İşığa gedən yolda...

SONA VƏLİYEVANIN “İŞIĞA GEDƏN YOL” ROMANI HAQQINDA DÜŞÜNCƏLƏR

Son illər Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətlərinin həyatı haqqında bir sıra əsərlər yazılıb. Sona Vəliyevanın “İşığa gedən yol” romanı 2016-cı ildə oxucuların ixtiyarına verilib.

Əsər Azərbaycanın böyük maarifçi - demokratı, xalqımızın əbədi müəllimlərindən olan Həsən bəy Zərdabinin keşməkeşli həyat yolu və alovlu mübarizəsindən bəhs edir. Romanda Həsən bəyin uşaqlıq çağlarından başlamış, ta həyatının sonunadək mübarizələrdə keçən şərəfli ömrü real epizodlar, rəngarəng bədii çalarlarla təsvir edilir.

Çar Rusiyasının müstəmləkəsi olan Azərbaycanda baş verən mürəkkəb hadisələri əks etdirən əsərdə milli oyanış və mədəni maarifçilik meyillərinin artması, Bakının dünyanın neft mərkəzinə çevrilməsi, iqtisadi həyatda ilkin kapitalist münasibətlərinin formalaşması, ümumilikdə, bütün Qafqazda gözlənilən yeni ictimai-iqtisadi formasiyaya hazırlıq prosesi, bu hazırlıq fonunda baş verən təlatümlər, ziddiyyətlər, cəmiyyətin azsaylı modernist və çoxsaylı mühafizəkar təbəqələrinin toqquşması, ermənilərin antitürk fəaliyyəti və buna bənzər mühüm olaylar əks etdirilir. “İşığa gedən yol” Azərbaycan tarixinin, demək olar ki, az öyrənilmiş bu dövrünün aparıcı istiqamət və xarakterik özəllikləri barədə zəngin material qaynağı olaraq, həmin tarixin bir çox qaranlıq səhifələrini obyektiv surətdə işıqlandıra bilir. Roman həmçinin, hadisələrin xronoloji miqyası və obrazların dolğun portretinə görə müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi şəxsiyyət haqqında qələmə alınmış ən sanballı epik abidə kimi qiymətləndirilməlidir.

Fakt və hadisə bolluğuna baxmayaraq, müəllifin usta qələmi sayəsində əsərin süjeti gözlənilən sxematik quruluqdan və tarixi xronikanın cansıxıcılığından uzaqdır. Bədii üslubun çoxmənalı qatlarına enmə, real faktları bədii rənglərlə sintezləşdirmə, orijinal təsvir və ifadə vasitələrindən yerli-yerində istifadə isə əsərin estetik gözəlliyini artırır.

“İşığa gedən yol”da səhifə-səhifə addımladıqca, yazıçının bədii təxəyyülünün istənilən an tarixi reallığı əvəzləyəcək gücdə olduğunu hiss edirik. Lakin tarixiliyin konstruktiv tələblərindən kənara çıxmamaq üçün təhkiyəçi Sona xanım özünün həssas duyğularını, çoxqatlı fantaziyasını məcburən cilovlamalı olur. Bəzi məqamlarda müəllif bilərəkdən neytral yazıçı mövqeyindən uzaqlaşaraq, qəhrəmanının şəxsiyyətinə heyranlığını göstərən söz və cümlələrdən istifadə edir. Lakin bu müdaxilə çox incə mətnaltı priyomlarla işlədilir. Ədəbi qanunauyğunluğun bu cür taktiki üsulla - hiss olunmadan pozulması yazıçıdan yüksək sənətkarlıq tələb edir.

Gəlin, “İşığa gedən yol”da Həsən bəy Zərdabinin həyatına nəzər salaq. Çoxluq bu böyük şəxsiyyəti, sadəcə, Azərbaycan dilində ilk mətbu orqanın yaradıcısı kimi tanıyır. Gerçəklikdə isə qəzetçilik onun çoxşaxəli fəaliyyətinin yalnız bir istiqaməti idi.

Həsən bəy Səlim bəy oğlu Məlikzadə (Məlikov) - Zərdabi 1842-ci ildə Şamaxı quberniyası Göyçay qəzasının Zərdab kəndində ziyalı bəy ailəsində doğulmuşdu. Atası Səlim bəy, babası Rəhim bəy dövrünün açıqfikirli, müasir düşüncəli ziyalılarından idi. Həsən bəy Şamaxıdakı ibtidai rus məktəbini bitirdikdən sonra I Tiflis gimnaziyasında təhsilini davam etdirir. 1861-ci ildə gimnaziyanı fərqlənmə ilə bitirir və Moskva Dövlət Universitetinin fizika-riyaziyyat fakültəsinin təbiət elmləri şöbəsinə daxil olur. Təlimdəki uğurlarına görə tezliklə dövlət təqaüdçüsü statusuna yiyələnir. Moskva Dövlət Universitetini namizəd diplomu (bu diplom təhsildə ən yüksək müvəffəqiyyətə və əxlaqa görə verilirdi) ilə bitirən ilk azərbaycanlı olur. Tələbəlik illərində o, MDU-nun rektoru, şərq-islam tarixi üzrə tədqiqatçı Sergey Mixayloviç Solovyovla dostluq münasibətləri qurur. Rektorun qızı Vera Solovyevanı sevən Həsən bəy milli mənafe məsələlərinə görə onunla evlənməkdən imtina edir. Şəxsi xoşbəxtliyini, gələcək karyerasını daha ali ideallara qurban verən Həsən bəy rus qadını ilə izdivacın, aparacağı milli maarifçilik missiyasına əngəllər yaradacağını düşünürdü.

Romanın süjeti Həsən bəyin Tiflisdə Torpaq Palatasında, Bakıda quberniya idarəsində, Qubada məhkəmədə çalışdığı zamanlarda başına gələn cürbəcür olaylar, hətta həyatına sui-qəsd təşkilinin təsviri ilə davam etdirilir. Hadisələrin dinamikasını göz önündə canlandıran axıcı təhkiyə, əsərə “səpilən” əlvan bədii boyalar, kitabın asan oxunmasına və rahat qavramasına səbəb olur. Əsər qəhrəmanının həyat yolunu daha çox real detallarla işıqlandırmağa üstünlük verən müəllif, bədii üsul kimi oneirologiyadan (yuxugörmə üsulu) uğurla istifadə etmişdir. Babası Rəhim bəyin Həsənin gələcəkdə böyük adam olacağına işarə edən yuxusu, gənc Həsənin gələcək həyat yoldaşı ilə yuxuda görüşməsi, “Əkinçi”nin nəşrə hazırlandığı ərəfədə Zərdabinin yuxuda atası ilə zəmi sulaması, Səlim bəyin “o erməniyə (qəzetin mütərribi Minasov) güvənmə” tapşırığını verməsi kimi hissələr, əsərə mistik çalar qataraq, qəhrəmanın sanki tanrı tərəfindən seçilmiş missioner olduğunu təlqin edir. Yeri gəlmişkən, əsərdə ikinci irreal-metafizik situasiya romanın sonunda millət fədaisi Həsən bəyin çiyinlərdə gedən cənazəsinin işıq selinə qərq olması epizodu ilə göstərilir.

Əsərdən aydın olur ki, roman qəhrəmanı Həsən bəy ictimai fəaliyyətini daim şəxsi həyatından üstün tutmuşdur. Xalqı təhsilləndirmək xəyalı başından çıxmayan Zərdabi, yoxsul uşaqları oxutmaq məqsədi ilə tariximizdə ilk xeyriyyə cəmiyyətini təsis edir. Lazım olan maliyyəni toplamaqdan ötrü mahal-mahal, rayon-rayon gəzərək, mülkədarlardan, bəylərdən və ağalardan ianə yığmağa başlayır. Bəyzadə müəllimi əsil - nəcabətinə və qonaq qismində təşrif buyurduğu ünvanların bəy qapısı olduğuna görə ərazilərdəki ağalar hörmətlə qarşılayır, Cəmiyyətə maddi yardım göstərməyə birtəhər razılaşırlar. Dinlə, cəhalətin tüğyan etdiyi, məscidlərin məktəbləri üstələdiyi bir dönəmdə ətalətdə mürgüləyən varlı adamları elm, tərəqqi yoluna yönəltmək, onları bu yolun haqq olduğuna inandırmaq olduqca çətin idi. Ağa və bəylər rəiyyət uşağının oxuyacağı xəbərini eşidəndə, dərhal əks reaksiya verir, aşağı təbəqənin ayağa qalxmasını istəmədiklərini açıq bəyan edirdilər. Avropanın ən mütərəqqi ideyalarını mənimsəyən, Moskva ali mühitindən çıxmış Həsən bəy isə bu cahil təfəkkürü, mədəni geriliyi həmin bəylərə sadə dillə izah edir, erməni və gürcülərin qəzet, teatr, məktəb, mətbəə açaraq irəlilədiyini, müsəlman türklərin isə bütün mətləblərdə geri qaldığını tutarlı dəlillərlə əsaslandırırdı.

Məktəb, maarifçilik, təhsil ideyalarının gerçəkləşməsində Həsən bəy kimi ziyalıların qarşısında duran birinci maneə, çarizmin imperialist siyasəti idisə, ikinci və miqyasına görə ən böyük problem, kütləni ardınca aparan dini fanatizm idi. Təsadüfi deyil ki, çar məmurları “Əkinçi” qəzetində gedən materiallarla bağlı Həsən bəyə sözlə “diqqətli olmağı” tapşırarkən, din xadimləri tərəfindən beyni yuyulmuş cahil gənclər onu ölümlə hədələyirdilər.

Belə bir qaranlıq mühitdə və istibdad şəraitində Həsən bəy yenə də ruhdan düşmür, əksinə, əldə etdiyi xırda-para nailiyyət onun ürəyini dağa döndərir, gələcəyə ümidlər bəsləməyinə stimul verirdi.

Romanda göstərilir ki, Həsən bəy o zaman Qafqazda fəaliyyət göstərən on gimnaziyanın müəllimləri içərisində ali təhsil almış yeganə azərbaycanlı idi. Ürəkağrıdıcı məqam isə həmin gimnaziyalarda azərbaycanlı şagirdlərin yox dərəcəsində olması idi. Həsən bəy azərbaycanlı uşaqları məktəbə cəlb etmək üçün əhali arasında təbliğat aparmaqdan yorulmurdu.

Maddi yardımların kəsilməsi üzündən “Cəmiyyəti-xeyriyyə” iki illik fəaliyyətindən sonra bağlanmalı olur.

Həsən bəy gimnaziyadakı yoxsul uşaqların təhsilinə kömək məqsədilə yollar aramaqda davam edir. Uzun düşüncələrdən sonra qəfil onun ağlına dostu və silahdaşı Mirzə Fətəli Axundovun “Sərgüzəşti-vəziri-xani Lənkəran” komediyasını səhnələşdirmək ideyası gəlir. Əsər Həsən bəyin tələbələri Nəcəf bəy Vəzirov və Əsgər ağa Goraninin iştirakı ilə 1873-cü ildə səhnədə nümayiş olunur.

Tamaşadan toplanan vəsait yoxsul şagirdlərin təhsil xərclərinə yönəldilir. Bununla da Həsən bəy Zərdabi Azərbaycan mədəniyyəti tarixində ilk milli teatrın əsasını qoyaraq yeni tarix yaradır. Lakin müsəlman əhalinin teatra maraq göstərməməsi, qəhrəmanımızı yenidən başqa vasitələrlə maliyyə axtarmağa məcbur edir. Nəticədə o, ana dilində ilk mətbuat orqanı yaratmaq fikrinə düşür. Nəhayət, 1875-ci ildə Tiflisdə ilk milli Azərbaycan qəzeti “Əkinçi” işıq üzü görür. Min bir əziyyət bahasına qəzetin çapı üçün icazə almağı bacaran Həsən bəy qəzetin qısa fəaliyyəti boyunca Azərbaycan türklərinin maariflənməsi, təhsil və elm dalınca getməsi təbliğatını aparır, üstüörtülü də olsa, millətin istismar edildiyini, bu vəziyyətin bütün türk xalqları üçün eyni olduğunu göstərirdi. Krım türklərinin böyük maarifçi ideoloqu İsmayıl bəyin Həsən bəylə tanışlığı zamanı iki mütəfəkkir arasında gedən dialoq olduqca maraqlıdır:

- “Ustad, sizcə, dünyada yaşayan biz türklərin əsas problemi nədir? - İsmayıl bəy soruşur.

Həsən bəy cavab verir:

- Burda gizlədiləsi heç nə yoxdur. Bütün türklər eyni soy-kökdən olduğu üçün bizim hamımızın ümumtürk ortaq ədəbi dilimizi formalaşdırmaq, bu dildə gələcək nəsillərə təhsil vermək lazımdır. Onların hamısı bu dildə oxumağı, yazmağı, öyrənməlidirlər. Vahid, ortaq dil problemi bu gün türk xalqlarının qarşısında dayanan əsas məsələlərdən biridir. Söhbət etsək, özbəklər, qırğızlar, qazaxlar, çərkəzlər və başqa türk xalqları biz azərbaycanlıları və Anadolu türklərini çətinliklə anlayacaqlar. Dil xalqların birliyində mühüm məsələdir. Məncə, beş-altı ildənbir bu mövzuda müəyyən toplantılar keçirilməli, ortaq dil problemləri araşdırılmalıdır. Dünya türklərinin birliyinə nail olmaq üçün bu, çox vacib bir məsələdir. Türkdilli xalqların ittifaqı yaradılmalıdır. Amma bu, indiki şəraitdə çox çətindir”.

Dialoqdan göründüyü kimi, Həsən bəyin sərhədlərə sığmayan arzu və düşüncələri təkcə Azərbaycanı deyil, bütövlükdə ümumtürk xalqlarının taleyini işığa çıxarmaq, eyni dilə, mədəniyyətə mənsub bu nəhəng etnosu sivil dünyada, mütərəqqi proseslərin içində firavan görmək istəyindən doğurdu.

Ermənilərin Qafqaz Canişinliyinə, bəzən, hətta çarın özünə yazdığı ardı-arası kəsilməyən donoslar nəticəsində “Əkinçi” qəzeti iki ildən sonra bağlanır. Ancaq ermənilərin “Mşak” qəzeti isə qırx doqquz il ömür sürmüş, üstəlik, “Əkinçi”dən fərqli olaraq, senzuraya çox az məruz qalmış, milli-dini ədavətin qızışdırılmasında sərbəst çıxışlar etmişdi.

“Əkinçi”nin nəşrinin dayanması heç də Həsən bəyin - bu böyük ideya generatorunun fəaliyyətinin dayanması demək deyildi. Zərdabda yaşadığı 16 il ərzində o, “Dildə, fikirdə, əməldə birlik” ideyasını, təhsildə yeniliyi təbliğ edən İsmayıl bəy Qaspıralının “Tərcüman” qəzetindəki fikirlərinin əhali arasında yaymaqla məşğul olurdu. Həsən bəy Bakıya köçdükdən sonra “Kaspi” qəzetində çalışmağa başlayır. Çox keçmədən Bakı şəhər Dumasına deputat seçilir. O, Dumanın iclaslarında davamlı olaraq, şəhərin uzaq məhəllələrində məktəb və xəstəxana açılması məsələsini qaldırır, əksər hallarda onun müsbət həllinə nail olurdu. Təsadüfi deyil ki, onun yorulmaz fəaliyyəti sayəsində Rus-Azərbaycan məktəblərinin sayı üçdən on altıya çatdırılmışdı.

Romandan onu da öyrənirik ki, Bakıda 1901-ci ildə ilk rus-müsəlman qadın məktəbinin (“Qızlar Seminariyası”) açılmasının təşəbbüskarı Həsən bəy Zərdabi, maliyyə dəstəkçisi isə böyük xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyev idi. Məktəbin ilk müdiri Həsən bəyin həyat yoldaşı, ziyalı qadın Hənifə xanım Abayeva təyin edilmişdi.

Bakıda ilk dəfə olaraq, müəllimlərin qurultayının çağırılması da Həsən bəyin adı ilə bağlıdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradıcılarından olan Əlimərdan bəy Topçubaşov və Əhməd bəy Ağaoğlu kimi ziyalılar da məhz Həsən bəyin dəvəti ilə Bakıda bir araya gəlmişdilər. Xəyallarında ideallaşdırdığı müstəqil respublikanın doğuluşunu görmək Həsən bəyə nəsib olmasa da, ardıcılları onu haqlı olaraq, cümhuriyyətin mənəvi atası hesab edir, xatirəsini əziz tuturdular.

Romanda Həsən bəyin Seyid Əzim Şirvani, Mirzə Fətəli Axundov, Mirzə Hüseyn Qayıbov, Mirzə Qədim İrəvani, Nəcəf bəy Vəzirov, Əsgər ağa Gorani kimi şəxsiyyətlərlə səmimi dostluq münasibətləri ətraflı təsvir edilir.

Həsən bəyin Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə səfərlərinin təsviri zamanı müəllifin həmin bölgənin tarixində müəyyən gəzişmələri etməsi, romanın milli koloritini artırır. Ərazilərin etnoqrafik və etimoloji tarixçəsinin xatırlanması, bölgə insanlarının həyat tərzi və xarakterlərinin açılışı əsərə epopeya biçimi verərək hüdudlarını genişləndirir.

Ümumiyyətlə, Sona xanım baş qəhrəmanının daxili aləmini, mərd xarakterini real detallarla üzə çıxararaq, kitabda milli ziyalının ideal obrazını yarada bilmişdir.

Məsələn, Həsən bəy Bakı Qəza İdarəsində məmur kimi çalışdığı vaxtlarda dəftərxanaya şikayətə gələn zavallı hüquqsuz kəndlilərin haqlarını müdafiə edir, onlar üçün pulsuz ərizələr yazır, haqlarını başa salır, övladlarını oxutmalarının vacibliyini izah edirdi. Əsərdə göstərilir ki, böyük pedaqoq savadsız, çarəsiz insanlara bütün varlığı ilə yardım etməyə o qədər can yandırır, aludə olurdu ki, əksər hallarda nahar fasiləsinə çıxmağı belə unudurdu. Bu arada Həsən bəyin təmiz, vicdanlı şəxsiyyəti, xalq arasında artan hörməti, rüşvətxor və istismarçı çar məmurlarının və onlara nökərlik edən ermənilərin xoşuna gəlmirdi. Buna görə də Həsən bəy öz iş yerini tez-tez dəyişmək məcburiyyətində qalırdı.

Onu ən çox incidən məqamlardan biri, bəlkə də ən birincisi, yetişməkdə olan milli burjuanın, neft kapitalistlərinin, milyonçuların, ağa və mülkədarların milli şüura malik olmamaları, millətin inkişafı üçün çalışan qəzet, mətbəə və teatr kimi azsaylı qurumlara maddi-mənəvi dəstək verməmələri idi.

Əsərdə qeyd olunur ki, Cəmiyyəti-Xeyriyyənin bağlanması, “Əkinçi”nin sıxışdırılması, böyük ideyaları həyata keçirmək üçün lazım olan maddi vəsaitin tapılmaması Həsən bəyi çıxılmaz duruma salır, əsəblərini gərginləşdirirdi. Bir dəfə “Əkinçi”nin bağlandığı ərəfədə işdən çıxıb evinə gedən Zərdabi, Qış sarayının qarşısında bir cüt bəzəkli faytonun yürüdüyünü, dəbdəbəli faytonların bir kazinonun qarşısında dayanaraq, içərisindən iki zəngin müsəlman kişisi və iki yarıçılpaq erməni qadınının düşdüyünü görür. Zənginlərimizin pul xərclədiyi “dəyərləri” görən Zərdabiyə bu mənzərə çox pis təsir edir. Uğrunda savaşdığı xalqın məzlum, faciəli taleyinin varlı təbəqənin cılız zehniyyəti ilə bilavasitə əlaqəli olduğu qənaətinə gəlir.

Ümumiyyətlə, “İşığa gedən yol” romanının bədii keyfiyyətləri, süjet xəttinin dramaturgiyası, mürəkkəb kompozisiyası, yazıçının orijinal fərdi üslubu, bir neçə istiqamətdə: tarixi, siyasi, bədii, fəlsəfi baxış açısından dəyərləndirilə bilər.

Əsər mövzu dərinliyi və struktur mürəkkəbliyinə görə ağır klassik romançılıq stixiyasına sahibdir. Tarixi fenomenlərin real surətləri, hadisələrin obyektiv və konkret ardıcıllığı əsərin ictimai-siyasi dəyərini artırır.

Romanda canlandırılan Azərbaycan maarifçilik dövrünün əsas ideya və istiqamətləri XVIII əsr Fransa maarifçilik hərəkatı ilə oxşar xüsusiyyətlərə sahib olduğundan burada qısa paralellər aparmaq istəyirik:

1. Avropada maarifçilik hərəkatı bütün hərəkətverici qüvvəsi ilə kilsə və kral mütləqiyyətinə qarşı yönəlmişdi;

Azərbaycanda isə maarifçilik hərəkatı islam xurafatı və çar Rusiyasının müstəmləkəçilik siyasəti əleyhinə yönəlmişdi;

2. Fransız maarifçiliyi təkcə Fransanın coğrafi ərazisini əhatə etmir, fransız filosoflarının odlu-alovlu ideyaları bütün Avropa ölkələrində böyük təsir qüvvəsi ilə yayılırdı;

Azərbaycan maarifçilik hərəkatının izləri isə Gürcüstan, İran, Dərbənd, Rusiya, Türkiyə, Orta Asiya ərazilərində məskunlaşan türkdilli xalqların mədəni və siyasi dirçəlişinə təkan verirdi;

3. Fransız maarifçiliyi Avropanın ictimai-siyasi quruluşunu kökündən dəyişərək, liberal-demokratik respublikaya keçidin təməlini qoyan böyük fransız burjua inqilabını doğurdu;

Azərbaycan maarifçiliyi isə öz növbəsində ölkə ərazisində yaşayan bütün milli, etnik, dini birliklərin bərabərhüquqlu, sərbəst yaşamasını nəzərdə tutan, Şərqdə ilk dəfə qadınlara seçki hüququ verən, qoca Şərqin ilk demokratik respublikası olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini yaratdı.

4. Fransa maarifçilik hərəkatının aparıcı fiqur və ideoloqları tanınmış yazıçı, ictimai-siyasi xadim və filosoflar (Didro, Dalamber, Helvetsi, Russo, Monteskyö, Volter və başqaları) idi;

Azərbaycan maarifçiliyinin də öndə gedən aparıcı şəxsiyyətləri - yazıçı, filosof, ictimai xadim və pedaqoqlar (H. Zərdabi, M.F. Axundov, Ə. Hüseynzadə, Ə.Ağaoğlu, S. Ə. Şirvani, N. Vəzirov, Ə.Haqverdiyev, M. Ə. Sabir, C. Məmmədquluzadə, Ö. F. Nemanzadə, Ü. Hacıbəyli, Y.V.Çəmənzəminli və başqaları) idi.

Fransız maarifçiliyi dövrünü əbəs yerə xatırlamadıq. Aydındır ki, mühiti şəxsiyyətlər yaradır, şəxsiyyətləri də mühit yetişdirir.

Bu mənada biz Zərdabini Avropa maarifçilik və inqilab hərəkatının başlıca hərəkətverici qüvvəsi olan “Ensiklopediya”nın naşiri, Avropa fəlsəfi fikir tarixinin sərkərdələrindən biri böyük humanist Deni Didro ilə müqayisə edə bilərik. Didro öz “Ensiklopediya”sını nəşrə hazırlayanda onu sırf elmi məqalələrin cəmləşdiyi bilim kitabı kimi yaymaq fikrində idi. Lakin dövrün tələbi “Ensiklopediya”nı elmi mahiyyətindən daha çox ictimai mühitin tənqidçisi kimi tanıtdı. Mübarizə üsullarına görə Didro daha açıq və kəskin mövqedə dayansa da, Zərdabi hədəfə aldığı ideya və planlarında daha radikal islahatçı sayıla bilər.

Zərdabi - ideoloji cəbhədə Didro, mənəvi mübarizədə Volter, siyasi düşüncədə isə Lokk kimi savaşırdı.

Bütün bunlara görə Sona Vəliyevanın “İşığa gedən yol” romanı tarixi şəxsiyyətin əbədiləşdirilməsi fonunda qələmə alınmış ən uğurlu nəsr əsəri kimi diqqətəlayiqdir. Yeri gəlmişkən, əsəri film mövzusu olaraq da xarakterizə etmək mümkündür. Sözü görüntüyə çevirmə bacarığı, bədii müşahidə qabiliyyəti roman əsasında bədii film çəkilməsini labüd edir. Yazıçının sözügedən tarixi dövrü mükəmməl canlandırması, rejissor işini xeyli asanlaşdıracaq. İctimai-sosial mühitin əhatəli, dolğun təsvirlərinə, qəhrəmanın milli məfkurəçilik mübarizəsinin gerçəkliyinə, səmimiyyətinə, tarixi şəxsiyyətin yüksək sənətkarlıqla yaradılmış bitkin portretinə görə “İşığa gedən yol” romanı tarixi-bədii filmin ssenarisi olmağı haqq edir.

Şəlalə GÖYTÜRK

525-ci qəzet.-2018.- 14 iyul.- S.16-17.