Keçən ilin son gecəsi

PƏRVİN

Vaqif Səmədoğlunun “Son gecədir bu gün yenə” misrası ağlımdan çıxmır nədənsə. İstənilən bir “son” düşüncəsi bu misranı nə isə ayrı bir yöndən, başqa bir tərəfdən işıqlandırır.

Axı, doğrudan da qəribə bir işıq var bu fikrin özəyində. Adamın gözünü qamaşdıran işıq deyil, ancaq nə isə lap o müəmmalı tunelin sonundakı kimi də olsa işartıdı. Əslində, “son” ümumiyyətlə varmı, yoxmu, bilmirəm?! Bitirmi, sona yetirmi nələrsə, onu da demək çətindir... Çünki dinin özü də ölümdən sonrakı həyata inandırırsa, ən müxtəlif fəlsəfələr daimi bir mübadilə, yenilənmə, nə bilim “bumeranq” ideyasını təbliğ edirsə, deməli, SON ümumiyyətlə, şərti məsələdir. Amma yenə də “son” ovqatı insanda bir hesabat arzusu yaradır... Necə başladın, nələrdən keçdin və hansı nöqtəyə gəlib çatdın?! Fərqi yoxdu, bütöv bir ömrün hesabatından söhbət gedir, ya kiçik bir hadisənin...

TƏLƏBƏLƏRİN ARZUSU...

Bir çox əlamətdar hadisələrin kökünə, dərininə gedəndə əslində, hər şeyin sadə bir arzudan başladığını görürsən.

Hə, elə mən də günlərin birində şəhərin tıxaclarından sıyrılıb, yuxusuz gecənin yorğunluğunu kənara qoyub universitet pillələri ilə auditoriyaya tələsəndə belə arzulardan biri yaxaladı məni. Pedaqoji Universitetin müəllimi kimi hər gün yüzlərlə arzu, sualla qarşılaşıram. “Tələbə eyforiyası” adı verdiyim hüdudsuz ideyalar, təşəbbüslər burulğanından çıxmaq olmur. “Karyeramı necə qurum?”, “İndidən harda işləyə bilərəm?”, “Ailə, yoxsa iş”, “Şeir yaza bilərəmmi?”, “Hansı kitabları oxuyum?” kimi suallar burda gündəlik işlərdir. Bu dəfə məsələ daha ciddi qoyulmuşdu. Tələbələr yeni il ərəfəsində Anarın “Keçən ilin son gecəsi” əsərini səhnələşdirmək istəyirdilər. Və nədənsə bütün yollar lap Roma kimi mənə gətirib çıxarmışdı onları; bir yandan Gənc Tamaşaçılar Teatrında çalışmağım, digər tərəfdən də Anar yaradıcılığı ilə bağlılığım...

İnsanın bütün varlığı ilə nəyisə arzulaması məsələnin ilkin həllidir artıq. Filologiya fakültəsinin tələbələri böyük səhnədə tamaşada oynamaq, populyar, sevilən əsəri öz bildikləri şəkildə təqdim etmək istəyirdilər tamaşaçıya və buna ömürlərinin ən böyük işi, hadisəsi kimi yanaşırdılar. Amma sadəcə arzulamaq işin birinci hissəsidir, həyata keçirmək üçün isə az qala ətrafımızda olan hər kəs, hamı səfərbər olmalı idi. Oldu da... Gənc Tamaşaçılar Teatrı səhnəsini, Pedaqoji Universitetin rəhbərliyi əlindən gələn dəstəyi əsirgəmədi...

RAMİZ HƏSƏNOĞLU

“Keçən ilin son gecəsi” Anarın ilk mətbu hekayəsidir. Bu hekayə əsasında yazdığı pyesə ilk dəfə Gənc Tamaşaçılar Teatrında 1968-ci ildə rejissor Ulduz Əliyeva-Rəfili quruluş verib. Həmidə xala rolunu Firəngiz Şərifova canlandırıb. Bundan başqa, Moskvanın Mərkəzi televiziyası həmin hekayəni səhnələşdirərək iki dəfə müxtəlif quruluşlarda Birinci proqramla nümayiş etdirib. Birinci quruluşda (8 yanvar 1967-də efirə getmişdir, rejissor B.Talmazov) Həmidə xala rolunda SSRİ xalq artisti L.Dobrjanskaya, ikinci quruluşda (5 yanvar 1968-də efirə getmişdir, rejissor Rıjov) həmin rolda RSFSR Xalq artisti Fadeyeva çıxış edib. Həmçinin, əsərə Azəbaycan televiziyasında Ramiz Həsənoğlu quruluş verib. Həmidə xala rolunu Zərnigar Ağakişiyeva ifa edib. “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında isə Anarın ssenarisi əsasında “Ötən ilin son gecəsi” filmi çəkilib. Quruluşçu rejissorlar Gülbəniz Əzimzadə və Şahmar Ələkbərov, Həmidə xala rolunu isə Elmira Şabanova ifa edib.

Əsərin keçdiyi bütün bu uğurlu ekran, səhnə həyatını sadalayırıq, amma nədənsə məhz Ramiz Həsənoğlunun tamaşası “Keçən ilin son gecəsi”nin pasportu kimi qavranır. Zərnigar Atakişiyevanın bir az mülayim, bir az həzin, amma həm də ötkəm ana obrazı Azərbaycan tamaşaçısı üçün yeni ilin simvoluna çevrilib sanki. Televizorla dərdləşən, yaxud məlumat bürosuna zəng vurub tanımadığı adamı təbrik etmək istəyən qadın insanda kədərli hisslərdən daha çox, işıqlı, ümidli bir ovqat yaradır. Məncə, bu işıq, ümid Ramiz Həsənoğlu yaradıcılığının əsasını təşkil edir. Tələbələrlə işləmək, onlarla tamaşa qurmağa razılıq vermək isə onun uzun böyük maarifçilik yolunun davamıdır əslində. “Kitabi - Dədə Qorqud” dastanını, Mirzə Cəlili, Mirzə Fətəli Axundzadəni, Əbdürəhim bəy Haqverdiyevi, Hüseyn Cavidi, Anarı, Vaqif Səmədoğlunu televiziya ekranından daha geniş kütləyə çatdıran sənətkar bu dəfə heç vaxt səhnəyə çıxmayan, səhnədə ən adi hərəkətləri belə bilməyən gənclərlə işləməli idi... Və bunun özü də elə Azərbaycan gəncliyi üçün sənətkar jesti idi!

HƏMİDƏ XALA...

Anarı oxumağa başladığım günü dəqiq xatırlayıram və bu haqda “Anar dünyası” kitabımın müqəddiməsində yazmışam. Bu illər ərzində onun yaradıcılığı ilə, əsərləri ilə münasibətim xeyli dərinləşib. Sayını itirdiyim ön sözlər, kitab, dissertasiya, çıxışlar və s. bu münasibətləri qəribə bir məqama yetişdirib. Amma səmimi etiraf etməliyəm ki, məhz “Keçən ilin son gecəsi” əsərinə bu cür yanaşma, Ramiz Həsənoğlunun hər sözün, hər dialoqun “hərəkətini” tapmasını müşahidə etməyim yeni baxış bucaqlarını ortaya çıxardı. Ancaq gecənin bir aləmində kitabları, dəftərləri, yazıları qabağına qoyub klaviatura taqqıldatmağa nə var ki?! Gördüyünü, duyduğunu gur işıq altında, səhnədən de görüm, deyə bilirsənmi?!

Bax bu yerdə mənim nitqim tutuldu. Ramiz Həsənoğlu “Tamaşa tələbələrinlə qurulursa, elə Həmidəni də özün ifa elə” - deyəndə sadəcə quruyub qaldım. Məsələ bu işi necə bacarmaqda deyildi, məsələ o sehrli-sirli bildiyim səhnəyə çıxmaqda və ordan başqa adam kimi danışmaqda idi... Və o gündən Həmidəni ardıcıl düşünməyə başladım. Anladım ki, Həmidə Anar yaradıcılığındakı tənhalığın əsasıdır. Həmidənin tənhalığı ilə başlayır Anarın tənhalıq fəlsəfəsi. 21 yaşlı Anar bayram axşamı tək qalmış bir qadını, ananı xoşbəxt göstərməyə çalışır. Yəni əgər səsi qeyd edən cihaz varsa, illərin o tayında qalmış səs bu günə aid nə isə təsəlli verə bilirsə, “qocalanda adama televizor qalırsa”, hələ o biri otaqda yatmış “gələcək” - balaca Vaqif də varsa, deməli, həyat davam edir və övladların öz “ərazilərində” yaşamaq arzusu təbiidir. Tənhalıq xəstəlik deyil, insanın təbii halıdır. Hər uşaq getdikcə Həmidə bir az daha təklənir, amma yenə də “təki canları sağ olsun” arzusu ilə təsəlli tapır. İndi bunlar haqqında danışmaq asandı, əlbəttə, amma səhnədən demək, daha doğrusu, o vəziyyəti ifa etmək sadə deyildi. Ramiz müəllim fasiləsiz olaraq - qanın qaralsın, amma uşaqlardan gizlət bunu - deyirdi. Bütün varlığımla gizlədirdim... Oğlum gəlirdi - gedirik Vasifgildə qarşılayaq yeni ili, qızım gəlirdi - tədbirdə mahnı ifa etməlidi, o biri qızım uşağını qoyub gedirdi, bu biri oğlum nişanlısının yanına tələsirdi və mən bunları bir-bir yola saldıqca Həmidəni düşünürdüm... Bir azdan Qəzənfərin səsinə qulas asacaq və hər şey bitəcək. Qəzənfər isə dedi ki:

“Dünyada heç nə itmir, batmır, heç kəs ölmür. Yaxşı da, pis də keçir, nəsil-nəsil keçir... Biz mən biləni yaxşı yaşamışıq, öz zəhmətimizlə çörək qazanmışıq. Qoy, bizim həyatımızda yaxşı nə olubsa, uşaqlarımız özləri ilə təzə həyatlarına, təzə nəsillərə aparsınlar. Həyat da elə budur da”.

Bəli, həyat da elə budur... O biri otaqda balaca ağlayır, gözünün yaşını sil və yanına qaç... “Nə yaxşı var gül balalar!”

NƏTİCƏ

Gərgin və qəliz bir ilin sonuna doğru yeni nəslin uşaqları ilə, tələbələrimlə işlədikcə, hər gün ünsiyyətdə olduqca Qəzənfərin ideyasının dəqiqliyinə heyrət etdim. Başa düşdüm ki, bu yeni nəsil uşaqların içərisində istedadlı, ağıllı, məsuliyyətliləri daha çoxdur. Sadəcə onlara zaman ayırmaq, onlarla məşğul olmaq lazımdı. Bu dəfə Gənc Tamaşaçılar Teatrının, Pedaqoji Universitetin birgə əməyi nəticəsində bu istedadlı gənclərdən bir neçəsi tanındı, göründü, arzusunu həyata keçirə bildi. Əlbəttə, ilk dəfə səhnəyə çıxan, ilk dəfə rol oynayan gənclərə böyük tələbkarlıqla yanaşmaq olmaz, amma hər anda bacardıqlarını maksimum etməyə çalışmalarını görmək hədsiz qürurverici idi. Kim bilir, bəlkə onların arasında gələcəyin aktyorları da var... Ona görə istəyirəm ki, bu adları yaddaşımızda saxlayaq... Samir Canızadə, Eltun Süleymanov, Həmid Yolçiyev, Qərib Əliyev, Əkbər Novruzov, Süleyman Süleymanov, Asiman Quliyeva, Günay Veysəlova, Lamiyə Rzayeva, Miradə Axundova, Aişə Bayramlı, İlahə Rüstəmova, Günel Mahmudova, Gülnar Şərifli, yeni iliniz mübarək! Təki canınız, sağ olsun... İmza: Sizin Həmidə!

525-ci qəzet 2018.- 29 dekabr.- S.15.