"Gərək yarımçıq qalan ömürləri yaşayım..."

ƏLİAĞA KÜRÇAYLININ 90 İLLİK YUBİLEYİNƏ

Zemfira MƏHƏRRƏMLİ

Bədii yaradıcılıq daxili aləmi ilə üz-üzə qalan müəllifin özü ilə mükaliməsi, fikir və duyğularını incələməsidir. Yaradıcılıq həm də mənəvi hissdir, sanki təbii borcdur.

Sətirlər, misralar ağ vərəqlərə töküldükcə yaradıcı insanın hisslərinin, təxəyyülünün tərcümanı olan əsərlər ərsəyə gəlir. Qəlbdə həyəcanlar, təlatümlər yaranmasa, qələm dilə gəlməz, gözəl şeirlər də doğulmaz. Şeirlər də cürbəcür olur. Əsl şeirin hər misrası qəlblərə hopur, ürəkləri riqqətə gətirir. Şeirin gücü onun həyatı göstərməsindədir.

Poeziyamıza hələ qırxıncı illərin ortalarında şeirləri ilə təzə söz, təzə nəfəs, yeni ruh gətirmiş sevimli şairimiz Əliağa Kürçaylı haqqında bu xatirə yazımda ümumən yaradıcılıq barədə düşündüklərimi əbəs yerə xatırlamadım. Hələ 1978-ci ildə universitetin jurnalistika fakültəsini bitirib, o dövrdə populyar olan "Bakı" və "Baku" axşam qəzetlərində çalışdığım ilk vaxtlarda bənzərsiz şairimiz, şeirlərini həvəslə oxuduğum Ə.Kürçaylı ilə görüşüb iş otağında söhbət edərkən ona ünvanladığım suallardan biri də yaradıcılıq məqamı, hisslərin şeirləşdiyi anlarla bağlı idi. Düz qırx il əvvəl doğma qəzetimdə dərc olunmuş həmin müsahibədə ustad şairimiz bunu belə açıqlamışdı: "Şair gərək həyata hərtərəfli, dərindən nüfuz etməyi bacara. Yaşadığını, duyduğunu qələmə ala. Başlıcası isə ürəyin hay-harayını dinləyə, qəlbin çağırışına qulaq asa. Onda poeziya da xalq həyatı, xalq ruhu ilə nəfəs alar".

Ə.Kürçaylının söz-sənət nəhrinə bir qəvvastək baş vuranda onun söylədiklərinin gerçəkliyinə bir daha yəqinlik hasil olur. Bir daha inanırsan ki, şair ürəyində yaşatdığı, özünə doğmalaşdırdığı və qanına hopdurduğunu, məhz bundan sonra qəlbində şeirə dönən, poetik duyğuya çevrilənləri qələmə alıb. Doğma yurdunu qəlbən sevən və onu poetik rənglərlə tərənnüm edən şair üçün Vətən kəlməsi müqəddəsdir:

Mən səndən bir yaşıl budaq istədim,

Sən mənə bəxş etdin zümrüd meşələr.

Mən səndən kiçik bir otaq istədim.

Sən mənə bəxş etdin dilbər guşələr.

Bəlkə, buna görə əzəmətlisən -

Nəyin var vermisən əsirgəmədən!

Sən bir ana kimi səxavətlisən,

Anam Azərbaycan, Vətən, can Vətən!

Bəli, şeir onun üçün ruhun ehtiyacından doğmuşdu. 1928-ci il fevralın 20-də Salyan rayonunun Kürqaraqaşlı kəndində dünyaya göz açan Əliağanın yeniyetməlik çağları müharibə illərinə düşmüşdü. Qanlı-qadalı cahan savaşı bütün yaşıdları kimi, onun da qəlbini kövrəltmişdi. "Müharibə uşaqları vaxtından əvvəl böyüyür" deyən şair sonralar xatirələrində yazmışdı: "O qanlı-qadalı günlərdə yazdıqlarıma, bəlkə heç şeir demək olmazdı. Bunlar olsa-olsa, hərbin dəhşətlərindən qəzəblənən, qəlbi düşmənə nifrətlə dolan bir gəncin ilk qələm təcrübələri idi. O vaxt mənə elə gəlirdi ki, yazmaya bilmərəm. Ağır günlərində mən də öz xalqıma nə iləsə kömək etməliyəm. Elə o zamandan da ömrümün-taleyimin axarı dəyişdi, poeziya yolunu intixab etdim..."

Böyük Vətən Müharibəsinin son illərində ədəbiyyata gələn gənc şairin şeirləri onun köksünə darlıq edib pərvazlanan duyğularından, həm də ağrılı-acılı yaşantılarından doğulmuşdu. Həzin, bəzən isə qəzəbli misralar qələm sahibinin ovqatından, ürək çırpıntılarından xəbər verirdi. Bu dövrün şeirləri daha çox narahat dünyamızın dərd-sərindən bəhs edirdi. Cəbhəyə doğru uzanan, haçalanan yollar, qoru külləşmiş ocaqlar, müharibəyə ər, oğul yola salıb vay soraqlı "qara kağız" alan ailələrin nisgili, yağı ərimiş ürəklərin ah-naləsi... Poeziyada ilk addımlarını atan, əlinə yenicə qələm alan gənc şairi dilə gətirən də elə bunlar idi. O, dünyanı bürüyən qəhvəyi taun-faşizm təhlükəsi ilə üz-üzə qalmış böyük ölkənin, həm də Azərbaycan adlı doğma məmləkətin hərb qovğasından dolayı qırılmış cığırlarını bir-birinə calamağa, sozalmış ocaqların öləziyən işığını gur alova çevirməyə çalışırdı. Bu şeirlərdə mübarizə əzmi, döyüş ruhunu yüksəltməyə çağırış da vardı.

Şair o illərdə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının sədri olan, xalq şairi Səməd Vurğunun gənc yazarlara, həmçinin, ona böyük qayğısı, kənddən gəlib şəhərdə fəhləlik edən bir cavanın təhsil almasına, sənət yollarında püxtələşməsinə göstərdiyi kömək barədə minnətdarlıq hissi ilə söz açırdı.

İllər keçir, Ə.Kürçaylının şeirləri müasir Azərbaycan poeziyasını rövnəqləndirirdi. Həyat gerçəkliklərinin inikası, torpağına, yurduna bağlılıq onun yaradıcılığının mayası, canıydı, O, şeirlərində bədii sözün həyati gücünə istinad edir, səsini günün əks-sədasına qoşurdu.Yaradıcılığının sonrakı çağlarında da xalqının şad gününə sevinib, fərəhdən qanad taxıb, çətin günlərində qəmə batıb Əliağa Kürçaylı. O, heç vaxt sakit, rahat, kimdənsə asılı həyat arzulamayıb:

Yedəkdə salamat qalmaqdan xoşdur

Müstəqil qərq olmaq fırtınalarda, - deyirdi şair.

Hələ uşaqlıq çağlarından bərkə-boşa düşən, çətin günlər yaşayan şairin fikrincə, həyatın əzabli, enişli-yoxuşlu yollarında büdrəməyib duruş gətirənlər hünər sahibləridir:

Kiminə laləli seyrangah olmuş,

kiminə quyudur, tələdir həyat,

İnsanı üyüdür dəyirman kimi,

sonra da ələkdə ələdir həyat.

Bu torpağın şair oğlunun coşğun, qaynar təbi, zəngin poetik düşüncələri neçə-neçə şeirə qol-qanad vermişdi. Qələm sahibinin məhəbbət şeirləri isə sevgilisi üçün keçirdiyi qəlb çırpıntılarıdır:

Hər çiçəyin öz ətri, hər gülün öz rəngi var,

Hər qəlbin öz istəyi, öz sözü, ahəngi var.

Hər insan öz ömrünə dost seçir, həmdəm seçir,

Mənimsə ürəyimdən qəmli bir nisgil keçir -

Yadıma sən düşürsən...

Məhəbbət lirikası Əliağa Kürçaylının qələmində bir təkrarsızlıq, zəriflik, sevgi naminə fədakarlıq mücəssəməsi idi. "Turac" şeirində oxuyuruq:

Çıxdı Kürün qırağında qarşıma bir bala turac,

Yada düşdü keçən günlər, kaş o dəmlər ola, turac,

A Muğanın gözəl qızı, unutdunmu andımızı?

At işvəni, burax nazı, qon yamaca-yala, turac!

Əliağa Kürçaylı "Arifin bağçası", "Səfərə çıxıram", "Cavabsız məktublar", "Salam, keçmiş günlərim","Nargindən əsən külək," "Durnalar cənuba uçur", "Yollarda axtar məni", "Həyatın dolayları", "Dünya ovcumdadır" və digər kitabların müəllifidir. Həmin əsərlərin böyük qismi bir çox dillərə tərcümə edilib.

Şairin düşüncələrindən, yaradıcılıq təxəyyülündən doğulan şeirlərində Azərbaycan təbiətinin zəngin rəng çalarları, insanların nəcib əməlləri, sevgisi, müxtəlif ictimai hadisələr təsvir edilib. Onun "Qəzəb", "Uşaqlıq", "Sən kimsən", "Ana", "Cakondanın təbəssümü", "Məhəbbət" və digər epik-lirik poemalarında müasirlərimizi düşündürən ictimai-əxlaqi məsələlərə toxunulur, pisliyə nifrət, nəcib hisslərə, duyğulara rəğbət aşılanırdı. "Yazıçı" nəşriyyatının çapdan buraxdığı "Bütövlük" adlı kitabına isə şairin 30 il ərzində yazdığı şeir və poemalardan seçmələr daxil edilmişdi.

Pərəstişkarlarının yaddaşında həm də nəğməkar şair kimi qalan söz sərrafının şeirləri o qədər həyati və axıcıdır ki, zaman-zaman bəstəkarlarımızın diqqətini cəlb edib, bu poeziya nümunələrinə musiqi yazılıb. Şairin sözlərinə bəstələnmiş "Belə ola həmişə", "Baxışlar", "Sevəcəyəm səni mən", "Heç xəbərin yoxdu sənin", "Məni sənə bağlayan," "Gedək üzü küləyə" və digər mahnılar bu gün də hamı tərəfindən sevilir, saf eşqin, gözəlliyin, sədaqət və vəfanın insanı uçaltdığına dair nəcib duyğular təlqin edir. Tanınmış söz adamı dramaturji fəaliyyətinə də ara vermir, istədiyini şeirlə ifadə etməyəndə başqa janrlara üz tutur, komediya, yaxud pyes yazırdı. "Ləpələr", "Nənəmin şahlıq quşu", "Boşanaq, evlənərik", "Evimizə gəlin gəlir" əsərləri Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrında, "Qoruqlar", "Mənsiz yaşa" pyesləri isə Gəncə və Ağdam Dövlət dram teatrlarında tamaşaya qoyulmuşdu.

Onu tərcüməçiliyə sövq edən nə idi? Görkəmli şairin dünya və rus klassik ədəbiyyatının respublikamızda təbliği sahəsində xidmətləri də sənətsevərlərə yaxşı məlumdur. O, Dantenin "İlahi komediya"sını, Petrarka, Lermontov, Mayakovskinin əsərlərini dilimizə məharətlə çevirib. Yalnız ruhuna yaxın əsərləri tərcümə edir, çevirdiyi nümunələrin orijinalla uyarlığına çalışırdı. Azərbaycan oxucusunun dünya və rus klassiklərinin ən yaxşı əsərləri ilə daha yaxından tanış olması üçün öz töhfələrini verirdi. Həmin tərcümələr Ə.Kürçaylının bu dünya şöhrətli sənətkarların zəngin irsinə, təkrarsız fikir dünyasına dərindən bələd olmasının göstəricisı idi.

Bəs şairin Sergey Yesenin poeziyasına məhəbbətini necə izah etmək olar? Onu Yesenin yaradıcılığına bağlayan hansı hisslər idi? Qürur hissi keçirirəm ki, əvvəldə söylədiyim kimi, poeziyamızın tanınmış siması ilə tanışlıq, onun yaradıcılıq barədə mülahizələrini eşitmək mənə nəsib olmuşdu. İndiki kimi yadımdadır, Yesenindən söz düşəndə "Onun yaradıcılığının məğzi, idealı həqiqətdir, səmimiyyətdir. O, yalnız ürəyindən keçənləri yazıb. Həqiqəti səmimiyyətlə etiraf edib" demişdi. Yeseninin yaradıcılıq diapazonu, həyat həqiqətlərinə daim sadiq qalması, azad ruhlu olması, əsərlərinin süni bəzək-düzəkdən uzaqlığı, təlqin etdiyi fikri sənət səviyyəsinə qaldıra bilməsi və digər məziyyətlərinə görə bu böyük söz ustasını özünə doğma hesab edirdi. Onun şeirlərini tərcümə edib, 1965-1975-ci illər ərzində üç kitab halında (S.Yesenin."Qadına məktub" və şairin iki toplu şəklində "Şeirlər və poemaları") çap etdirməsi də məhz bununla bağlıydı. Deyirdi ki, yenidən Yeseninə qayıtmaq istəyir, onun daha bir neçə şeirini tərcümə etmək fikrindədir. Gənc Tamaşaçılar Teatrında "Axillesin dabanı" pyesi tamaşaya qoyulacaqdı. Yeni bir dram əsəri yazmaq arzusundaydı. İstəyirdi ki, biganəlikdən bəhs edəcək bu əsərdə insana mənəvi kömək, mənəvi dayaq məsələsinə toxunsun.

Heyhat, yenicə baş qaldıran ağır xəstəlik getdikcə şiddətlənib şairin həyatına son qoydu. 1980-ci il fevralın 11-də nəğməkar şairimiz Ə.Kürçaylı 51 yaşında dünyasını dəyişdi. Amma yurdumuzun şair oğluna, onun həmişəyaşar poeziyasına olan məftunluq, heyranlıq dəyişmədi, sevgi hissi azalmadı. Atasını dünyalar qədər sevən, ilk qələm nümunələri ilə yenicə tanınmağa başlayan Ülkər bu vaxtsız-vədəsiz ölümlə barışmayıb intihar yolunu seçərək həyatına qəsd etdi.

Qısa, fəqət mənalı ömür yaşadı Əliağa Kürçaylı. Daha çox şeir yazmaq istəyirdi. Axı, şeir onun həyatı, ömrü-günüydü. "Mən şeir yaza-yaza ömürlər yaşayıram" deyirdi: "Gərək yarımçıq qalan ömürləri yaşayım..."

525-ci qəzet 2018.- 20 fevral.- S.6.