Düşündürən poeziya

İNQİLAB İSAQIN 65 İLLİYİNƏ

İnqilab İsaq (Rzayev) vaxtilə Gəncə Pedaqoji Universitetində oxuduğu zaman universitetin "Yüksəliş" qəzetində şeirlər dərc etdirirdi.

Biz ədəbiyyat fakültəsinin başqa-başqa kurslarında oxusaq da, onu yaradıcı bir gənc kimi tanıyır, yazdığı şeirlərini həvəslə oxuyurduq. Qəzetin o vaxtkı redaktoru, görkəmli yazıçı Qərib Mehdiyev Sahibin, Ələsgərin, İnqilabın və başqalarının şeirlərini qəzetdə mütəmadi çap edərdi. Mənim də həmin qəzetdə bir neçə şeirim o vaxtlar (yəni 70-ci illərdə - E.S.) dərc olunmuşdu. İnqilabın mənim həmyerlim və əziz dostum Vəfa Əliyevlə bir kursda oxuduğunu da bilirdim. Həyat elə gətirdi ki, Vəfa sonradan təhsilini Bakıda davam etdirməli oldu. Mən də İnqilab kimi Gəncə Pedaqoji Universitetini bitirmişəm. Ancaq başqa-başqa məkanda yaşadığımız üçün, təəssüf ki, elə yaxın əlaqələrimiz olmamışdır. Ancaq İnqilab gənclik illərindən mənim yadımda istedadlı bir gənc və poeziya həvəskarı kimi qalmışdır. Bir neçə kitab müəllifi kimi tanınan, poeziya aləmində öz dəst-xətti olan İnqilab İsaqın şeirləri ilə tanış oldum. Onun şeirlərində diqqəti çəkən məqamlar, sətiraltı məna və düşüncələr məndə bu söz xiridarına qarşı xüsusi rəğbət yaratdı. İnqilabın poeziyasında diqqəti çəkən fərqləndirici keyfiyyət odur ki, şair adi əşya və predmeti mənalandıraraq onu obrazlı deyim və ifadələrlə zənginləşdirərək əsl poeziya nümunəsi səviyyəsinə qaldıra bilir. Bəzən onun şeirindəki məna və əsas qayəni dərk etmək, anlamaq çətin olur. Bu şeirlərdəki sətiraltı fikir və duyğuların fərqinə varanda şairin poetik dünyasının rəngarəngliyinə valeh olursan. Onun şeirlərinin fikir yükünün üzdə deyil, daha dərin qatlara işləməsi hiss olunur. Burada oxucu Aysberqin görsənməyən qatlarının əzəmətini və bu potensialın böyüklüyünü bir daha dərk edir.

Bədii təsvir vasitələri, metafora, təşbeh və mübaliğələr onun poeziyasına xüsusi bir rəng qatır. Şeirin bədii səviyyəsi yüksələrək, insanda xoş ovqat yarada bilir. Məişətimizə daxil olan predmet və əşyanın təsviri heç də yorucu təsir bağışlamır, əksinə, bu adi təsvirlər elə təqdim edilir ki, müqayisələr fonunda əsl poeziya yaranır. Bu cəhətdən "Köhnə çəkmə" şeirini misal gətirə bilərik.

Qızım, canım - gözüm!

Köhnə çəkməni kədərə çevirmə

Gözlərinin dərinliyində

Yüz belə ç əkmə sökəcək

Yollar var hələ.

Darıxma canım - gözüm

Bircə insan sevinci

Sökülməsin ayaq altında.

İnsan çox mürəkkəb varlıqdır. Bəzən elə anlar yaşayırsan ki, yalan danışan birisinin səhvini üzə vura bilmirsən. Bu, adamı incidir. Ehtiyac ucundan isə müəyyən təmənnalar güdməyə məcbursan. Şairin yaratdığı metaforik ifadə və bədii obraz çox diqqət çəkir və təbii səslənir. "Doğru sözüm..." şeirində olduğu kimi:

Hər sevincim doğub ahdan,

Tüstülənir yana-yana

Doğru sözüm dustaq olub,

Özgəsinin yalanına

Dünya da cadugər qarı -

Min niyyətlə küpə girir.

Boş cibimdən bezən əlim

Daha özgə cibə girir.

Şairin leksikonunda ümumxalq danışıq dilinin nümunələri şeirə hopdurulur. Hamımız yaxşı dərk edirik ki, insan iqtisadi cəhətdən hər bir şeyə qənaət etməli, israfçı olmamalıdır. Şair bunu poeziya dili ilə poetik bir tərzdə təqdim edir. Hər bir kəs vaxtın qədrini bilməli, durmadan axıb gedən zamandan asılı olduğunu dərk etməlidir. Şair zaman anlayışı mənasını verən bir qədər az işlənən "hovur" sözünü də məqamında işlətməyi bacarır. Bu baxımdan "Bilmirəm" şeiri maraq doğurur.

Suallar önündə susmaqdı peşəm,

Bilmir hansı yükü daşıyır adam

Bir parça ömürü yavanlıq edib

Küsülü-küsülü yaşayır adam.

Gecə də, gündüz də batıb qan-tərə,

Dərməz nəfəsini, dərməz bir hovur.

Kəndiri kəsilmiş nağıl yolunu,

İndi də yuxuda mələklər qovur.

Şairin sözə yanaşma tərzi, obrazın daxili aləminə girmək üçün seçdiyi məcazi deyimlər o qədər sərrast və yerində deyilib ki, bu bədii ifadələrin digər ekvivalenti haqqında düşünmürsən. Şairin məhz haqlı olaraq seçimini bu cür etməsi çox yerinə düşür. Məsələn:

Çəkdiyin əzablar ovutmur səni,

Uşaq röyaların qəsdinə durub.

Ayrılıq isladıb kirpiklərini,

Sökülmüş komada oyuncaq qurub.

Yollara boylanan bu kədər nədir?

Əlində dəsmalı kiriyibdi, bax.

Çiyələk yığdığın çəmən boyunca,

Körpə ümidlərin közərir ancaq.

Şairin şeirlər kitablarını vərəqlədikcə oxucu bir şeyi hiss edir ki, İnqilab İsaq təsvirçilikdən, yerli-yersiz təmtəraqlı və pafoslu sözlərdən istifadə etməkdən çox uzaqdır. Onun əsl poeziya nümunəsi sayılan şeirlərindəki misralar diqqət çəkir. "Kədərin göz yaşı doyub", "Səbrimin ögey baxışı", "Yolumu bağlaya qoca mürgülər", "Yuxusuz dərdlərim tutub qolumdan", "Həsrətimin canı çıxıb yolunda", "Yüz yalan cücərdib verdiyin vədə", "Qəlbimə yüz yerdən düyün vurmusan", "Endirmə kədəri, endirmə atdan", "Əzabı bal kimi içdiyi vədə", "Bağlı qapı kimi susmuşuq yenə", "Sənin həsrətinin dalğası mənəm", "Qapımı döyən gecə" və digər misralardakı ifadələr şairin poetik düşüncə tərzini, yerində deyilmiş aforistik məqamların bədii siqlətinin gözəlliyindən xəbər verir.

İnqilab İsaqın şeirlərində məhəbbət mövzusu geniş yer tutur. Şairin lirik "mən"inin əsas giley-güzarı, onu qane etməyən, həmişə əlavə əzab-əziyyət verən kədər və həsrətin həyatına daxil olaraq problem yaratmasıdır. Bu baxımdan "Bənövşə xatirə", "Sən də inan", "Utanan bizik", "Nə yaxşı", "Bu yaşda", "Dərdinlə bəzənmişəm" və onlarca digər şeirlərdə dediyimiz bu məqamları aydın görmək olar. Məhəbbət yolunda çırpınan aşiqin həsrətdən qovrulması, qısqanclığının maksimum bir həddə çatması, sevdiyinin təkcə varlığının deyil, baxışlarının da yad tərəfə baxmasından ehtiyatlanır. O, sevdiyini qoruyaraq "həbs"də saxlamasına mühafizəkarcasına yanaşır. Bunu əsl çıxış yolu hesab edir. Belə poeziya nümunəsi yalnız istedadlı bir şairin qələmindən çıxa bilərdi. Bu cəhətdən "Mən və bahar" şeirinə diqqət edək:

Sənin həbs olunmaq qorxun var,

Bu işə səbəbkardı bahar.

Baxışlarının azadlığına

gül hörüklü

Sərhəd çəkmək istəyirəm

Kimsə adlaya bilməsin

bu hasarı

Eşit məni barı.

Amma qəlbimin oksigen - havalı,

pəncərə-pəncərə

tək gözlü kamerasında

Sənin həbs olunmaq

qorxun var.

Keşikçin - mən və bahar!

Şeirin poetik fəlsəfəsinin atributlarından hesab olunan "kədər", "qəm" və "həsrət" bir çox şeirlərin əsas leytmotivinə çevrilmişdir. Həmin söz və ifadəni özünəməxsus tərzdə ifadə etmək, yeknəsəklik yaratmamaq əsl sənətkarlıq əlamətidir. Bu mənada şeirlərdə istifadə olunan sözlərin təkrir və sinonim kimi müxtəlif məna çalarları yaratması diqqəti cəlb edir. "Sən də inan..." şeirinə diqqət yetirək:

Heç bilmirəm baxışından

necə söküm kədəri

Bir nişanə qalmasın

bu kədərin izindən

Həsrət işığı sönməz

buludlar yaman dolub

Gözlərini yum daha,

öpüm qəmin üzündən.

Şairin kitablarındakı şeirlərə nəzər salanda burada bol-bol işlənən bədii təsvir vasitələri, onun şeirlərinin bədii təsir gücünü, əsl poeziya nümunəsinə çevrilməsini, şərtləndirən başlıca amilə çevrilmişdir. Onu da qeyd edək ki, hər hansı bir şeir müəllifi şeirlərini yazarkən heç də hansı bədii təsvir vasitəsindən necə istifadə etdiyini düşünmür və fərqinə varmır. Bu xüsusda aşağıda verilmiş "Bənövşə xatirə" şeirindəki bir bəndə nəzər salanda buradakı metafora və mübaliğələr şeirin bədii təsir qüvvəsini artırır.

Göy üzü darıxır, buludları bol...

Baxıb gözlərinə, baxıb kiriyər.

Damlalar ələnib kipriklərindən,

Cığırlar boyunca axıb kiriyər.

İnqilab İsaqın heca vəznli şeirlərinin bir çoxunda cinaslı qafiyələrin olması onun təcnis yaratmaqda səriştəliliyini təsdiq edir. Şairin vaxtilə əlli yaşına həsr etdiyi "Bu yaşda" şeirində biz bu mənzərənin şahidi oluruq.

Həsrətinə uzatmışam əlimi,

De cavabım ləngmi tapar, əllimi?

Suçlu sanma ağ saçımı, əllimi

Ovcumdakı çiçəyə bax bu yaşda...

Qara günüm yazılsa da ağ şama,

Demə, yolum daha düşüb axşama.

Bu sevdanı təsəlliylə oxşama,

Ovcumdakı çiçəyə bax bu yaşda...

Bu nübarı kim saxladı son aya,

Nə söyləyim o gözələ, sonaya

Nə çatacaq bu ömürdən sonraya?

Ovcumdakı çiçəyə bax bu yaşda...

İnqilab müəllim, şeirinizdə vurğuladığınız kimi, sizdən sonraya, gələcək nəsillərə sizin bir övlad kimi boya-başa çatdırdığınız neçə-neçə şeir kitablarınız qalacaq. 65 yaşına çatan şair İnqilab İsaqın əbədi yaşarlığını təmin edən şeir kitabları ilə yanaşı, hələ indən sonra da yeni-yeni əsərləri işıq üzü görəcək və sevimli oxucularını sevindirəcəkdir. Əziz qardaşım İnqilab İsaqa 65 yaşının zirvəsində sağlam ömür və yaradıcılıq sevincləri arzulayıram.

Ehtiram SƏFƏROV

Füzuli rayon 56 nömrəli tam orta məktəbin direktoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

525-ci qəzet 2018.- 15 may.- S. 8.