Fəlsəfə ətirli misralar

Şeirlərində və hərdən qələmə aldığı yazılarında fikirləri özünəməxsus bir fəlsəfəyə malikdir, "deyən Elman Tovuzun sözləri bu yazıma imza atmama səbəb oldu. Çünki şairin şeirlərini oxuduqca həm asan, həm də çox dərin, yalnız özünəməxsus fikirlər oxucusunu düşündürməyə bilməzdi. Amma bu fikri təsdiqləmək üçün kiçik bir təkan lazımlı idi və mən də milyonlarla oxucudan biri olaraq aksiom kimi səslənən həmin cümlələrin axarına qoşuldum. Bütün olmasa da, bəzi şeirlərin həmin fəlsəfə yükünü dövri mətbuatda bölüşmək arzumu gerçəkləşdirmək istədim.

Beləliklə, Adilə Nəzər yaradıcılığına bir nəzər salaq!

Mən bir az narahat adam,

bir az da rahat adamam.

Hər ağrının köməyinə,

vaxtında çatan adamam.

Nədən olsa bir iş tapıb,

Başımı qatan adamam.

Yetənə yetən, yetməyənə

Bir şeir atan adamam.

Fikrimcə, bu şeir Adilə Nəzər yaradıcılığının açarıdır. Çünki misralarda şair həm özünü oxucusuna təqdim edir, həm də fəlsəfi yükün ağırını çiyinlərindən atıb "yetənə yetib, yetməyənə bir şeir atır". Maraqlı və olduqca uğurlu misradır. Xalq deyimində "Yetənə yetib, yetməyənə bir daş atanlar", yəqin ki, bu şeiri oxusalar, "daş atmaq" fikrindən vaz keçərlər. Və şairin fəlsəfi anlama büküb-bürmələyib oxucusuna "atdığı" şeirləri tutmaq üçün bir qədər dərinə varmaq, düşünmək, nəticə çıxarmaq lazımdır. Şair isə oxucusunu buna vadar edir. Açar misraların sehrinə salıb, yeni misraları oxumağa həvəsləndirir.

Sənin yuxundan yıxıldım bu gecə,

əllərim ağladı tutacağında.

Ağladı, duruldu buludlar,

Şehi qaldı yanağında.

Görmədin...

Deyərdim ki, fəlsəfi düşüncəni yaradan amillərdən biri bədii əsərdə işlənən məcazlardır. Həqiqi donunu soyunub məcazi libasına bürünən cümlələr, ifadələr sənətkarın həm uğurlu deyimlərini yaradır, həm də demək istədiklərini ortaya atır. Adilə Nəzərin yuxarıda verdiyimiz misralarında metafor libasını geyinən cümlələr maraqlı ifadə biçimi yaradıb.Yuxudan yıxılaraq tutacaqda ağlayan əllər hansı ağrıdan sızıldayır, görən? İkili anlam var: birincisi, yıxıldığı üçün ağlayır, ikincisi, sevgilisinin yuxusunu tərk etdiyi üçün...

Qayıdıram bu misraların izahına. Ağlayıb durulan buludları, yanağında həmin göz yaşlarının şehini görməyən kimdir, görəsən? Sonrakı misralar bu cavabı verməmizə yardımçı olur.

Susadım eşqə, vüsalın qoxusuna gəldim...

qəm gölməçəsi göründü gözlərimə...

Tutdu gözlərimi, görmədim.

Səni gəzdi üfüqlərdə əllərim.

Görmədin...

Məlum olur ki, lirik qəhrəman eşq arxasınca gəzir. O, vüsalın qoxusuna gəlsə də, gözlərinə qəm gölməçəsi görünür və bu, onun gözlərini qapayaraq görməməsinə səbəb olur. Kor-koranə şəkildə sevgilisini axtaran lirik qəhrəmanı Məşuq yenə də görmür. Yenə də məcazdan istifadə var. "Eşqə susamaq", "vüsalın qoxusuna gəlmək", "qəm gölməçəsinin gözləri tutması", "əllərin üfüqlərdə sevgilini axtarması" məcazın - metaforun nümunələridir.

Bir addım yetərdisə xoşbəxt olmağa,

niyə biz sevgiyə məhkumluqla barışdıq?

Burada güclü inkar var: eşqi inkar. Sevgiyə məhkum olmasa idilər, xoşbəxt olmaq mümkün idi. Bəs lirik qəhrəman buna razıdırmı? Əlbəttə, yox! Ancaq sevginin onu xoşbəxt etməyəcəyini bilə-bilə eşq yolunu seçir. Məşuqun bu sevgini "görməməsi" belə, onu həvəsdən salmır, yolundan döndərmir. Bu, təkcə real eşq deyil. Həm də insanın yaradana olan eşqidir ki, Adilə Nəzər qələmində öz ifadəsini tapıb. Yeni bir şeirə müraciət edək.

İkiyə bölünmüşəm,

İki olmuşam mən də.

Yarım Yarımda gedib,

Qalıbdı yarı məndə...

Qədim rəvayətə görə, insan yarananda "yarı" doğulur. Sonra özünün "yarı"sını axtarır, bütövləşənə qədər. "Yarı"nı tapanda isə tam olur. Bu şeirdə isə həmin fikrin əksini görürük: bütövdən yarıya gedən yolu seçib şair "Yarı"sı "Yarın"da gedən lirik qəhrəman "yarı" qalıb. Maraqlı tapıntıdır.

Başımın al şalını,

Ömrümün yaşılını,

Həm ağını aparıb,

Qalıbdı sarı məndə...

Şeirdə həyatının alını, yaşılını, ağını özü ilə aparan Yarı lirik qəhrəmanda ancaq sarı rəngi saxlayır, onu ömrün xəzanına, nifrətinə məruz qoyub gedir.

Şirin sözün, söhbətin,

Sevincin, səadətin,

Bir odlu məhəbbətin

Qalıbdı narı məndə...

Bu bənddə sonuncu misra xüsusilə, diqqəti cəlb edir. Nar meyvədir, gilələri olan meyvə. Ədəbiyyatda bu meyvəyə tez-tez müraciət olunur. Müsbət anlamda. Amma burada fərqli aspektdə münasibət var.

Sevincin, səadətin, məhəbbətin tam şəkildə deyil, parçalanmış hissələri lirik qəhrəmanda qalmışdır. Bu da birinci bənddə ikiyə bölünməyin nəticəsi kimi təzahür edir.

Şairin daha bir uğurlu misrasına müraciət edək:

- Orucumu tutduğum bir sevginin

iftarını açdım bu axşam.

Sevgisi daşa dəymiş birinin bir müddətdən sonra yenidən sevməsi oruc tutaraq nəfsini imtahana çəkənin məqsədinə bərabər götürülür. Axşamlar iftar açan dindarın maddi nemətə üz tutması Aşiqin mənəvi istəyi ilə paralel şəkildə qoyulub oxucuya çatdırılır. Yaxud:

Hərdən şeir yazıram

Bəlkə baş aldadıram

Sevgi qum saatıdır

Qəlbimi doldurduqca

Ağlımı boşaldıram -

misralarında ikili məna yükünü daşıyan ifadələr diqqəti çəkir.

Birincisi, sevgi qum saatına bənzədilməklə qəlbin dolması və buna uyğun olaraq qum saatının yuxarı hissəsində qalan ağlın boşalması labüddür.

İkincisi, insan sevərkən ağlın səsinə yox, qəlbin səsinə qulaq asır. Bu da insanın "məcnunlaşmasına" səbəb olur. Deməli, ağlın azalması bu prizmadan da labüddür.

Adilə Nəzər təkcə sevgi şeirlərində deyil, bütün mövzularda yazdığı əsərlərində fəlsəfi anlamı saxlamağa çalışan şairdir. Bu xüsusda "Nə yazım, ömrüm" şeiri diqqəti çəkir.

Deyirsən şeir yaz. Nə yazım ömrüm?

Hara baxırsansa dərd qalaq-qalaq.

Vallah, istəyirəm xoşbəxt görünüm,

Yenə qələm yazır qəm varaq-varaq... -

şeirində şairin özü ilə dialoqu - sual-cavabı əks olunub. Şeir yazmağı tələb edən Ömür qərarlı olduğu kimi, şair də qərarlıdır. Ancaq dərdin xoşbəxtliyi üstələdiyi bir həyatda bu, çox çətindir. Şair nə qədər şad görünməyə, xoşbəxt olmağa çalışsa da , qələm qəmi yazır. Həm də varaq-varaq.

Axı mən neyləyim zaman beləsə,

Könlüm istədiyi yerlər uzaqdı.

Uzaqda bir isti ocaq var isə,

Getməyə yolum qar, şaxta, sazaqdı.

Zamanı, gedişatı günahkar bilən şair könlünün istədiyi yerlərin uzaq olmasından təəssüf hissi keçirir. Yollarının qar, şaxta, sazaq olmasından şikayətlənir. Əlbəttə, burada təbiət hadisələri olan qar, sazaq, şaxta şairin qarşılaşdığı çətinliklər, üzləşdiyi qadağalar, "yox"lardır. Uzaqda görünən "isti ocağa" çatmağa isə onun yolları bağlıdır. Bu, qədərin, həyatın lirik qəhrəmanı sıxdığı anlardır.

Tale qatarı da yolda taq-taraq...

Qəlbimdə od tökür, oda bürünüm.

Gün keçir.... olacaq son dayanacaq,

Deyirsən, nikbin yaz. Nə yazım, ömrüm?

Taleyinin qatarı kəşməkeşli yollarda taqqıldadıqca onun qəlbi oddan paltar geyinib. Və bu yolun son dayancağı haqda düşündükcə nikbin yazmaqdan vaz keçir şair. Ömrün istəyinə əməl edə bilmir.

İnsanlığı xeyirə, sevgiyə, sülhə, humanizmə çağıran A.Nəzər qələmini fikirlərinə əsir edib oxucularına insanlığı özünəməxsus tərzdə çatdırmağa çalışır.

Ruhəngiz ƏŞRƏFQIZI

525-ci qəzet.-2018.- 4 iyul.- S.8.