Ömrün ağır yüklü karvanı

ƏLİ VƏKİLİN 80 İLLİYİNƏ

Almaz ÜLVİ

Filologiya elmləri doktoru

80 illiyini hörmətlə qeyd etdiyimiz, qədim Göyçə mahalında doğulub boya-başa çatmış Əli Vəkilin şair adını uşaqlıq illərimdən xatırlayıram.

Hər gün saat 5-də İrəvan radiosunun qabağında oturub Azərbaycan dilində səslənən verilişi dinlərdik, bəlkə də su kimi içərdik. Hər proqramda bir-iki şeir nümunəsi də olardı. Verilişin sonunda isə səslənən mahnının ardından diktor kimi onun da adı çəkilərdi.

İrəvan ədəbi mühitində yaşayıb-yaradan, Azərbaycan ədəbiyyatı səhifələrində yeri olan bir çox qələm adamları sırasında Əli Vəkilin özünəməxsus dəsti-xətti, yaradıcılıq yolu vardır. Məlumdur ki, hələ sovet rejimi dövründə ermənilər Azərbaycan xalqına qarşı düşmənçilik niyyətlərini açıqca nümayiş etdirirdilər (biz bunun fərqinə varmasaq da). Ali təhsil alan gənclərə iş, yaradıcılıqla məşğul olmaq istəyənlərə isə fürsət vermirdilər.

Azərbaycan dilində nəşr olunan yeganə mətbuat orqanı "Sovet Ermənistanı" qəzetinin səhifələrində ancaq rəsmi və kənd təsərrüfatına dair yazılar dərc olunardı. Ildə iki, bəzən üç dəfə "Ədəbi səhifə" təqdim olunardı, onda da məlumdur ki, ancaq sovet ideologiyasını əks etdirən nümunələr olardı, bu gün onların əksəriyyətinə şeir demək mümkündürmü? - heç bilmirəm. Əli Vəkil belə bir mühitdə yaşayıb, çalışan, ağır şair taleyi yaşayan ziyalılarımızdandır. İrəvan İnstitutunu tamamlayandan sonra tam 17 il mərkəzdə İrəvan radiosunun azərbaycanca olan proqramının diktoru kimi çalışıb.

Radio mühiti onun yaradıcılıq fəaliyyəti üçün uğurlu şanslar açıb. Yazıb-yaradan ziyalılarla tanışlığı, onlarla yaradıcılıq münasibətləri qurması, dostluq əlaqələrini genişləndirmək imkanları Əli Vəkilin şair kimi püxtələşməsində mühüm rol oynamışdır. O, radio ilə yanaşı, mətbuat səhifələrində də görünürdü. İrəvanda yaşadığı illərdə - "Sona bulağı", "Zəfərçələngi", "İki günəş", "Əli Şahsabahlı" kitablarını çapdan buraxdırdı. Gerçəkdən də bu hadisəni yaradıcı bir şəxsin həyatında o dövrün qəhrəmanlıq səhifəsi saymaq olar.

Əli Vəkil ağrı-acı dolu uşaqlıq həyatı yaşayıb - uşaq ikən valideynlərini itirib.

Bəzən Allah öz bəndələrini haqq sınağına çəkir və sonra nə vaxtsa onun bəxtinə günəş işıqları səpələyir. Əli Vəkilin ömrünə günəş şəfəqləri İrəvan həyatından düşməyə başlayıb. Onun böyük şəhər mühitində yerləşməsi, gənclik duyğularını pərvazlandırıb geniş üfüqlər boyatması, püxtələşməsi, tanınması üçün ilk vəsiqəni verən insanı, İrəvanda ad-sanı ilə seçilən Tapdıq Əmiraslanovu (Dünya şöhrətli həkim Əhliman Əmiraslanovun atası) bu mənada o unutmur. Aradan illər keçəndən sonra onun ömür yoluna "Əbədi dünya" adlı poema - kitab bağladı.

Çox illər bundan qabaq onunla söhbətlərimizin birində soruşdum ki, Əli müəllim, ədəbiyyata gəlişiniz konkret bir hadisə ilə bağlıdır, yoxsa bir də görmüşdünüz ki, ədəbi aləmdəsiniz? Cavab verdi ki, ədəbi aləmə gəlişim Qərbi Azərbaycan torpaqlarında keçirdiyim uşaqlıq və gənclik illərimlə bağlıdır. Sözün əsl mənasında məndə ədəbiyyata marağı müəllimim Vəli Orucov, Həbib Səmədov oyatmışlar. Bu işdə Aşıq Ələsgər yaradıcılığı, Göyçə aşıq məktəbi də böyük rol oynamışdır. "Bağlıyam" adlı ilk şeirim isə 1957-ci ildə "Sovet Ermənistanı" qəzetində dərc olunmuşdur. Beləcə, ciddi olaraq ədəbiyyat aləminə bağlandım. Bu yolda mənə ilk olaraq kömək edən, müəyyən istiqamət verən iki nəfərin adını xüsusilə qeyd etməliyəm.

Ədəbiyyat müəllimlərimdən sonra bu iki nəfər yuxarıda adını qeyd etdiyim qəzetin redaksiyasında təşkil olunmuş ədəbi dərnəyə rəhbərlik edən qəzetin əməkdaşları - şair-jurnalist mərhum Rza Əskərov və ədəbiyyatşünas-alim Teymur Əhmədov olmuşlar. Gənc şair kimi ilk addımlarımı həmin dərnəkdə atmışam.

Həftədə bir dəfə keçirilən dərnəkdə yeni əsərlər oxunur və müzakirə olunurdu. Mən də öz şeirlərimi oxuyardım. Oxuduğum şeirlərdən uğurlusu da olardı, uğursuzu da. Onu da deyim ki, ilk şeirimi cürət edib redaksiyaya şəxsən təqdim etməmişəm. Onu zərfə qoyub poçt ilə göndərmişəm. Hərçənd özüm şəhərdə yaşayır və tez-tez redaksiyaya gedib-gəlirdim. Qəzetdə ilk şeirimi görəndə nə qədər sevindiyimi bu gün də xatırlayıram. "Sona bulağı" adlı ilk şerlər kitabım 1963-cü ildə İrəvanda, mən 25 yaşında olarkən işıq üzü gördü.

Məlumdur ki, yaradıcılıq dünyası sahilsiz ümmana bənzəyir. Hər bir yaradıcı şəxs bu ümmana baş vurur və oradan götürdüyü töhfəni, seçdiyi incini öz yaradıcılıq süzgəcindən keçirərək oxuculara təqdim edir. Qələm əhli əsas xətt kimi yaradıcılıq üslubunu qorumalı, öz yazıçı, şair "mən"ini təsdiq etməlidir. Əli Vəkilin yaradıcılığında görünən əsas xətt heç kəsi təkrar etməmək, heç kəsi yamsılamamaq olmuşdur.

Əli Vəkil o mənfurların mühitində yaşayıb-çalışdığından dillərini təmiz öyrənmişdi. Sonralar Bakıya köçüb yaşadığı vaxtlar on üç il Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının orqanı "Qrakan Azərbaycan" ("Ədəbi Azərbaycan") jurnalında şöbə müdiri, məsul katib vəzifələrində çalışmış, şair-tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərmişdir. O, 1992-ci il 26 fevral Xocalı soyqırımı zamanı ağrılarını, nifrətini, qəzəbini cilovlaya bilməyib arxivində o mənfurlarla bağlı nə vardısa - kitabları, məktubları, tərcümələri yandırıb məhv elədi. Amma şair sonra haradasa bir yazısında bunun peşmançılığını qeyd etmişdi.

Əli Vəkil elm sahəsində də xeyli işlər görmüşdü. 1973-cü ildə çapdan çıxmış "Əli Şahsabahlı" monoqrafiyası bu sahədəki xidmətinin nəticəsidir.

Həyat yolunun bir az irəli illərinə nəzər salmaq istərdim: o, İrəvanda Pedaqoji İnstitutun fizika-riyaziyyat fakültəsini bitirdikdən dörd il sonra, yəni 1964-cü ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsinə qəbul olub, 1970-ci ildə oranı bitirmişdi. İlk elmi işini, əvvəl Tbilisi, sonra isə İrəvan Azərbaycan Dövlət Dram Teatrlarında aktyor-rejissor kimi fəaliyyət göstərmiş Əli Şahsabahlının həyat və fəaliyyətinə həsr etmişdi. Həmin işə İncəsənət İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, sənətşünaslıq doktoru, əməkdar elm xadimi Sabir Rzayev yüksək rəy yazmışdı. 1973-cü ildə həmin monoqrafiya Sabir müəllimin köməyi və Siddiqə Qədimovanın redaktorluğu ilə İrəvanda işıq üzü gördü (Sabir Rzayev Moskvada təhsil almışdı. Əsərlərini rus dilində yazırdı). Bu kitab nəşr olunanda Əli Vəkil artıq Bakıya köçmüşdü.

Vətəndən didərgin düşən insanın,

Ürəyi heç zaman şad olmaz, olmaz.

Çəkər həsrətini doğma məkanın,

Bal yesə ağzında dad olmaz, olmaz.

Bakıda isə onun yaradıcılıq həyatında yeni üfüqlər açıldı. Xeyirxah insanların əhatəsində yazıb-yaratdı, kitabları nəşr olundu, müxtəlif mətbuat orqanlarında tez-tez görünməyə başladı. Bunlar təbii ki, şair ömrü üçün unudulmaz, əvəzolunmaz yaşantılar, xatirələr bulağı oldu. "Yeddi dağ", "Şəlalə" (şeirlər və poemalar), "Ana qayğısı", "Əbədi dünya (poema), "Ömür karvanı", "Əbədi qəhramanlıq", "Fərizə-İlham dastanı", "Qoşmalar" və sair kitablarını nəşr etdirdi.

Qəsdimizə durdular,

Sinəmizdən vurdular,

Günahsızdıq, qırdılar,

İyirmi yanvar günü!

Əli Vəkilin yaradıcılığında publisistika da xüsusi yer tutur. O, Azərbaycanın başına açılan oyunları, düşmənin torpaq iddialarını, yandırılan kəndlərimizi, öldürülən insanlarımızı, şəhid olmuş ərənlərimizi, dağıdılmış yurd-yuvalarımıızı ağrılı notlarla, qəm yüklü duyğularını publisistik məqalələrində təqdim edir. Yazıçı-jurnalist Qədir Aslanın böyük zəhmət və can yanğısıyla qələmə aldığı, topladığı, tərtib etdiyi "Göyçə şəhidləri" kitabı şair Əli Vəkilin "Ön söz"üylə açılır. Bu "Ön söz"də o qədər ağrı-dərd yüklənib ki, çəkisi dilə gəlmir.

"Ədəbi İrəvan" almanaxının hər sayını nəşr etməklə İrəvan ədəbi mühitində formalaşmış yazıçı və şairlərin ensiklopediyasını, möhtəşəm toplularını sanki xatirə kitabı kimi ortaya qoyurdu.

Uşaqlıq illərindən bəri qəlbində sızıldayan ana həsrətinə ehtiram olaraq "Ana! Ana! Ana!" şeirlər toplusu tərtib edərək 528 səhifədə (1000 nüsxə) çapdan buraxdırdı. Antologiyada 312 Azərbaycan (Nizami Gəncəvi, Mirzə Ələkbər Sabir, Cəfər Cabbarlı, Abdulla Şaiq, Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Mikayıl Müşfiq, Ənvər Əlibəyli, Mirvarid Dilbazi və b.) şeiri, 52 xarici ölkə - dünya xalqları şairlərinin (Uilyam Şekspir, Henrix Heyne, Mixaylo Eminesku, Qafur Qulam, Sergey Yesenin, Musa Cəlil və b.) poetik nümunələrində (364 şeir) anaların övlad, Vətən məhəbbətinin pıçıltıları hiss olunur.

Dəniz çaya borclu, çay da bulağa,

Torpaq suya borclu, Günəşə borclu.

Meyvə budağına, ağac torpağa,

Dünyamız insanla, borclarla dolu.

80 yaşını qeyd edən hörmətli şairimizə - Əli Vəkilə can sağlığı, hələ uzun yaradıcılıq yolları arzulayırıq. Getdiyiniz yolun nuru tükənməsin, şair!

525-ci qəzet.- 2018.- 7 iyun.- S.7.