"Azərbaycan Tərcümə Ensiklopediyası"nın dəyəri və önəmi

Bugünlərdə çox sanballı və gərəkli bir nəşr olan "Azərbaycan tərcümə ensiklopediyası"nın təqdimatı keçirildi. Kitabın adındakı sözlərin hamısı adidir. Qeyri-adi olan kitabın adı və məzmunudur.

Bakı Slavyan Universitetinin ilk günlərindən burada universitet həyatının bütün sahələrini əhatə edən coşqun fəaliyyət başlayıb. Elə o zaman üç nəhəng layihənin əsası qoyulub. Bakı Slavyan Universitetinin ilk rektoru, akademik Kamal Abdullanın təşəbbüsü ilə "Azərbaycan tərcümə ensiklopediyası" üzərində iş başlanıb. Əsas ideya ondan ibarət idi ki, heç kəs unudulmasın və hər bir kəsin etdiyi tərcümə kitabda əksini tapsın. İkinci böyük layihə dünya filologiyasının ən əzəmətli əsərlərinin Azərbaycan dilinə tərcüməsi ilə bağlı idi. Nəhayət, üçüncü layihə BSU-da dilləri tədris olunan ölkələrin mədəniyyət mərkəzlərinin açılması ilə bağlı idi. Lakin fikrimcə, digər bir ciddi addım dünya universitetlərində Azərbaycan dili və mədəniyyətinin tədrisi və təbliği ilə bağlı mərkəzlərin açılmasıdır. Bu gün Azərbaycan dilini və Azərbaycan mədəniyyətini təbliğ edən mərkəzlər Avropanın və Asiyanın bir çox universitetlərində fəaliyyət göstərir. Üç layihənin üçü də müasir Azərbaycan tarixinin mühüm fraqmentlərindən birini təşkil edir. Son dərəcə əhəmiyyətli məsələ odur ki, layihələrin üçü də müvəffəqiyyətli olmuşdur.

"Azərbaycan tərcümə ensiklopediyası"nın birinci hissəsini sırf elmi məqalələr təşkil edir. Burada K.M.Abdullayev, M.Nağısoylu, L.Əliyeva, R.Əliyev, A.Rüstəmova, A.Ələkpərli kimi görkəmli Azərbaycan alimlərinin məqalələri dərc olunub. Məqalələrdə tərcümələrin həqiqi bilik xəzinəsi olduğu, tərcümənin xüsusi elm sahəsi, tərcümənin nəzəri və praktik prinsipləri, fəlsəfi əsasları, tərcüməşünaslığın poblemi və problematikası, Azərbaycanda tərcümə ədəbiyyatının tarixi haqqında bəhs olunur. Beləliklə, Ensiklopediyanın bir hissəsi birbaşa elmi tədqiqat səciyyəsi daşıyır.

Ensiklopediyanın əsas hissəsini personaliyalar təşkil edir. Burada tərtibçilər heç bir kəsi unutmamağı qarşılarında duran əsas vəzifə kimi görmüşlər. Azərbaycan tərcümə tarixində azacıq xidmətləri olan şəxslər Ensiklopediyada yada salınır. Məqalələr tərcüməçilərin həyatları və yaradıcıqları haqqında nadir məlumatları əks edir. Qeyd etməliyəm ki, burada verilən faktların əksəriyyəti bizə məlum deyil. Beləliklə, Ensiklopediya təkcə mədəni və tarixi yox, eyni zamanda, böyük elmi əhəmiyyətə malikdir. Yığılan material gələcəyin müxtəlif səpkilərdə aparılan tədqiqatları üçün nadir mənbədir.

Dünya kədəri poeziyasının əsasını qoyan Tövratın Ekkleziast adlı kitabında "heç bir şey yadda qalmır, keçmiş haqqında xatirələr yoxdur, gələcəkdə baş verənlər haqqında da sonralar yaşayanların xatirələrində heç nə qalmayacaq" yazılıb. "Unudulma" bizim təcrübəmizə zidd olan universal qəlibdir. Lakin bu ziddiyyətə baxmayaraq, "unudulma" qanunauyğun şəkildə idrak strukturuna daxil olur. Dünyanın insan şüuru tərəfindən dərkində unutmaq qabiliyyəti xüsusi və mühüm yer tutur. Yaddaşı zərrə-zərrə toplayan bəşər beləliklə, ölümə müqavimət göstərir. Lakin ləyaqət iddiasında olan insan daha mürəkkəb yol da seçir. Mədəni faktlar üzərində fikrini cəmləşdirəndə, Haydegger demişkən, onlara, fikrin obyektinə, minnət edir. Həyat ötəridir, diqqətə layiq hadisələr saysızdır, lakin hər şeyə diqqət yetirmək olmur, mümkün deyil, ona görə fikir həmişə seçkiyə məruz qalır. Haydegger fundamental "was heibt Denken" sualına belə cavab verir: "düşünmək - hər şeyi unudub yalnız bir şey üzərində fikrini cəmləşdirməkdir". Hər şeyi unudub bir şey üzərində fikrimizi cəmləşdirəndə biz ona minnət edirik. Beləliklə, yalnız diqqətimizi yox, həyatın özünü düşündüyümüzə bəxş edirik.

Bizi mənəvi varlıq edən bizim baş verənlər üzərindəki fikrimizdir. Bizi mədəni millət edən milli mədəniyyətimiz üzərindəki düşüncələrimizdir. Əldə etmək malik olmaq demək deyil. Malik olmaq iddiası mübarizəyə əsaslanır. Ensiklopediyada olanlar zərrə-zərrə toplanıb. Ensiklopediyada xalqın zaman və məzmun etibarilə zəngin mədəni təcrübəsi əks olunub. Keçmişin yaddaşıdır bizi mədəni xalq edən. Ensiklopediyanın kollektiv əməyin bəhrəsi olması çox vacib faktdır. Onun yaranmasında görkəmli alimlərlə yanaşı, tələbələr, magistrantlar, doktorantlar iştirak edib. Çox böyük praktik iş görülüb, tərtibçilər evlərə gedib, ailələrlə tanış olub, keçmişin tərcüməçilərinin qohumlarından nadir informasiya toplayıb.

Bir məqamı da qeyd etmək lazımdır. Ensiklopediya yaşlı nəsil və gəncləri eyni şövq ilə birləşdirdi. Həqiqi ictimai birlik yalnız bu növ işlərdə müşahidə olunur. Yalnız bu cür nəhəng layihələr həqiqi ictimai əhəmiyyətə malikdir.

Aslan MƏMMƏDLİ

BSU-nun professoru

525-ci qəzet.-2018.- 19 iyul.- S.7.