Kitab sevgisi son həddə çatanda

 

İraq Türkmanlarının can dostu, Türkman toplumuzun gerçək sevdalısı əziz qiymətli dostumuz Prof.Dr. Qəzənfər Paşayevin 2016-cı ildə Bakıda bir əsəri daha yayımlandı: “Əta Tərzibaşının folklorşünaslıq fəaliyyəti” (Kitab 2018-ci ildə Ankarada da çap olunub - Red.). 

Qəzənfər Xoca yayımladığı əsərlərini hər zaman bizlərə o saat ulaşdırmağa çalışır bizləri sevindirir. Bu xüsusda onun qədər ciddi, özünə qarşı tələbkar olduğu da məlumdur. Nətəkim Xocamız kitabı yayımlanır-yayımlanmaz həmən poçtayla göndərmiş. Poçtada isə maraqlı olanlar bu kitabları sevmiş olmalıdılar ki, əlimizə ulaşmaları mümkün olmurmuş. Bunu öyrənən Qəzənfər Xoca kitablarını bizə ulaşdırmaq üzrə bəzi arxadaşlara vermiş, ancaq Xocamızın kitablarını verdiyi arxadaşlarda da kitab sevgisi son həddə olduğu üçün əlimizə ulaşmaları mümkün olmamışdır. Məşhur məsəldir ki, birinə kitab vermək qədər böyük bir sadəlövhlüksə, kitabı geri qaytarmaq ondan daha artıq sadəlövhlükdür. Sözün qısası, Qəzənfər Xocanın əsəri əlimizə keçmədiyi üçün bu tanıtma yazısı gecikmiş oldu.

Prof. Paşayevin kitabını borc olaraq əldə edən kimi onu tanıtma fırsatı bulmuş olduq. Kitabı bizə borc verən Kamal Bayatlı qardaşımıza burada təşəkkür edərkən, kitabı ona qaytarmaq qonusunda tərəddüdüm vardır. Çünki bu kitab hələlik Kərkük Vəqfinin arxivində yoxdur. Bu səbəbdən Kamal Bayatlı kitabı bizə bağışlar deyə ona əvvəlcədən təşəkkür edirəm.

264 səhifədən ibarət kitaba Prof. Məhərrəm Qasımlı ön söz yazmışdır (s.5-8). Birliyin-bütövlüğün ömür kitabıadlanan ön sözdə alim Paşayevin İraq Türkmanlarının folkloru, dili, ədəbiyyatı, gələnək görənəkləri (adət-ənənəsi) haqqında yapdığı araşdırma incələmələrini bir çox kitaba toplayaraq, bu sahədə nüfuzlu mötəbər söz sahibi olduğuna işarə etmişdir.

Kitaba Dr. Mustafa Ziya da Rəy (s.9-12) vermişdir. O, Əta Tərzibaşının ömrünü İraq Türkmanlarının kültür tarixini incələməyə vəqf etdiyini (həsr etdiyini), dil ədəbiyyat tarixi, folklor, musiqi, mətbuat, dil xalqiyyat (xalq bilgisi) üzərinə bir çox kitab məqalə yazdığını, Türk dünyasının da İraq Türkman kültürü Tərzibaşının əsərlərindən tanıdığını ifadə etmişdir. Ayrıca Tərzibaşının bəzi kitablarının Azərbaycanda Prof.Dr. Qəzənfər Paşayev tərəfindən bir neçə dəfə yayımladığını xüsusi vurğulamışdır. Qəzənfər Xocanın kitabı giriş (s.13-17) altı bölümdən ibarətdir. Bu bölümlər aşağıdakılardır.

I fəsil: “Əta Tərzibaşının həyatı ilk yaradıcılıq illəri” (s.32-49).

 

II fəsil: “Xoyratlar Maanilər” (s.50-112).

III fəsil: “Xalq havaları” (s.113-127), “Xalq türküləri” (s.128-146).

IV fəsil: “Aşıqlar. Aşıq havaları dastanlar” (s.147-156), “Arzu-Qənbərdastanı (s.157-167).

V fəsil: “Atalar sözləri məsəllər” (s.168-196).

VI fəsil: “Əta Tərzibaşı Azərbaycan-İraq Türkman ədəbi-elmi əlaqələri” (s.197-221).

Kitabda “Son söz əvəziadlı bölmə var (s.222-228). Kitabın sonunda prof. Qəzənfər Paşayev haqqında (s.229-233), prof. Qəzənfər Paşayevin basılmış kitabları (s.234-235), Tərtib edərək ön sözlə basdırdığı kitabların siyahısı (s.236-238), Tərcümə etdiyi kitablar (s.239-240), Azərbaycan, Türkiyə, İraq İranda Azərbaycan, türk, türkman, ərəb, rus, ingilis dillərində basılmış kitablarının üz qapaqları (s.241-254), tərcümə etdiyi kitablar (s.255-256) ilə prof. Qəzənfər Paşayev haqqında basılmış kitabların üz qapağı (s.257-260) kimi əlavələr verilmişdir.

Çox çalışqan verimli bir insan olan Paşayevin İraq Türkman folkloru ilə ədəbiyyatına yapdığı xidmətlər, Türkman eli bölgəsində yaşayan Azərbaycan xalqının özbəöz parçası olan Kərkük, Ərbil, Tuz Xurmatu Teləfər kimi böyük şəhərlərdə, Məndəli, Xanəğin, Qaratəpə, Tavuq, Kifri, Əmirli Bastamlı kimi yerlərdəki Bayat köyləri, Bəşir, Tirkalan, Yayçı, Kümhətlər, Altınkörpü, Ekənni, Şeyx İbrahim, Qarayatağ, Mahlebi Rəşidiyyə kimi Mosul çevrəsindəki irili-xırdalı Türkman köy, qəsəbə nahiyələrindəki xalqın folkloru, ləhcəsi ədəbiyyatı ilə ilgilənmiş vəfalı bir Türkmanşünasdır.

Paşayev, sadəcə gözəl şad günlərində deyil, qara günlərində belə türkmanların yanında olmuşdur. Hələ onun çox sevdiyi bu Kərkük mani dördlüyü (bayatı) heç vaxt dilindən düşməmişdir:

 

Bağdad yolu Gəncədi,

Gülü pəncə-pəncədi.

Demə sizdən irağam

Bu sevda ölüncədi.

 

Ayrıca Qəzənfər Paşayevə həsr olunan prof. Xatirə Bəşirova Sədaqət Hüseynova tərəfindən hazırlanan kitaba bu dördlükdən ilhamlanaraq “Bu sevda ölüncədi” (Bakı, 2001, 376 səh.) adını vermişdir.

Tanıtmış olduğumuz bu əsərində Paşayev böyük bir qədirşünaslıq edərək Türkman toplumunun böyük alimi, folklor ədəbiyyat araşdırmaları ilə Türkman xalqını dünyaya tanıdan Türkman elinin qiymətli övladı rəhmətlik Əta Tərzibaşıyı elmi yönlərilə dilə gətirmişdir. Özəlliklə kitabın II fəslində qələmə aldığıXoyratlar manilər” (s.50-112) qonusunda Paşayev elmi ədəbi yöndən xoyrat-bayatı çeşidini çox ustalıqla tədqiq etmiş qonunun dərinliyinə enmişdir. Ayrıca bu vadidə Tərzibaşının dərinliyindən yararlanmışdır. Bu bölümə verdiyi əməkdən dolayı, özəlliklə Paşayevi təbrik etmək boynumuzun borcudur.

Şəxsini ürəkdən alqışlayarkən uzun sağlıqlı bir ömür keçirməsini diləyirəm.

Bu tanıtma yazısının gec qaldığına görə üzrhaqlığımızı qəbul etməsini təmənna edirəm.

Əziz və qiymətli dostumuz Paşayevə son olaraq burada Kərkükün usta xoyrat oxuyucusu rəhmətlik Siddik Bəndə Qafurdan dərlədiyim (prof. Paşayevin əsərlərindən görünür ki, Siddik Bəndə Əhməd Cavadın “Çırpınırdı Qara dəniz” şeirinə bəstələnmiş mahnını oxuduğuna görə başı çox bəlalar çəkmiş, zindan həyatı keçirmişdir - Red.) bu dördlüyü ithaf edirəm:

 

Kərkük verilməz yada,

qul olduq, nə gəda.

Xudama çox yalvarram

Ömrün olsun ziyada.

 

(Bax: “Qardaşlıq” dərgisi, ¹78, İstanbul, aprel-iyun 2018, s.12-13)

 

Prof.Dr.Süphi SAATÇI

525-ci qəzet.-2018.- 21 iyul.- S.11.