Vaqif... Və Yusifli

Nizami CƏFƏROV

Vaqif Yusiflinin tənqidi məqalələrini oxuyub ədəbiyyata kifayət qədər dərindən bələdliyini, analitik mühakimələrini və bu bələdliklə analitizmin səmimi iddialılığını hiss edəndə (söhbət keçən əsrin 80-ci illərindən gedir) görməzə-bilməzə düşünürdüm ki, boylubuxunlu, enlikürək, səsi gələndə göydəkilər qanad salan, yerdəkilər dırnaq tökən bir adamdır...

Əslində, indi də Vaqif gözümə elə görünür... Ancaq ilk dəfə "Ədəbiyyat qəzeti" redaksiyasında görüşüb tanış olanda vücuduna baxıb düşünmüşdüm ki, tənqid etdiyi şairlər, nasirlər, dramaturqlar, hətta az-çox hövsələli tənqidçilərdən biri bir gün bu dikbaşın, qabağından yeməyənin dərsini verəcək... O vaxtdan illər keçib, hələ ki Vaqifə "gözün üstə qaşın var" deyən olmayıb, deyiblərsə də, ürəklərində deyiblər... Niyə? Ona görə ki, Vaqif Yusifli ədəbiyyata yalnız özünəməxsus iddia ilə yox, həm də hamının meyar saydığı vicdanla xidmət edib. Və edir... Böyük ədəbiyyatın mövqeyində dayanıb. Və dayanmaqda davam edir...

Vaqif - bilən, məlumatlı olan, dərk edən, anlayan; Yusif isə gözəl deməkdir. Təsadüfi deyil ki, Səməd Vurğun bir oğluna Yusif, o birinə Vaqif adı verib... Vaqif Yusiflinin rəhmətlik valideynləri dahi şair-mütəfəkkirdən də tədbirli tərpəniblər... Əsas məsələ isə odur ki, taleyin bütün obyektiv və subyektiv maneələrinə baxmayaraq, Vaqif Yusifli həm adının, həm də soyadının ideya-estetik mistikasını doğrulda bilib. Və bu gün də doğruldur...

Nə qədər qəribə olsa da, Vaqif Yusiflinin ən çox sevdiyi, şeirlərini saatlarla əzbər deyə bildiyi şair Vaqif yox, Füzulidir. Və mən dəfələrlə şahidi olmuşam ki, Vaqif Füzulidən deyəndə nə qədər qürurlu, əzəmətli, möhtəşəm (və idrakı dərin, ruhlu, coşqun...) görünür. Hər sözün məzmununu, hər ifadənin intonasiyasını yenidən, yeni "məxrəc"də (və "surət"də) kəşf edə-edə huşyar dinləyiciləri mütəvaze bir israrla başa salır ki, ədəbiyyat nədir. Və dərhal hiss edilir ki, bu, onun peşəkar tənqidçi fəaliyyətinin (və məharətinin) davamı, stilizasiyası, "metamarfozu"dur.

Vaqif Yusiflinin yüzlərlə ədəbi-tənqidi məqaləsinin hər halda yüzə qədərini müxtəlif illərdə oxumuşam. Etiraf etməliyəm ki, əlimə qələm alıb ədəbiyyat barədə söz deməyimdə onun mənə həmişə bu və ya digər dərəcədə təsiri olub. Və bu gün də var...

Bu təsirlərdən üçü xüsusilə mühümdür...

Birincisi odur ki, Vaqif üçün ədəbiyyat bir eşq məsələsidir...

Məndən, Füzuli, istəmə əşari-mədhü zəmm,

Mən aşiqəm, həmişə sözüm aşiqanədir.

İkincisi odur ki, Vaqif bu eşqin yolunda hər cür məhrumiyyətləri qəbul edən, hər cür məşəqqətlərə qatlaşan, hər cür əzab-əziyyəti özünə nəinki rəva görən, həm də ondan zövq (və qürur) duyandır...

Etmərəm tərki-təriqi-eşq kim,

Bu fəzilət daxili-əhli-kəmal eylər məni.

Və nəhayət, üçüncüsü odur ki, Vaqifin bu eşqi (və eşq yolundakı əzabları) hədər getmir...

Kuhikən künd eyləmiş min tişəni bir dağ ilən,

Mən qoparıb atmışam min dağı bir dırnağ ilən.

Vaqif Yusifli (o zaman hələ Vaqif Əziz oğlu Yusifov idi) yetmiş il bundan əvvəl Masallı rayonunun Ərkivan kəndində dünyaya gəlib. O Ərkivanda ki, Vaqifdən on il sonra doğulmuş şair həmyerlisi onu belə tərənnüm edir:

Bizə gəl-gəl deyir Talış dağları,

Qoynuna gedəkmi bir payız çağı?

Orda bərkiyibdi dizimiz axı,

Bir cənnətsən hər duyana, Ərkivan.

Ayrılığın zəhərdən də acıdı,

Məni görən bu halıma acıdı.

Adın səni sevənlərin tacıdı,

Yön tutsa da hansı yana, Ərkivan.

Sən qaldırdın oğulları ayağa,

Haray düşdü hər qayaya, hər dağa.

Səndən ayrı ömrü neynir Gülağa,

Anama da oldun ana, Ərkivan.

Vaqif Yusifli bugünkü ədəbiyyaşünaslar nəslinin görkəmli nümayəndələrindən əksəriyyəti kimi ali təhsilini Azərbaycan (indiki Bakı) Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində (1967-1972) çox böyük ustadlardan alıb. Və Masallıya qayıdaraq bir neçə il Ərkivan kənd orta məktəbində müəllim işləyib. Azərbaycan EA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasında təhsil almış (1975-1978), "Müasir Azərbaycan nəsrində konflikt və xarakter" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafi etmiş və bundan sonra iyirmi ilə qədər ən mötəbər ədəbi orqanlarımızdan birinin - "Azərbaycan" jurnalının tənqid və ədəbiyyatşünaslıq şöbəsinə rəhbərlik eləmişdir. Yetmişinci illərin sonu 80-ci illərin əvvəllərindən başlayaraq Vaqif Yusifli ədəbi prosesə hansı enerji ilə daxil oldusa, bu gün də həmin tempi qoruyub saxlamaqda, bu illər ərzində qazandığı nüfuza uyub yaradıcılıq sürətini bir an belə ləngitməməkdədir...

Doğrudur, ilk monoqrafik tədqiqatı nəsrdən olub və bu sahəyə aid kifayət qədər nüfuzlu, heç vaxt dəyərini itirməyəcək mülahizələri də az deyil, ancaq onun tənqidçi-ədəbiyyatşünas imicini əsas etibarilə poeziyadan yazdıqları müəyyənləşdirir desək, yəqin ki, səhv eləmərik.

Hələ neçə illər bundan əvvəl Rüstəm Kamal tamamilə doğru demişdi:

"Onun yaradıcılığının əsas qəhrəmanı Azərbaycan şairidir.

... Vaqifin işi-gücü şairlərlədir. Füzuliyə, Kişvəriyə, Nəbatiyə könül yanğısıyla vurulmuş bu ədəbiyyat kişisinin cavan şairlərin şıltaqlıqlarına, cığallıqlarına qarşı sufiyanə nəzakəti təəccüb doğurmamalıdır. Klassik poeziya əxlaqı və sevgisi onun tənqidçi portretini tamamlayır".

Vaqif Yusiflinin "Poeziyanın yolları və illəri (1960-2000- ci illər)" monoqrafiyası (2009) XX əsrin ikinci yarısı Azərbaycan poeziyasının tarixi mənzərəsini əsas ideya-estetik təmayülləri ilə öyrənilməsi sahəsində son dövrün dəyərli əsərlərindən biridir. Və bu dəyərliliyi müəyyən edən birinci amil araşdırılan dövrə Azərbaycan poeziyası tarixinin ümumi kontekstində baxılmasıdırsa, ikinci (və ondan da az əhəmiyyətli olmayan) cəhət poetik yaradıcılıq texnologiyalarının həm məzmun, həm də forma etibarilə bütün mövcud aspektlərinə analitik idrak prinsiplərilə yanaşılması, xüsusilə "ənənə və novatorluq" kriteriyası prizmasından qiymət verilməsidir:

"Ənənə ilə novatorluq həmişə, ədəbi inkişafın bütün mərhələlərində qarşılıqlı, dialektik şəkildə əlaqəlidirlər. Onların birini digərindən təcrid etmək mümkün deyildir və bu əlaqə olmadan inkişaf mümkün deyil.

... Poeziyanın son yüz ili məhz bu iki prosesin arasıkəsilməz hərəkəti ilə müşayiət olunmuşdur. Xüsusilə, keçən əsrin ikinci yarısından başlayaraq poeziyada yaranan bir sıra keyfiyyət dəyişiklikləri, yeni meyl və tendensiyaların yaranması, bir sıra yaşarı ənənələrin isə hələ də davam etməsi, bəzilərinin isə artıq sıradan çıxması, eyni zamanda, bunların qarşılıqlı şəkildə bir-birilə çulğaşması ədəbi prosesə bir canlılıq və dinamika gətirmişdir".

Monoqrafiyada müəllifin ədəbi hadisələrə dərindən bələdliyi, güclü prosesuallıq duyumu, üslubi meyillərin fərqləndirilməsi həssaslığı ilə yanaşı, fəlsəfi-metodoloji ümumiləşdirmə istedadı da özünü az qala hər məqamda (və bütövlükdə əsərin ruhunda) aydın göstərir.

Heç bir şübhə yoxdur ki, Vaqif Yusifli mütəfəkkir tənqidçi-ədəbiyyatşünasdır... Və həmin mütəfəkkirlik ilk növbədə "Poeziyanın yolları və illəri"nin strukturunda ifadə olunur: köklər... qaynaqlar... yeni ruh, yeni nəfəs; ənənə və novatorluq problemi ədəbi tənqiddə; yeni poetik mərhələnin başlanğıcı; XX əsr Azərbaycan poeziyasının "qızıl" dövrü; hər şairin öz dünyası; poeziyada ənənəvi mövzulara yeni baxış; klassik bədii formaların yeni həyatı; Azərbaycan sərbəst şeiri; müstəqillik dövrünün poeziyası; şeirdə ənənə və novatorluğun yeni meyl və tendensiyalarda təzahürü...

Problemlərin seçim və ya qoyuluşu, eləcə də həmin problemlərin təfərrüatı ilə tədqiqi kifayət qədər mükəmməl məntiqi modelə əsaslanır: ənənə+ novatorluq+ yaradıcı şəxsiyyət və ya poetik üslub.

Və bir də öz sürprizlərilə həmin modeli "dinamikləşdirən" əlahəzrət Zaman!..

"İctimai həyatla, zamanla, tarixi tərəqqi ilə poeziyanın inkişafı arasında yaranan həmahəngliyi, harmoniyanı da unutmaq olmaz... Poeziya ilə Zaman arasındakı bu qarşılıqlı münasibəti bəzən birmənalı şəkildə ikincinin birinci üzərində "hökmranlığı" kimi anlayanlar az deyil və burada, əlbəttə, həqiqət olduğunu danmaq olmaz... Amma elə əsərlər də yaranmışdır ki, həmin əsərlər üçün Zaman və Dövr anlayışı olmamışdır. Əgər belə demək mümkünsə, onlar bir zamanın, dövrün çərçivəsinə sığmamış, öz ədəbi zamanında tarixi Zamanı yaşatmışdır".

Mütəfəkkir tənqidçi-ədəbiyyatşünas "Poeziya və Zaman" kitabında (2012) həmin mövzuya sistemli şəkildə bir də qayıdır. Ancaq bu dəfə daha çox ədəbi portretlərlə...

Yeri gəlmişkən deyək ki, Vaqif Yusiflinin ədəbi-tənqidi "rəssamlığ"ının janr rəngarəngliyi, bu istiqamətdəki axtarışlarının intensivliyi (və məhsuldarlığı) həmişə diqqəti çəkib, hər zaman maraq doğurub. Çünki o, bizim bir sıra tənqidçilərdən fərqli olaraq nə deyəcəyi ilə yanaşı, necə deyəcəyinə də məsuliyyətlə yanaşır. Və bunu peşəkarlıqla edir... Vaqif Yusifli qələmi "ədəbi mənzərə" ilə "ədəbi portret" arasında hansı janrları təsəvvür eləmək mümkünsə hamısında qələm çalıb, ancaq fikrimizcə, hər iki qütbdə - "ədəbi mənzərə" və "ədəbi portret"də daha mahirdir. Və görünür, bunun da əsas səbəbi odur ki, onun "mənzərə"lərində ayrı-ayrı "portret"lər aydın seçildiyi kimi "portret"lərinin də fonunda müfəssəl "mənzərə"lər dayanır...

"Bu gün yüzlərlə şairlər içində Ramiz Rövşən öz şair taleyilə seçilir.

Şair var ki, siyasət meydanına qaçır, taleyini və xoşbəxtliyini istiqlal savaşında arayır. Bu savaş başa çatandan sonra şairliyindən ona heç nə qalmır.

Şair var ki, öz ilhamını zamanın tez-tez dəyişən küləklərinə qoşur. Onun üçün fərqi yoxdur, sərbəst vəzndə də mədhiyyələr yaza bilər.

Şair var ki, quruca nəfəsi qalıb, amma ötən illərdə yazdığı şeirlərin hesabına bu gün də alqış qopara bilir. Poeziya, şeir irəliləyir, bu şair isə dünənin şairi olduğunu hələ də etiraf etmək istəmir.

... Yalnız poeziyaya bağlı şairlər var ki, onlar üçün şeir "bir göz qırpımı ilə əbədiyyət arasındakı görünməz sərhəd" (K.Vəliyev) olur. Şeirdən və bu şeirin içindəki saf havadan başqa heç nəyin xiffətini çəkməyən şairlər get-gedə azalır. Və bu azalan şairlərdən biri də Ramiz Rövşəndir".

Vaqifin ədəbi portretlərinin, adətən, ümumi başlığı olur: Bu filankəsdir... Yaxud: Bu da filankəs... Lakin bu cür ümumiləşdirmənin arxasında hansısa ədəbi şəxsiyyətin olduqca konkret, səciyyəvi, özünəməxsus obrazı canlandırılır... Bir çox hallarda isə başlıq improvizatorluğu edir: "Əli Kərim: "Axtarış lazımdır, axtarış!"; "İsa İsmayılzadə: "Bu dünyaya bir də qayıtmağım var"; "Ələkbər Salahzadə: "Ağ bir zanbaq kimi açıldı səhər"... "Uzaqdakı işıq (Vaqif Bəhmənli); Yol... ağac... yaşıl göz yaşları və sel ağzında söz göyərdən şair (Ramiz Qusarçaylı); ayrılıq (Akif Səməd)... "Akşin"; "Narıngül", "Ayselin şeirləri"... Və "Bu yazını Fərhad Meteyə həsr edirəm"...

Vaqifin icmallarının keyfiyyətinə, dəyərinə söz yoxdur. Məsələn, uzağa getməyib "Azərbaycan" jurnalının builki üçüncü nömrəsində getmiş "Poeziya...Poeziya..." məqaləsini nəzərdən keçirsək görərik ki, müəllifin 2017-ci ilin poeziya təsərrüfatına baxış (və görüş) dairəsi nə qədər miqyaslı, həssas və sistemlidir.

Əvvəl statistikadan və ya kəmiyyətdən başlayır...

"Azərbaycan" jurnalı il ərzində 73 şairin şeirlərini çap edib, orta hesabla hər şeir 20 misradırsa, bu 14000 misra şeir deməkdir. "Ulduz" jurnalında bir il ərzində 96 müəllifin şeirləri işıq üzü görüb, əksəriyyəti cavan şairlərdir, təxminən 12000 misra şeir bəzəyir "Ulduz"u. "Ədəbiyyat qəzeti"nə boylanıram. Bir-iki nömrəsi qoşalaşan qəzet 51 nömrəsinin hər birində orta hesabla 500, bəzən 600 misra şeir çap edir, təxminən 150- 160 müəllifin 25000 misrası ilə qarşılaşıram. Mən "525-ci qəzet", "Kaspi" və "Ədalət" qəzetlərinin hər şənbə, hətta həftəiçi nömrələrində dərc edilən şeirlərini hesablamadım. Bu qəzetlərin içində "Kaspi" xüsusilə şeir çap eləməyə həvəslidir. "Ədalət" qəzeti də lap əzəldən şeirlə nəfəs alır. "525- ci qəzet" də həmçinin.

...Göründüyü kimi, statistik mənzərə kəmiyyət baxımından ürəkaçandır".

Sonra keçir keyfiyyətə...

"Gəlin, bədbinliyə qapılmayaq. İki səbəbdən nikbin olmağa əsas var. Birincisi: "Ot kökü üstə bitər" - müasir Azərbaycan şeiri öz kökündən - əsrlərin yaşarı ənənlərindən qətiyyən uzaqlaşmır və uzaqlaşa da bilməz. İkincisi: müasir Azərbaycan şeiri milli olduğu qədər də bəşəridir və dünya ədəbiyyatında baş verən proseslər - hər tövr yeni və modern meyillər, axınlar, cərəyanlar Azərbaycan şeirində nəşv-nüma tapır, bu modernizm, bu postmodernizm, bu dekadentizm, bu simvolizm. Buyur, istedadın varsa, ya da formalist məharətinə yiyələnmisənsə, hansı stildə, hansı vəzndə yazırsansa, yaz. Və çox maraqlıdır ki, bəzi istisnaları nəzərə almasaq, ötən illərdəki ənənəçilərlə novatorların "döyüşlərinə" də təsadüf etmirik. Çünki bir də görürsən, şeir aləminə qoşma və gəraylı ilə gələn cavan bir şair az sonra postmodern şeirlər yazır və ya əksinə".

Və belə bir müfəssəl (eyni səviyyədə də mükəmməl!) qənaət hasil olur:

"Yazılan şeirlərin mənim hesablamama görə altmış faizi sevgidəndir. Sonra gəlir lirik mənin - şairin etirafları, onun daxili düşüncələrinin ifadəsi olan, dünya ilə, yaşadığı mühitlə, cəmiyyətlə bağlı fikirləri (əsasən şikayətlər və etiraflar), sonra gəlir gənclik illərinin xatirələri (əsasən də nostalji notlar), sonra gəlir ithaflar, sonra gəlir vətənpərvərlik və Qarabağ mövzusu, bir az da təbiət şeirləri. Şeirimizdə bəzi istisnaları nəzərə almasaq, fəlsəfi ruh, fəlsəfi düşüncə arealı zəifləməkdədik. Əvəzində isə, publisistika müasir şeirin vücudunu sarmaqdadır. Təbii ki, XXI əsrin həm milli, həm də bəşəri duyğularla nəfəs alan İNSANI şeirin əsas qəhrəmanına çevrilməlidir, yəni bu insan nə düşünür, təkcə sevgi iləmi nəfəs alır, təkcə günün reallıqlarınımı, narazılıq və şikayətlərinimi şeirdə səsləndirməlidir?

... 2017-ci ilin şeirləri haqqında söhbəti heç də bədbin notlarla bitirmək istəmirəm. Xalq şairi Fikrət Qocanın keçən il "Azərbaycan" jurnalında çap olunmuş "Dağınıq duyğular" poemasının son misraları ilə sözümü sona yetirirəm:

Uğrunda ölüb-dirilmişik.

Azadlığın dadını

Hələ indi bilmişik,

Bir də ölən deyilik!!!

Biz hamımız bir canda

Bütöv Azərbaycanda

Yaşamağa gəlmişik!

Göründüyü kimi, bu qənaətdə həm kəmiyyət var, həm də keyfiyyət; daha doğrusu, kəmiyyətlə keyfiyyətin, tamamilə təbii olaraq, sərhədi yoxdur...

Vaqif Yusifli Azərbaycan ədəbi tənqidində, əgər belə demək mümkünsə, geniş bir mövzunun və ya sahənin şəriksiz tədqiqatçısıdır ki, özü onu çox uğurlu bir terminlə "bölgələrdə ədəbi həyat" adlandırır. Və "bölgələrdə ədəbi həyatın yorulmaz tədqiqatçısı" (Qəzənfər Paşayev) yazır:

"... Azərbaycan ədəbiyyatı ayrı-ayrı mədəniyyət mərkəzlərinin - ədəbi regionların çevrəsində yaranmış, dünya mədəniyyətinə də ilkin olaraq elə bu ərazilərin adları ilə daxil olmuşlar. Lakin bu ədəbi məkanları bütünlüklə özündə birləşdirən böyük - ulu bir məkan var ki, o da tarix boyu ərazilərinin çox hissəsini itirsə də, dünya mədəniyyəti çevrəsində həmişə öncül mövqeyini hifz edən Azərbaycan və onun mədəni sərvətləridir".

Vaqif Yusifli Azərbaycanın bölgələrindəki ədəbi həyatı (və ya prosesi) araşdırarkən ilk baxışdan güman ediləcəyinin əksinə olaraq sxematik inzibati ərazi yox, təbii tarixi-mədəni (etnoqrafik) təsnifata əsaslanmaqla ciddi elmi-metodoloji prinsiplərə dayanır... Və tamamilə doğru olaraq göstərir ki, "bizdə ayrıca Gəncə ədəbiyyatı, ayrıca Şirvan ədəbiyyatı, ayrıca Təbriz ədəbiyyatı, ayrıca Naxçıvan ədəbiyyatı, ayrıca Quba ədəbiyyatı deyilən anlayış yoxdur, o taylı- bu taylı vahid Azərbaycan ədəbiyyatının reallığı var... Amma təbiətin pozulmaz bir qanunu var: ən dərin dəryalar öz mənbəyini çaylardan götürür, meşələr, ormanlar ayrı-ayrı ağacların, bitki örtüyünün, quşların, heyvanların vəhdətini özündə əks etdirir, bunlardan biri olmazsa, ekoloji faciə baş verər".

Fikir nə qədər obrazlı ifadə olunsa da, son dərəcə aydın, dəqiq və elmidir. Azərbaycan ədəbiyyatının ümumi ideya-estetik tipologiyasının mövcudluğu ilə yanaşı, heç şübhəsiz, ölkənin (və xalqın) tarixi hüdudları daxilində elə bölgələr həmişə mövcud olmuş (və bu gün də vardır) ki, fərqli xüsusiyyətləri ilə ümummilli tipologiyanı (harmoniyanı!) nəinki pozur, yaxud zədələyir, əksinə, daha da zənginləşdirir, hətta demək olar ki, sözün böyük mənasında onu yaradır, bütöv bir orqanizm olaraq varlığını, mövcudluq texnologiyalarının canlılığını, yaşarılığını, törədicilik imkanlarını təmin edir... Mənim yadıma gəlir ki, bir vaxtlar Azərbaycan KP MK-nın ideoloji şöbəsində çalışan "ağıllı" əməkdaşlardan biri akademik Məmmədağa Şirəliyevin "Azərbaycan dialektologiyasının əsasları" monoqrafiyasının yenidən nəşrinə mane olmaq istəyirmiş. Və görkəmli alimə səbəbini də belə "izah" edir ki, Siz xalqı ayrı-ayrı regionlara parçalayırsınız, buna imkan vermək olmaz. Və o da yadımdadır ki, professor (hamı, nədənsə, akademik Məmmədağa Şirəliyevi bu cür adlandırırdı) bu hadisəni yana-yana danışırdı...

Vaqif Yusifli göstərir ki, "ədəbiyyat təkcə qaynar ədəbi mühit olan Bakıda yaranmır, həm də bölgələrdə yaranır. Məlumat üçün deyim ki, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin ayrı-ayrı bölgələrdə və həmçinin, Azərbaycandan (söhbət Azərbaycan Respublikasından gedir - N.C.) kənarda iyirmiyə yaxın bölməsi fəaliyyət göstərir".

Uzun illər boyu ardıcıl olaraq apardığı məhsuldar araşdırmaların (bunların xeyli qismi ayrı-ayrı məqalə-oçerklər halında ədəbi mətbuatda da getmişdir) yekunu kimi nəşr edilmiş "Bölgələrdə ədəbi həyat" monoqrafiyasında (2017) müəllif ona qədər regionun ədəbi mühiti barədə (ilk növbədə, istedadlı yaradıcılıq hadisələri timsalında) aydın təsəvvür yaratmışdır.

Vaqif Yusifli bölgələrdə yaranan ədəbiyyatı tədqiq edərkən haqlı olaraq onu rəhbər tutur ki, "ədəbiyyatda əsas məsələ yaradıcılıqdır, istər qaynar Bakı mühiti olsun, istərsə də bölgələrdə yaşanan ədəbi həyat, əsas odur ki, kim nə yazır, necə yazır və ədəbiyyatımızı zənginləşdirən əsərlər yaranırmı?.."

Həm ədəbiyyatımız, həm də monoqrafiya müəllifi üçün çox əlamətdardır ki, bu suala ümumən nikbin cavab verilir. Və həmin cavabın əsası isə Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının, həqiqətən, fundamental əsərlərindən olan "Bölgələrdə ədəbi həyat"dır.

Heç bir şəksiz-şübhəsiz (və ürək dolusu!) demək olar ki, "tənqidimizin zəhmətkeşi" (Elçin) və ya "kərpickəsən kişi"si artıq "ədəbi həyat"da özünə elə bir əbədi həyat qazanıb ki, əlli kimi, altmış kimi yetmiş də, səksən də... şərti söhbətdir... Ancaq Vaqif Yusifli nə qədər çox yaşasa, o qədər yaxşıdır. Ən azından ona görə ki, həmişə ədəbi həyatı dərk edə-edə gözəlləşdirməyə "əşəddi-ehtiyac"ımız var...

525-ci qəzet 2018.- 1 iyun.- S.7-8.