İvan Draçın xatirəsinə

Əziz dostum İvan Draçın ölümündən çox gec xəbər tutdum, vəfatından azı bir ay sonra “Literaturnaya qazeta”dan bildim.

Rusiyanın bir əyalət yazarına bütöv səhifə həsr edən qəzet Ukraynanın ən böyük çağdaş şairinə bir neçə sətir ayırmışdı. Bu xəsis məlumatın içində də şairi məzəmmət edən cümlələr vardı. Demə, İvan Draçın günahı çətin vaxtda öz vətənindən üz döndərməməsi, dövlətinin yanında olması, xalqının təəssübünü çəkməsində imiş.

İvan Draç qədim, yaxın və çox etibarlı dostum idi. 1962-ci ildə Moskvada Ssenari kurslarında tanış olmuşduq. Bizim nəslə mənsub olsa da, o, müdavimlər arasında artıq hamıdan çox tanınan qələm sahibi idi. Tək Ukraynada yox, onun hüdudlarından kənarlarda da adı məşhur idi. Müdavimlərin siyahısında onun adını görəndə məmnun oldum. Bir neçə şeiriylə tanış idim və onlar marağıma səbəb olmuşdu. İlk gün kurslara daxil olan gəncləri bir-bir gözdən keçirərkən onlardan hansının İvan Draç olduğunu təyin etməyə çalışırdım. Bəlkə bu hündür boylu oğlandı Draç, hamıya elə bil yuxarıdan aşağı baxır ki “siz hara, mən hara”. Ya heç kəsə macal vermədən əl qol ata-ata danışan, dəblə geyinmiş cavan? Tənəffüs zamanı sadə geyimli, orta boylu, eynəkli bir oğlan mənə yanaşdı: - Siz Anarsız? - dedi, - dünən “Literaturnaya qazeta”da yazınızı oxudum - əlini uzatdı - İvan Draç.

Belə tanış olduq və elə tanışlığımızın ilk anındaca necə deyərlər, qanımız bir-birinə qaynadı, dərhal atalar sözünü xatırladım, barlı budaq başını aşağı əyər.

Həqiqətən istedadlı adamlar həmişə olmasa da, əksər hallarda təvazökar və sadə olurlar. İvanın simasında bu həqiqət mənimçün bir daha təsdiq olundu. Heç bir hərəkətiylə, davranışıyla, danışığıyla özünün kimdənsə üstün olduğunu, daha çox tanındığını göstərmirdi, yeri gəldi gəlmədi uğurlarından söz açmırdı.

Kurslarda oxuduğumuz illərdə İvanla çox yaxın dost olduq və bu dostluq əlaqələrimiz Kurslardan sonra da kəsilmədi. Dəfələrlə Moskvada, Bakıda, Kiyevdə görüşürdük, məktublaşırdıq.

Onun poeziyası da özünə oxşayırdı, özü kimi sadə və eyni zamanda müdrikdi, bir az kədərliydi, bir az nikbindi... İnsan kimi İvan ən yüksək keyfiyyətlərə malikdi - cəsurdu, əyilməzdi, prinsipialdı...

Yəqin elə bütün bunlara görə ən gənc yaşlarından Ukrayna ədəbiyyatının iftixarı oldu. İlk gənclik çağından Ukrayna ictimaiyyəti İvan Draçı milli dəyər kimi qəbul etdi. Çox gənc olanda da daha yaşlılar ona etinasızlıqla yanaşmırdılar, tənqidçilər başına ağıl qoymağa çalışmırdılar. Sanki “ağıl yaşda olmaz başda olar” məsəlini azərbaycanlılar yox, ukraynalılar yaratmışdılar.

Məhrəm söhbətlərimizdə o mənə Ukraynanın bəlalarından danışırdı. “Hamınız rus dilini gözəl bilirsiniz, Ukrayna dilində niyə danışırsız?” kimi rəsmi təlimatlardan ürək ağrısıyla söz açırdı. Mən də onu bizim problemlərimizdən, Güney Azərbaycan nisgilimizdən, 37-ci ilin yaralarından agah edirdim. Moskvada kirayə qaldığımız evdə qonaq olurdu, onu Yusif və Vaqif Səmədoğlularla, Fikrət Qocayla tanış etmişdim. Kursları bitirdiyimizdən bir müddət sonra Vaqifin mənim ona verdiyim şeirlərini Ukrayna dilinə çevirib “Jovten” jurnalında çap etdirdi.

1981-ci ildə atamla anamı itirəndə Draçdan çox səmimi və təsirli məktub aldım.

Böyük bir imperiya - SSRİ dağıldı, respublikalarımız müstəqil dövlətlər oldu. Moskvada Kurs illərində İvanla xısın-xısın danışaraq belə bir xoşbəxtliyi əlçatmaz xülya sayırdıq. Şəxsən mən bu məsələdə daha bədbin idim, haçansa Azərbaycanın azad və müstəqil yaşayacağına əmin olsam da, ömür sürdüyüm illərdə, sağlığımda bunu görəcəyimə inanmırdım. İvan bu məsələdə mənə nisbətən daha nikbin idi. Özü öz nikbinliyini onunla izah edirdi ki, mənim ziyalı genlərimdən fərqli olaraq onun möhkəm kəndli kökləri var. Mən bu sözləri zarafata salırdım: elə danışırsan ki - deyirdim, - sanki özün haqqında gələcək monoqrafiyadan sitat gətirirsən - “möhkəm kəndli kökləri” filan... İvan təkrarsız xəfif təbəssümüylə gülümsünürdü.

Arzularımızda yaşatdığımız müstəqillik xalqlarımıza nəsib oldu, amma fərəhlə və qürurla bərabər saysız bəlalara da düçar olduq... Azərbaycan erməni təcavüzüylə rastlaşdı, Qara yanvar müsibətini, Xocalı faciəsini yaşadı. Ukrayna bu sınaqlara bir neçə il sonra məruz qaldı.

Hadisələr hər ikimizi istər-istəməz siyasətə cəlb etdi. Eyni zamanda, ikimiz də SSRİ Xalq deputatları kimi Moskvada qurultaylarda, sessiyalarda görüşürdük, dərdləşirdik.

70 illiyim qeyd olunanda İvanın dəvətsiz filansız uçub Bakıya gəlməsi mənimçün gözlənilməz və çox xoş sürpriz oldu. ÜNS teatrında yubiley gecəsində çıxış edib mənim barəmdə səmimi sözlər dedi.

Bundan sonra da Kiyevdə “Sərhədsiz yazarlar” toplantısında, Düşənbədə Cəlaləddin Ruminin yubileyində görüşdük, 2014-cü ildə İvanı yazıçılarımızın Qurultayına dəvət etdim. Həmişəki kimi prinsipal, cəsarətli çıxış etdi, ölkəsinin ağrılı problemlərindən açıq danışdı. Çıxışı bəzi moskvalı qonaqlarımızın narazılığına səbəb olmuşdusa da, onu təkləməyə qoymadıq, həmişə yanında olduq. Azərbaycana son səfərlərindən birində rəsmi proqramı pozaraq İvanı Qubaya, Qəşrəşə apardım, unudulmaz bir gün yaşadıq.

Nəsildaşlarımın, illah da dostluqlarıyla qürur duyduğum adamların dünyadan getmələri mənə çox ağır təsir edir. Hamısıyla sanki yaşanılmış həyatımın böyük bir parçası gedir.

Bəzənsə mənə elə gəlir ki, Vaxt yoxdur, aşıq demiş “vaxtın yox zamanıdır”

Vaxt sanki müəyyən dəqiqələrdə donub qalıb və 1962-ci ilin donub qalmış dəqiqələrində Moskva Kino evinin foyesində orta boylu, eynəkli bir oğlan mənə yanaşır: - Siz Anarsınız? - deyə soruşur və əlini uzadır: - İvan Draç.

19 iyul 2018

ANAR

Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri

525-ci qəzet $g 2018.- 21 iyul.- S.9.