycan ədəbiyyatına  da maraq göstərir. Bizimlə bir təyyarədə Bakıya uçacağını və iyirmi gün şəhərimizdə qalacağını deyir.

 

Bakıya səhər saat 7-də uçmalıyıq. Hava limanına saat beşdə gəlirik. Sabahın belə erkən çağında Məmmədqulun, Yazıçılar İttiffaqının sədri Siracəddin Seyyidin bizi ötürməyə  gəlmələrindən  mütəəssir oluruq...

 

Yazımın əvvəlində vəd etdiyim  məsələ barəsində - Yazıçılarla bağlı problemlər haqqında  bir neçə kəlmə  yazmaq istəyirəm. Biz hər zaman haqlı olaraq fəxr edirik ki, Azərbaycanda Yazıçılar  Birliyi  dağılmadı, parçalanmadı, jurnallarımız, qəzetimiz  bağlanmadı. Axı bir çox keçmiş  sovet  respublikalarında  yazıçı  təşkilatları  ya dağılıb itdi, ya da Moskvada  olduğu  kimi, neçə yerə parçalandı, ədəbi nəşrlərin çoxu da ya çıxmır, ya da miskin vəziyyətdədir. Bütün bunlar həqiqətdir, amma xoş istisnalar da var. Belə istisnalardan biri də qardaş Özbəkistan imiş. Özbəkistanda da Yazıçılar İttifaqı  fəaliyyətini dayandırmayıb, parçalanmayıb, ədəbi nəşrlərini nəinki qoruyub, hətta artırıb. Otuz üç milyonluq Özbəkistan on üç vilayət və bir Qaraqalpak respublikasından ibarətdir. Hər vilayətdə Yazıçılar İttifaqının altı nəfər ştatı olan bölmələri var və bölmə rəhbərlərinə yüksək  maaş və idarə avtomobili verilir. Bundan başqa, hər vilayətin hakimi (icra başçısı) yazıçılara himayədarlıq  şurasına rəhbərlik edir. Qaraqalpak respublikasında isə öz Yazıçılar İttifaqlarının imtiyazları daha  böyükdür. Yazıçıların Həmid Əlimcan adına  yaradıcılıq evindən başqa, ölkənin daha iki bölgəsində yaradıcılıq  evləri tikilir. Daşkənddə yazıçılar üçün   ayrılmış sahədə hərəsi 120 mənzilli iki yaşayış binası dövlətin hesabına tikilir. Mənimçün  maraqlı məlumatlardan biri də  keçmiş ədəbiyyat fondu sayağı iki müasir fondun - “İcad” və “İlham” fondlarının maliyyələşdirilməsi idi.  “İcad” fondu yalnız yazıçılara, “İlham” fondu digər sənət  sahələrində  çalışanlara xidmət edir. Hər iki fondun gəlirləri qismən dövlət büdcəsindən, qismən sponsorların yardımlarından, qismən də bütün nəşriyyatlarda (həm dövlət, həm özəl nəşriyyatlarda) çap olunan yazıçı kitablarından  ayrılan müəyyən faizlərdən yaranır. Nəşriyyatların bu faizləri ödəməsi qəbul olunmuş qanunla tənzimlənir. Belə ödənişlərsiz  heç bir nəşriyyat lisenziya ala bilməz. Bu təcrübədən bizim də istifadə etməyimiz barədə düşünməyə dəyər.

 

1991-ci ildə Əlişir Nəvai parkında müasir özbək yazıçılarından  Abulla Qəhharanın, Aybekin və başqalarının heykəlləri ucaldılmışdı. Özbəkistan Yazıçılar İttifaqının, Mədəniyyət Nazirliyinin, İncəsənət Akademiyasının təkliflərinə əsasən daha üç məşhur şairin - Həmid Əlimcanın, onun həyat yoldaşı şairə Zülfiyyə xanımın, Qafur Qulamın şəhərin ayrı-ayrı bölgələrində qoyulmuş heykəlləri  də bu Ədiblər xiyabanına köçürülmüşdür. Hazırda bu xiyabanda Xalq şairləri Erkin Vahidovun və Yazıçılar İttifaqının sabiq sədri Abdulla Arifovun da heykəlləri qurulur. Bu xiyabanda mənəviyyat dərsləri, oxucularla, ilk  növbədə gənclərlə yazıçıların görüşlərinin təşkil olunması, turistlərin özbək ədəbiyyatının görkəmli xadimləriylə tanış olması üçün şərait yaradılır. Bu məqsədlə Özbəkistan mədəniyyət və incəsənəti sərgi salonu Yazıçılar İttifaqının sərəncamına verilir.

 

Yazıçılar İttifaqının nüfuzunun daha da yüksəlməsinə  yönəlmiş bütün bu tədbirlər haqqında Prezident Şövkət Mirziyayevin bir neçə müvafiq  qərarı çıxmışdır. Qərarların icrası Baş nazir  A.Aripova və Prezidentin  Dövlət müşaviri, özü   də tanınmış yazıçı olan X.Sultanova tapşırılmışdır.

 

Bir çox orta  məktəblərə çağdaş  yazıçıların adları verilmişdir və bu məktəblərdə yanız adlarını daşıdıqları yazıçıların yox, ümumiyyətlə, özbək ədəbiyyatının tədrisinə xüsusi yer ayrılır. Elə iştirak etdiyimiz  beynəlxalq konfrans da özbək  ədəbiyyatının dünyada  tanıdılmasına, araşdırılmasına, təbliğ olunmasına həsr edilmiş mühüm addım idi.  Nəvai və Babur dühalarıyla, Mükimi, Həmzə Həkimzadə, Çulpan irsiylə   zəngin olan özbək  ədəbiyyatı həqiqətən də dünyada təbliğ olunmağa və tanınmağa layiqdir.

 

Dost, qardaş özbək yazıçılarıyla sıx yaradıcılıq əməkdaşlığımızı  daha da inkişaf etdirmək  isə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin öhdəsinə düşən  şərəfli və vacib vəzifədir.

 

11-12 avqust

 

525-ci qəzet  2018.- 18 avqust.- S.10-11.