Azərbaycanlı türkoloq Ukraynada yüksək elmi nailiyyətə imza atıb

Eynulla MƏDƏTLİ

AMEA Fəlsəfə institutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, fövqəladə və səlahiyyətli səfir

Azərbaycanlı və Ukraynalı Ziyalılar Assambleyasının sədri Fərhad Turanlı, mövzusu "Türk-Osmanlı yazılı mənbələrində XVI-XVIII əsrlərdə Kazak dönəmi Ukrayna tarixi" olan elmi tətqiqatını uğurla başa çatdıraraq 2017-ci ildə tarix elmlər doktorluğu dissertasiyasını Taras Şevçenko adına Kiyev Milli Universitetinin Xüsusi Elmi Şurasında "tarix yazıcılığı, mənbəşünaslıq və xüsusi tarixi fənlər" ixtisası üzrə elmi müdafiə edib.

Elmi şuranın iclasında Ukraynanın məşhur alimləri - professorlar Yaroslav Kalakura, Yuriy Koçubey, Valeriy Smoliy, İvan Patrılyak, Ludmila Dyaçenko, İqor Verba, İrina Voytsehivska, Taras Çuhlib, Vitaliy Şerbak, Serhiy Kudryaçenko, Viktor Kıryukov, Marina Palienko, Oleq Bubenok, Olha Borısova, dosentlər Vyaçeslav Stanislavski, Oksana Vasılyuk, Nataliya Zub-Rudenko, Oleq Kupçık, o cümlədən, Türkiyədən professorlar Mustafa Öztürk, Azmi Özcan, Yücəl Öztürk, Məhmət İnbaşı, Orhan Kılıç, Nuri Kavak və başqa nüfuzlu alimlər iştirak ediblər.

Qeyd edək ki, Fərhad Turanlı 1960-cı ildə Azərbaycanın Sabirabad rayonunun Çiçəkli kəndində anadan olub. 1977-ci ildə Muğangəncəli kənd orta məktəbini bitirib. Ukrayna vətəndaşı olan Fərhad Turanlı 1992-ci ildə Vasil Stefanik adına İvano-Frankovsk Dövlət Pedaqoji İnstitutunun tarix fakultəsini bitirib. 1993-1996-cı illərdə Prikarpattya Dövlət Universitetin aspiranturasında (Ukrayna) "Dünya tarixi" ixtisası üzrə oxuyaraq "Türk mənbələrinə görə XVII y. Ukryana Kazak Dövləti-Kırım Xanlığı-Türk-Osmanlı İmperatorluğu münasibətləri" mövzusunda elmi tədqiqat işləri aparmaqala bərabər, 1994-1996-cı (o cümlədən, 2001-ci ilin oktyabr ayında) illərdə İstanbul Universitetinə dəvət olunaraq Osmanlı Türkcəsi, ərəbcə, qədim əlyazmalar (paleoqrafiya), tarix, dinşünaslıq, mədəniyyət və digər elmlər üzrə xüsusi dərslər keçərək, elmi tətqiqat işlərini Türkiyənin arxiv və kitabxanalarında davam etdirmişdir.

1997-ci ildə Tarix elmləri namizədliyi üzrə elmi dərəcəyə nail olmaq üçün, Ukrayna Milli Elmlər Akademiyasının Mihaylo Hruşevskiy adına Qədim Əlyazmalar və Məmbəşünaslıq institutunun (Kiyev) xüsusi Elmi Şurasında dissertasiya müdafiə edib. 2003-cü ildə isə həmin institutun doktoranturasını bitirib. 2017-ci il oktyabr ayının 12-də də "Türk-Osmanlı yazılı məmbələrində XVI-XVIII əsrlərdə Kazak dönəmi Ukrayna tarixi" tarix elmlər doktorluğu dissertasiyası mövzusunda yazdığı elmi əsərini Ukrayna Təhsil və Elm Nazirliyi Taras Şevçenko adına Kiyev Milli Universitetində müdafiə edib. Hazırda "XVI-XIX yüzillərdə Türk-Osmanlı İmperatorluğu, Ukrayna Kazak Dövləti, Kırım Hanlığı və Şərqi Avropa Dövlətləri arsındaki münasibətlər" mövzusunda elmi tədqiqatını davam etdirir.

Fərhad Turanlı 1997-2000-ci illərdə Prikarpattya Vasil Stefanik Milli Universitetində də elmi-pedaqoji fəaliyyət göstərib. 2002-2006-cı illərdə Taras Şevçenko adına Kiyev Milli Universitetinin Filologiya İnstitutunun Türkologiya kafedrasının dosenti vəzifəsində elmi-pedaqoji fəaliyyət göstərərək, bilavasitə bu universitetdə "Türk Enformasyon və Araştırma Mərkəzi"ni qurub. 2006-2007-ci illərdə Beynəlxalq İdarəçilik Akademiyasının Averroes adına Ukrayna-Ərəb İnstitutunun Beynəlxalq əlaqələr kafedrasının dosenti vəzifəsində işləyib. 2007-ci ildən etibarən və hal-hazırda 1615-ci ildə təsis olunan, o cümlədən, Amerika və Avropada tanınan "Kyevo-Mohılyanska Akademiya" Milli Universitetinin Humanitar Elmlər Fakultəsinin profesoru vəzifəsində elmi-pedaqoji fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda, 2011-2012-ci dərs ilində İvano Franko Lvov Milli Universitetinin Yaroslav Daşkeviç adına şərqşünaslıq kafedrasının müdiri vəzifəsində işləyib; 2012-2014-cü illərdə Beynəlxalq Ukrayna Universitetində özünün qurduğu şərqşünaslıq kafedrasının professoru və müdiri vəzifəsində də fəaliyyət göstərib. Türkologiya, İslamşünaslıq, Ukraynaşünaslıq, Beynəlxalq münasibətlər, Politologiya mövzusunda bir sıra dərs proqramlarının müəllifidir.

Fərhad Turanlı bütün bu fəaliyyətlərinə görə "Ukraynada Şərqşünaslıq elminin inkişafında xüsusi əməyinə görə" (2002); "Kyevo-Mohılyanska Akademiya" Milli Universitetində şərqşünaslıq elminin inkişafında xüsusi əməyinə görə" (2008) mükafatlarla təltif olunub. Eyni zamanda, 2010-cu ildə Ukrayna Dini və Milli münasibətlər Dövlət Komitəsinin, Ukrayna Milli Yazarlar Birliyinin mükafatları ilə də təltif olunub.

Azərbaycan diasporunun fəal üzvlərindən olan Fərhad Turanlı 2001-ci ildə Bakıda keçirilən Dünya azərbaycanlılarının Birinci Qurultayında və bir sıra Beynəlxalq elmi konfranslarda (Ukraynada, Polşada, Türkiyədə, Azərbaycanda, Ruminiyada vs.) iştirak edib. Azərbaycan-Ukrayna (2001), Türkiyə-Ukrayna (2002) münasibətləri mövzusunda ilk konfranslar təşkil edərək kitablar nəşr etdirib. Ukraynada və xarici ölkələrdə nəşr olunan 150 elmi əsərlərin, o cümlədən, 3 monoqrafiyanın müəllifidir. Ukrayna Azərbaycanlılar Konqresinin və diaspora hərəkatının rəsmi qurucularından və iştirakçılarından biridir.

Ukraynada siyasi fəaliyyətləri ilə də tanınan Fərfad Turanlı 2006-2008-ci illərdə Ukrayna Ali Şurasının (Parlamentinin) Beynəlxalq Əlaqələr və Millətlər Komitəsinin sədri, beynəlxalq aləmdə məşhur olan diplomat, millət vəkili Gennadiy Udovenkonun köməkçi və məsləhətçisi; 2014-cü ildə isə Parlamentin Elm və Təhsil Komitəsinin sədri millət vəkili Liliya Qırineviçin köməkci və məsləhətçisi olaraq da fəaliyyət göstərmişdir.

2016-cı ildə Səudiyyə Ərəbistanı Kralı Z. A. Salman İbn-Abdal-Əziz As-Saudun şəxsi dəvətinə əsasən Kəbəyə Həcc ziyarətinə gedib.

Fərhad Turanlı 2016-cı ildə Dünya Azərbaycanlılarının IV Qurultayında Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən "Tərəqqi" medalı, 2018-ci ildə Ukrayna Azərbaycanlıları Birləşmiş Diasporunun Xalq Cümhuriyyətinin qurulmasının 100-cü ildönümü münasibəti ilə təsis olunan orden ilə təltif edilib.

F.Turanlı Ukraynada, o cümlədən, Avropada tarix elmləri doktoru dərəcəsinə yüksələn ilk azərbaycanlı türkoloq alimdir, diaspora quruculuğundakı fəaliyyətləri də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

525-ci qəzet.- 2018.- 28 iyun.- S.7.