"Dağınıq duyğular"ın poetik nizamı

Fikrət Qoca o şairlərimizdəndir ki, bu gün onun adı fəxrlə klassik söz ustalarımızla yanaşı çəkilir.

Əsərləri haqqında yüzlərlə elmi məqalələr, resenziyalar, monoqrafiyalar yazılmış, bu gün də yazılmaqdadır. O, poeziya aləmində öz sözünü çoxdan demiş, ona öz sənətkar möhürünü vurmuş, ecazkar qələminin qüdrətilə çağdaş poeziyamızın ən dəyərli nümunələrini yaradaraq geniş oxucu auditoriyası toplaya bilmişdir.

Ustad sənətkarın poeziyası hər şeydən öncə öz aktuallığı, yüksək şeiriyyəti, emosionallığı, fikir və duyğuların dərinliyi ilə diqqəti cəlb edir. Əgər belə olmasaydı, bu şeirlər zamanın süzgəcindən keçib bu günümüzə qədər gəlib çatmazdı. Çünki bu şeirlərdə günümüzün reallığı öz bədii əksini tapmışdır. Şair həyatda görüb duyduğu, hiss etdiyi hər hansı bir hadisəni bədii boyalarla poetik rəsm edib, onu mənalandırmağı bacarır. Bu isə hər şeydən öncə şairin böyüklüyündən xəbər verir.

Şairin böyüklüyünün bir sirri də ondadır ki, o, sözə qənaət etməklə dərin bədii - fəlsəfi ümumiləşdirmələr apararaq öz fikirlərini lakonik bir şəkildə oxucuya çatdıra bilir.

Fikrət Qoca təkcə lirik şair deyil, həm də yüksək əxlaqi dəyərlərə söykənən poemaları ilə ədəbiyyat tariximizdə yeni bir səhifə açmışdır. Şairin "4 addım", "Bayraq tutan oğullar", "Cənnətdən qovulanlar", "Oddan keçənlər", "Ünvansız məktub", "Adi həqiqətlər", "Qaranquş yolu" və digər poemaları oxucuların dərin rəğbətini qazanmışdır. Şairin bu əsərləri içərisində "Dağınıq duyğular" ("Azərbaycan" j. 2017, say 2) poeması öz müasirliyi ilə diqqəti daha çox cəlb edir.

Düzdür, bu poemada vahid süjet xətti yoxdur. Lakin ayrı-ayrı hadisələrin bir vəhdət halında birləşərək böyük bir panoram yaratması oxucunun diqqətindən yayınmır. Çünki əsərdə qaldırılan problemlər qloballaşan dünyamızda ümumən bəşəriyyəti dərindən düşündürən, narahat edən problemlərdəndir.

Əsərdəki psixoloji durum da bunu deməyə əsas verir. Poemada təsvir olunan hadisələrdə bilavasitə nəzm və nəsrin birgə sintezi fonunda öz yüksək bədii həllini tapır. Bu isə müdrik bir şəxsiyyətin düşüncələrinin dərinliyindən xəbər verir.

Poemanın mərkəzində şər qüvvə kimi tanınan şeytan dayanır. O, nə qədər ki, cənnətdədir, mələklərlə bir yerdədir, keyfi yaxşıdır. Allah insanı yaratdıqdan sonra şeytanın əhvalı dəyişir. Allah insanı cənnətdə yaratdığı üçün onlara cənnət meyvələrindən yeməməyi tapşırır:

Adəmlə Həvvanı Allah yaratdı,

Ruh verdi, can verdi, sonra ayıltdı.

Cənnət meyvələrdən yeməyin - dedi,

Yesəniz, "bilmədik" deməyin - dedi.

Ancaq şeytan bununla barışa bilmir. O, cənnətdə Adəm ilə Həvvanı aldadıb yolundan çıxarır. Allah məsələdən agah olandan sonra onları cənnətdən çıxarıb yer üzünə atır. O vaxtdan şeytan insanların qəlbinə girib nifaq salmaqla məşğuldur.

Şair bu məlum əfsanədən sonra uzaq Afrika qitəsində - Qvineyada ezamiyyətdə olarkən zəncilərin ağır şəraitdə yaşadıqlarının şahidi olur.

Acından ölməmək üçün körpəsini belinə sarıyıb günün qızmar istisində balıq tutmaq istəyən zənci qadının ağır və dözülməz həyatı şairin qəlbində silinməz izlər qoyur. Bu qadının halına ürəkdən acıyan şair ona kömək etmək istəyir. O sürücüyə:

Deyirsən bu yazıq günün istisində ölsün?

Al bu on dolları ver ona - deyir.

Öz istiqlalını yenicə əldə etmiş bu ölkədə hamı dilənçi günündə yaşayır:

Mənim yolda gördüyüm qadın

Qara dərili Adəmin

Qara dərili Həvvası idi.

İnsanların acınacaqlı halda, dözülməz şəraitdə yaşamağına səbəb isə şairin təbirincə desək "şeytanın özü idi":

Ağlımızı Allah alıb,

Meydan şeytana qalıb...

Şair Qvineyadan - oradakı insanların acınacaqlı həyatından bəhs edərkən yarıya bölünmüş o taylı - bu taylı vətənimizi də yaddan çıxarmır:

Eh... min illərdi bir can olan,

Parçalanıb iki Azərbaycan olan

Vətənimiz birləşə bilmir...

- deyə acı bir təəssüf hissi ilə köks ötürür.

XX əsrin sonunda böyük güclər kiçik dövlətlərdə onların özlərində kamikadzelər, terrorçu dəstələr hazırlayırlar. Bəşəriyyəti ölümə sürükləyən bu dəstələr isə "quyruq"dan başqa bir şey deyil:

İndi məlum olub

Müsəlmanın terror adlı

Quyruğu varmış.

Bu gün də bu terrorçu dəstələr şərqdə müsəlman ölkələri arasında ədəvat toxumu səpib şəhərləri dağıdır, kəndləri viran qoyur, qardaş qanı tökməkdən çəkinmirlər:

Günahsız insanlar qırmaq.

İnsanda quyruğa bax...

Ölən də deyir "ya Allah",

Öldürən də deyir "ya Allah"

Bu gün Şərq dünyasında yaşayan bütün dövlətlərin, o cümlədən, Suriya, İraq... kimi dövlətlərin də "quruğu" var.

Şair poemada şeytanı yenidən ön plana çəkir. O, bu dəfə okeanın o tayında - Amerikada "Əkizlər"in üstündə oğlu ilə oturub fitnə-fəsad salmaqla məşğuldur. Ancaq Allah bütün bunların hamısını görsə də, hələ səbr edir.

Şair vaxtı ilə Amerikanın özünün dəstəklədiyi "Əl-Qaidə" terror təşkilatından, onun başçısı Üsamə bin Ladenin törətdiyi dəhşətli, 11 Sentyabr hadisələrindən söhbət açır:

Mən Bakıdan baxdım

Amerikanın ən böyük şəhərinə

Söz demək heç ağlıma da gəlmirdi

Şeytanın bu boyda işlərinə,

Bu boyda şərinə.

İnsanlar diri-diri od alıb yanır. Bu qırğının səbəbkarı isə qucağında avtomat gəzdirən, onunla "birgə yatıb, birgə duran" Üsamə bin Ladendir. Onun gəzdirdiyi "silah" rusundur, baş ingilisin, bacı - qardaş ərəbin, göz yaşı isə müsəlmanındır.

Terror kor ilandı,

Toxunduğunu çalandı.

Bədəni var,

Vətəni yoxdur.

Şair terroru və terrorçuluğu lənətləyir, onu şeytan əməli adlandırır. Onlar elə qiyafələnib ki, onları heç kim tanıya bilmir. Bunların görəsən:

Hansı qadın, hansı kişidir?

Bunlar Allah bəndəsi deyil,

Bunları şeytan yetişdirib,

Bunlar şeytan işidir.

Poemada diqqət çəkən məqamlardan biri də "Burunduq ilə ayının dostluğu"ndan bəhs edən əfsanədir.

Burunduq kiçik, ayı isə nəhəng bir heyvandır. Burunduq həmişə ayıya meyvə, ləpə gətirir. Ayı bunları rahatlıqla oturub yeyir.

Bir gün ayı burunduğa təşəkkürünü bildirmək üçün əlini onun belinə çəkir. Bu zaman ayının uzun dırnaqları burunduğun belində dərin yaralar açır. Burunduq özünü danlayıb deyir ki, niyə özümə dost seçəndə tay-tuşlarımdan seçmədim?

Burdan belə bir məntiqi nəticə çıxır ki, Suriya, İraq kimi kiçik dövlətlərin böyük dövlətlərlə nə dostluğu ola bilər? Onların kiçik dövlətlərdə olsa-olsa ancaq marağı ola bilər.

Hər kəs özünü

Olduğu boyda görə bilsə,

Hər kəs özündə

Ədəb - ərkan görə bilsə...

Adəm olar həmdəm

Olmaz kədər, qəm.

Bununla yanaşı, şair poemada iki əsrdən artıqdır ki, yarıya bölünmüş qüzey və güney Azərbaycanı haqqında da ürək yanğısı ilə söhbət açır:

İki qonşumuzun sözü çəp düşdü,

Günahsız, günahkar saydılar bizi.

Oturub masada bizi böldülər,

Bakımdan ayırdı anam Təbrizi.

Bu gün Araz çayı bir qılınc kimi iki qardaş xalqı yarıya bölüb, onları bir - birinə qovuşmağa qoymur. Axı bu insafdan deyil:

Vallah insafsızlıq bu boyda olmaz,

Ölüb o illərin hökmü, hakimi.

Culfa-Astaranı öz çayım Araz

Bölüb iki yerə bir qılınc kimi.

İndi böyük güclər od ilə oynayır. Onlar başa düşmək istəmirlər ki, bir gün gələcək, bu xalq öz qanı bahasına da olsa, öz azadlığına qovuşacaq. Daha əsəblər yay kimi gərilib:

Od ilə oynayır bu dövran, cahan,

Yay kimi gərilib əsəbi zaman.

Mən də od oğluyam, oddandır canım,

Canımdı, qanımdı Azərbaycanım.

Bundan sonra şair Azadlıq eyforiyasından söhbət açır.

Bir nəfər tutuquşu ilə dost olur. Ancaq o tutuquşunu qəfəsdə saxlayır. Tutuquşu qəfəsdə dustaq olduğunu anlayır. O, azadlığa çıxmağa can atır. Son anda o "ölməklə" öz azadlığına qovuşur. Çünki azadlıq qurban tələb edir. Şair poemanın sonluğunu bu cümlələrlə bitirib: "Biz - azərbaycanlılar XX əsrdə iki dəfə Azadlıq uğrunda ölüb - dirilmişik".

Uğrunda ölüb-dirilmişik.

Azadlığın dadını

Hələ indi bilmişik.

Bir də ölən deyilik!!!

Biz hamımız bir canda

Bütöv Azərbaycanda

Yaşamağa gəlmişik!

Bu gün ustad sənətkar, yaşı 80-i ötməsinə baxmayaraq, poeziyanın enişli-yoxuşlu yollarında yorulmaq bilmədən inamla addımlayır. Biz ona sağlam can, daha uzun ömür arzulayırıq. İnanırıq ki, yeni poeziya nümunələri ilə oxucuları dəfələrlə sevindirəcək.

Vəliyulla NOVRUZ

525-ci qəzet.-2018.- 20 iyul.- S.8.