Fədakar alim, örnək ziyalı, unudulmaz insan

BU YAXINLARDA DÜNYASINI DƏYİŞMİŞ DOSENT AKİF MİRİYEVİN XATİRƏSİNƏ

Son danışığımızda hiss elədim ki, yubileyqabağı o, öz portretinin yaradılmasını istəyir. Özü də ürəyindən keçir, bu portret məhz mənim qələmimdən çıxsın.

Onu çox cəsarətli və təbii bir insan kimi tanısam da, o, bu barədə bir söz demədi. “Görünür, indiki ağır vəziyyətdə qüruru təbiiliyini üstələyib” düşündüm. Qabaqlar olsaydı, yəni əlinin isti, cibinin qalın, necə deyərlər, kefinin kök çağları olsaydı, bu istəyini ərklə, biraz da amiranə deyərdi, sonra da əvəzini ustalıqla beş qat artıqlamasıyla çıxardı.

İşə başlamaq üçün onunla son dəfə görüşüb söhbət etmək istədim. Ancaq tez də fikrimdən daşındım. “Bəyəm tanışlığımızın 41 ilində onu azmı görmüşəm, haqqında azmı bilirəm” ağlımdan keçdi. Qabaqca onun portretini ənənəvi, akademik üslubda yaratmaq istədim, yəni Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirib könüllü kəndə getdiyini, doğulduğu elatın uşaqlarını, həm də insanlarını savadlandıran, maarifləndirən bir kənd müəlliminin təmiz, işıqlı obrazını. Ancaq Akifin sonrakı, Azərbaycan Elmlər Akademiyası Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda elmi işçi işlədiyi dövrü, daha sonra ömrünün sonunadək çalışdığı Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetində fəaliyyətini və onun iç aləmini - sadə göründüyü qədər mürəkkəbliyini, genişliyini, zənginliyini, müxtəlif illərdə onda müşahidə elədiyim dəyişməz etibarı, sədaqəti, səxavəti, geniş ürəyi və milli qürurunu xatırlayanda...

Artıq yaddaşım silkələnmişdi. Mən hiss edirdim, Akifin obrazını bir naturaçı kimi istər yandan-profildən, istərsə anfasdan diqqət edəndə, antropoloji baxımdan bir çaları monqol, bir suyu oğuz tipinə oxşarlığı, gülərkən az qala görünməyən qıyıq gözlərini, sifətində yumrulaşmış almacıq yanaqlarını, sarımtıl-qızılı sifətini, yeriyərkən sağ ayağının uçunu qədərindən azacıq sağa, sol ayağının uçunu sola meyilləndirib pişik kimi (inciyərsə, bəbir kimi deyək) yumşaq və ehtiyatla, həm də yeyin-yeyin addımlamasını təsvir etməklə iş bitməyəcək...

Bura qədər yazdıqlarım Akif Fərman oğlu Miriyevin 60 illiyinə həsr edilmış “Hər şey yaxşı olacaq...” başlığıyla on bir səhifəlik yazımın birinci səhifəsindəndi (“Ədalət” qəzeti 26-30 sentyabr, 2003).

Pisli, yaxşılı, acılı-şirinli kaş o günlər, o illər olaydı. Hayıf, hayıf...

...O vaxtlardan on beş il ötmüşdü.

Bir həftəmi, on günmü öncə zəng edib - Necəsən, ay Akif?.. - soruşmuşdum. Cavab gəlməyəndə nigaran-nigaran, həm də qorxa-qorxa sualımı təkrar etmişdim. Uzun, üzücü sükutdan sonra. - Necə olacam... Pisəm... - demişdi. Onun soyuq, öləzimiş səsi sanki dərin, dərin quyunun dibindən gəlirdi. Səsində həmişə duyub hiss etdiyim işıq, ümid, istilik, təmkin, güc qeyb olmuşdu. “Bu səs bambaşqa dünyadan gəlir” ağlımdan keçmişdi.

Bu da sonuncu görüşümüz. Evlərində adam çox olsa da, səssizlikdi. Yaxınlaşıb çarpayısının yanında oturdum. Gözünü qırpmadan harasa baxırdı. Mənim gəldiyimi hiss edib-etmədiyini biləmmədim. Əlini əlimə alaraq, əlinin üstünü, qolunu ehmalca sığallayıram. Məchul nöqtədən gözünü çəkmir ki, çəkmir. “Allahım, bu mənim tanıdığım Akif deyil” düşünür, birdən məni hıçqırıq tutur, dodaqlarım, çənəm əsir, əlim-qolum, bütün bədənim titrəyir. Göz yaşımı saxlayammıram. Artıq bilirəm, “necəsən, özünü necə hiss edirsən” soruşmağım da yersizdi. Uşaq kimi ağladığıma görə özümə nifrət edirəm. Bu anlar divanda səssizcə, hüzn içində oturub mənə baxan Akifin doğmaları, otaqdan otağa pəncəsiüstə adlayanlar da bəlkə mənə nifrət edir. Axı bu anlar acı göz yaşları tökməyim Akifin yol üstə olduğunu, son səfərdən bir daha geri dönməyəcəyini onun gözünün içinə baxa-baxa açıq-aşkar təsdiqləməkdi. Dönə-dönə yalvarışla: - Akif, nə olar, danış da, bircə söz de, doğma səsini eşidim, - deyir, desək də “belə deməyim də yersiz oldu” düşünür, öz gücsüzlüyümə acıyırdım. Yalvarışıma, bəlkə də mən qocanın yersiz hərəkətlərinə son qoymaq üçün Elsan yaxınlaşıb:

- Ata, bir söz desənə...

Ağır anlar, dəqiqələr ötür, yenə də o, qımıldanmadan bilinməz nöqtədən gözünü çəkmədən son gücünü toplayaraq, güclə eşidiləcək səsiylə - Nə deyim?.. - söylədi... Əlli altı il bir-birimizi tanıyıb yoldaşlıq, dostluq, simsarlıq elədiyimiz doğma Akif Fərman oğlu Miriyevdən eşitdiyim son söz...

Son görüşümüzdən üç gün ötür, Elsana zəng edib atasının halını soruşmağa cəsarətim çatmır. “İnnən belə dualarımın da xeyri olmaz...” ümidsiz düşünürəm.

2018-ci il iyulun 11-də, gecə saat ikidə telefon zənginə oyandım, ekranda Elsanın adını görcək, hələ onun səsini eşitməmiş “Hər şey bitdi...” ağlımdan keçdi.

- Salam, Azər əmi...

- Salam, salam, Elsan...

- Bağışlayın, Azər əmi... gecə vaxtı... Sizə zəng eləmək borcumuydu...

- Vaşş, vaşş, vaşş...- edərək, vaysınmaqdan başqa ağlıma bir söz gəlmədi...

Səhərisi tezdən Akifin uzun, hüzünlü qəm karvanıyla Bakıdan İmişliyə yola düşdük. Yolboyu universitetə qəbul olunandan sonra yataqxanada yer almaq üçün oraya birgə getdiyimiz anları, onun mənə - Gəl dost olaq...- deməsi, bir gün sonra dəniz qırağında şeir söyləmək yarışında onun Cəfər Cabbarlının “Ana”, mənimsə Bəxtiyar Vahabzadənin “Dağda şəlalə kimi” şeirlərini söyləməyimiz... Yataqxanada onun bişirdiyi cürbəcür xörəklərin gözəl dadı, xoş qoxusu... Zaçot, imtahanlara hazırlaşarkən yoldaşlarına nisbətən az mütaliə etsə də, ağıllı, məntiqli cavablarıyla çoxumuzdan yüksək qiymətlər aldığını... Üzbəüz yataqxanadakı balkonlarda qızlar görünərkən onun “Sənsiz” mahnısını şövqlə oxuması, akkordeonda onu müşahidə eləməyim... həmişə səliqəli, zövqlə geyinməyi, yağ vurduğundan par-par yanan ğur, yana daranmış şabalıdı saçı, bənzərsiz yerişi... Ötən yüz ilin 60-cı illərində ana dilimizin basqı altında olduğu zaman onun hər yerdə - tramvayda, avtobusda, küçədə, mağazada, yeməkxanada, universitetin dəhlizində, rəsmi yığıncaqlarda, sanki biraz da qəsdən ucadan şirin, koloritli İmişli ləhcəsində danışması...

Akif Miriyevin 60 illik yubileyində onun bir vaxt şagirdi olmuş sabiq Millət vəkili Səyyad Aranın söylədiyi geniş, mənalı nitqindən “Akif müəllim, təkcə məktəbimizdə deyil, rayon ictimaiyyətində dərin zəkasıyla, daşdan keçən kəsərli məntiqi fikriylə, milli ruhuyla inqilab etmişdi” - kimi sözlər qulağımda səslənir...

Sonra Azərbaycan EA-nın Nizami adına Dil Ədəbiyyat İnstitutunun elmi işçisi, sonra ADTU-nin Azərbaycan dili kafedrasında müəllim, sonrasa dosent olaraq həmin kafedranın müdiri. Məni öz kafedrasında dərs deməyə dəvət eləməsi, iki il birgə mehribancasına çalışmağımız...

Sən hamıya necə mehriban, həssas yanaşırdın, Akif, ancaq həm də son dərəcə tələbkar...

“Yaşıl bazar”ın yanında çinarların altında sən, yazıçı Əli Həsənli, mən hər dəfə oturub çay içəndə bizə qonaqlıq vermək istəyirdin, bizsə etiraz edəndə sən əsəbiləşir: - İşdən gəlmisüz, nəəşə (niyə) yemək istəmirsüz? - təəccüb, həm də bir az da incik halda soruşurdun. Akif, bilirsən sənin “niyə” əvəzinə “nəşə” deməyindən necə xoşum gəlirdi... Sən ömrünboyu dəyişmədiyin öz şirin, gözəl, bənzərsiz ləhcənlə də gözəldin...

Mənim müdafiəmlə bağlı qonaqlığın xərcini sən verdin. Onda əlin istiydi. İndisə, bilirdik, sənin maddi durumun o qədər də yaxşı deyil... Hə, o çayçıda, həm də ölümdən danışırdıq. Yaşca ikimizdən balacaydın, elə yaşına görə də on-on iki yaş cavan görünürdün... Dedin, axıra tək qalanın işi lap çətin olacaq. Mən də qayıtdım ki, - Gərək dözəsən, Akif, ikimizdən də balaca sənsən...- deyəndə, sən fikirli-fikirli:

- Bilmək olmaz,- əlavə elədin, demiyəsən, altı ay öncə çarəsiz xəstəliyindən xəbərin varmış. Sonra biləcəkdim, evinizdəkilərə “xəstəliyimi heç kimə, heç kimə bildirməyin” ciddi tapşırıbmışsan. Öz dərdinlə, o acı xəbərlə dostların, doğmaların halını pozmaq istəməmisən. Bu da sənin böyüklüyünün bir əlaməti...

Mətbuatda çap olunan yazılarımı oxuyub ilk təbrik edən səndin...

....Bu da İmişlidə Akifin atası Fərman kişinin uyuduğu qocaman Mirili (!) məzarlığı. Bilmirəm, oğlunun biryolluq yanına gəldiyinə görə Fərman kişi sevinəcəkmı, yoxsa kədərlənəcək, bilmirəm. Ona gözaydınlığımı verim, yoxsa başsağlığı? Bilmirəm, Vallah, bilmirəm... Cənazə qəbrə endiriləndə bir qadının - Mənim alim qardaşım hey!!! - çağırdığı nalənin, harayın yanğısından adamların yanağıboyunca süzülən göz yaşı günün altında parlayan bulağa bənzəyirdi. Cənazəni üç nəfər, Elsan onların ortasındaydı, dəyərli, əziz müqəddəs bir nemət kimi ustufluca məzara endirdilər. Akif, oğlun Elsan, torpağın sanı yaşasın, özünü, özün kimi təmkinli, soyuqqanlı, mərdanə apardı...

Kor-peşman sənsiz Bakıya qayıdırıq, Akif. Qəribədi, adamların üzündə, halında-əhvalında bir yüngüllük duyulmaqda. Boynuma alıram, elə mənim özümün də. Adamların dili açılıb, danışmağa başlayıblar. Atamı, anamı, eləcə də bütün əzizlərimizi, doğmalarımızı dəfn edib evə qayıdanda bu yüngülləşməni hiss etmişəm. Elə bil adamların çiynindən basan, qəlbini sıxan o ağrı-acının, qəm-kədərin ağırlığının bir hissəsini, sən alıb özünlə məzara aparmışdın, Akif. Deyəsən, bu xüsusiyyət dünyadan köçənlərin bu dünyadakı insanlara elədiyi son yaxşılığıdı...

Son görüşümüzdə mənim yalvarışıma bütün gücünü toplayaraq güclə eşidiləcək səsinlə “Nə deyim?..” söylədin. Acı qəhər bir qara tıxac kimi boğazıma tıxandığından onda mən heç nə deyə bilmədim. İndi deyirəm, Akif, sən ömrün boyu əhatəndə olan adamlara - gözəl ailəndən tutmuş çalışdığın bütün iş yerlərindəkilərə, ünsiyyətdə olduğun bütün adamlara yadda qalacaq şəkildə təsirli dəyərli, xeyirxah sözünü, fikrini, məsləhətini, nəsihətini yorulmadan dedin. Sən ömürünboyu doğma, şirin, dadlı Ana dilimizin keşiyində əqidəsindən dönməz, sədaqətli, etibarlı, həm də qorxmaz bir əsgər kimi dayandın. Sən ailəcanlı, qohumcanlı, dostcanlı, Xalq-Millətcanlı, İnsancanlı kimi yaddaşlarda qaldın. Ruhun şad olsun, doğma, əziz Akif...

Akif Mirili üçün epitafi

Uzaqlardan, Mirilərdən gəlmişdi,

Bu dünyada yaxşılığı yaymağa.

Yüz elədi, min elədi, bəlkə çox,

Oğul gərək sonalayıb saymağa.

Azər ABDULLA

525-ci qəzet.-2018.- 28iyul.- S.20.