Nafiə Abidin Amerikadakı və Türkiyədəki nəvələri

Əmin Abid-120

İKİNCİ YAZI

Əli ŞAMİL

ali-shamil@yahoo.com

(Əvvəli ötən sayımızda)

Nafiə Abidin bədii yaradıcılığı

1928-ci ildə İstanbuldakı Orxaniyyə mətbəəsində ərəb əlifbası ilə basılmış "İstiqlal uğrunda" şeirlər toplusu (Toplunun fotosurətini 1997-ci ildə TRT Azərbaycan şöbəsinin müdiri Seyfəddin Altaylı mənə bağışlayıb) "Milli Azərbaycan nəşriyyatı" seriyasından buraxılmış 8-ci kitabdır. Kitabda Gültəkinin 20, Əhməd Cavadın 9, Sənanın 6, Azərizadənin 2, Məsud Səfvətin 2, Məcidzadənin, Yusifin, İsmayıl Zühutinin, Usta Əlinin, Gülsərin, Nafiə Şükrünün hərəsinin bir şeiri verilmişdir. İki şeirin altından "... xanım", bir neçə şeirin altından isə ulduz işarələri və yaxud üç nöqtə qoyulmuşdur. Ümumilikdə kitabda 13 müəllifin 48 şeiri verilmişdir. Kitaba Kamal imzası ilə geniş müqəddimə yazılmış, sonda da "Yeni Kafkasiya" və "Azəri-Türk" dərgisindən alınmış iki məqalə əlavə edilmişdir.

Kitabda Nafiə Şükrünün "Qardaş sevgisi" şeiri "Azərbaycanın millətpərvər şairi Gültəkin bəgə" ithafı ilə başlayır. Şeirin sonunda isə "15 Qanuni-sani 1925." tarixi qoyulub. Şeir mövzu və üslubca da Gültəkinin şeirlərinə çox yaxındır:

Əsiyor Şərqin o munis rüzgarı.

Qafqasiyanın yaşıl yamaclarında.

Ruhumdakı eşqin son yadigarı,

Yakıyor qəlbimi dərindən inan.

Bənim də səsimdə titrəyir duyğun.

Bənim də səsimdə bir sevgi dərun.

Yalnız sen deyilsin o yurda vurğun.

Bən də abidiyəm o şən məbudun.

Nafiə Abidin "Dan yıldızı" jurnalının (Tbilisi) 1927-ci il 10-cu sayının 18-19-cu səhifələrində "Arabaçı Vladimir" xatirə-hekayəsini oxumuşdum. "Yeni dünya" ("Maarif və mədəniyyət" jurnalı, 1927, sayı 3, səh. 21), "Bombalar kölgəsində" ("Maarif işçisi" jurnalı, 1927, sayı 6-7, səh. 63), "Uzun gecənin sonu" ("Dan yıldızı" jurnalı, 1927, sayı 10, səh. 24) şeirlərini də qeydə almışdım. Sonrakı illərdə onun imzası mətbuatda görünmədiyi kimi haqqında da heç nə yazılmamışdı.

Türkiyədə Nafiə Abidlə bağlı axtarışlarım

Keçmiş Azərbaycan Milli Təhlükəsizlik Nazirliyindəki istintaq materialları ilə tanış olduqdan sonra Türkiyəyə gedəndə dəfələrlə Nafiə xanımdan bir iz tapmağa çalışırdım. TRT Azərbaycan şöbəsinin müdiri Seyfəddin Altaylını da axtarışa qoşdum. Abdulhaluq Renda çoxdan dünyasını dəyişmişdi. Nafiənin atalığı Tevfik Tanur və onun qardaşlarından bir iz tapa bilmədik. Abdulhalıq Rendanın qohumlarından birini tapdıq, telefonla danışdıq. Onlar da nə Nafiəni, nə atalığı Tevfik Tanuru tanıdıqlarını söylədilər. Beləcə bütün ümidlərim kəsilsə də, heç zaman bu ailəni unuda bilmirdim. Həmişə xatırlayır, onların acı taleyindən söz açır, məqalələr yazırdım. Məqalələrimin bir neçəsi də Türkiyənin nüfuzlu elmi jurnallarında çap olunmuşdu.

İnternetin kütləviləşməsi məqalələrimi saytlarda yerləşdirməyimə şərait yaratdı. Bu da öz təsirini göstərdi. İnternet olmasaydı Kutay Arslantürkdən məktubu almağım imkansız idi.

Məktubu oxuduqdan sonra xeyli ölç-biç etməli oldum. Bilmirdim atası Altay Tanurun Əmin Abidin övladı olmadığı haqqında eşitdiklərimi və bildiklərimi ona deyim, ya deməyim. Sonda qərara aldım ki, bu mövzuda susum. İndiyədək özünü Əmin Abidin nəvəsi sayan birisinə eşitdiklərimi desəm nə olacaq, deməsəm nə olacaq.

Nafiə Abidin nəvəsi Kutay Aslantürklə yazışma

Kutay Arslantürkün məktubundan uzun illər məni düşündürən suallara qismən cavab alsam da, bu cavab məni tam qane etmirdi. Nafiə xanım, onun Türkiyədəki taleyi ilə bağlı bilgilər almaq üçün Kutay Aslantürkə zəng vurdum. Saat fərqini unutduğumdan Kutay Arslanturkü gecə yarısı yuxudan oyatdım. Həyacandan nə danşıdığımı bilmirəm. Danışıq məni sakitləşdirmədi. Bilgisayar arxasına keçib uzun-uzadı bir məktub yazdım.

Nafiə xanım haqqında verdiyim sualları Kutay Arslantürk belə cavablandırdı: "Önce baba annem ve büyük babam hakkındakı çalışmalarınız için çok-çok teşekkurler ederim. Annemin anlattığına göre Nafie hanım Baküden İstanbula döndükten sonra politikayla ilgilenmiş, devamlı yüksek öğretim görürken 1967-68 yılında bir sinemada korku filmi seyr ederken kalp krizi geçirip vefat etmiş. Onun anne ve babası hakkında hiç bir bilgim yok. Fakat babasının, yani babamın dedesinin benim babamı yetiştirdiğini biliyorum. Nafie hanımın vefatından bir yıl sonra da ben 3 yaşında iken babam ve annem ayrıldılar. Babamı (Altay Tanur) ilk defa 25 yaşında, Ankarada gördüm.

Babamdan ve annemden Feyza adında bir kız kardeşim var. Babamın ikinci hanımından Tinaz Tanur diye bir kız kardeşim var. Babamın üçüncü ve son hanımından da 1993 doğumlu Cağatay Tanur diye bir erkek kardeşim var. Tinaz da, Cağatay da facebooktalar.

Amerikaya köçen akrabalarım (İrinanın oğlanları haqqında ona yazmışdım. Onları xəbər alır) hakkında daha bilginiz varsa, çok memnun olurum. Onların tam isimleri, eyaletleri, telefonlari, ne bula bilirseniz.

Baküde Aliabbas ve Abulfazın cocukları, torunları hakkında da bilgileriniz varmı? Onların telefonlarını, adreslerini varsa da gönderseniz çok memnun olurum.

Benim Perulu birinci hanımımdan (Janet Carasas) Harun adında 26 yaşında bir oğlum ve şimdiki pakistanlı hanımımdan da (Saadia Ahmad) 8 yaşında Şanzeh adlı bir kızım, 5,5 yaşında Ali Sinan adlı bir oğlum var. Kızım Şanzeh ve kız kardeşim Feyza ayni Nafie hanıma benziyorlar.

Gönderdiginiz fotograflardan genc kız olan baba annem ve o fotografın orijinali ya bende, yada Perulu hanımımda. Diger fotografi görmedim ve benzetemedim. Nafie hanımın gördügüm her fotografi aynı 1920-lerin sinema yıldızları gibi.

Tekrar, tekrar ve tekrar teşekkurlerimi sunarım. Şu and burada (Orlando, Florida) sabah saat 3. sayenizde çok heyecanlandım, inşallah uyuyabilirim.

Saygılarımla, Kutay Harun Arslanturk".

Sonrakı məktublarında Kutay Harun Arslantürk mənə göndərdiyi facebook səhifələri haqqında belə bir izah yazmışdı: "Alttakiler de, benim facebook sayfam, ikinci annemden olan kız kardeşim Tinaz Tanur, üçüncü annemden olan erkek kardeşim Cağatay Tanur'un annesi (babamin üçüncü hanımı Nuray Karadut ve anneme çok yakın olan ufak yegenim Amine Sultanin facebook sayfalarıdır".

Mən Kutay Harun Arslantürkə məktub yazmaqla yanaşı, onun göndərdiyi facebooklara da məktub yazdım. Yenə də ilk cavab verən Kutay Arslantürk oldu. O yazırdı: "Ali Samil bey, inşallah siz ve sevdikleriniz çok iyisinizdiler.

Şu anda evimden 300 km uzakta bir yerde çalışmaktayım. Hafta içi uzun saatler çalıştıktan sonra, hafta sonları aileme dönüyorum, hem onlarla ilgileniyorum, hem de oradakı işlerimi hall ediyorum. Yazmadığım için özür dilerim. Hem fiziken, hem manen çok yoğun bir dönemden geçiyorum. Ailem sizi biliyor, bir tek erkek kardeşim Cağatay'la görüşemedim. Cağatay'in annesi babamizla (Altay Tanur) 1992-2006 (ölum yılı) arası evliydi. 1992'de sadece 18 yaşında olmasına rağmen çok akıllı, kültürlü, olğun bir insandır, beni çok sever, ben de onu çok severim ve benden genc olduğu halde ona anne derim. Babamın son hanımı olduğu için, kendisi babam ve büyükannem hakkında hem detayli bilgi, hem de birçok fotoğraflara sahip olabilir. Adi Nuray Tunc, benim facebookumda arkadaşlarım arasında bulabilirsiniz. Sizin facebook sayfanız varmı?

Eklenen fotoğraflar babam ve büyükannemin fotoğrafları".

Nafiə xanımın nəvəsi Çığatay Tanurla yazışma

Çox keçmədi ki, Çığatay Tanurdan aşağıdakı məktubu aldım: "Öncelikle bu araştırmaları yaparak beni ne kadar mutlu ettiğinizi anlatamam. Benim adım Çağatay Tanur. Altay Tanur'un oğluyum. Babam 11.02.2006 tarihinde saat 20:10 hayata gözlerini yumdu. Kabri Ankara'da Karşıyaka mezarlığındadır. Babamın hayatının son 2 senesinde sadece ikimiz vardık. O sırada anlattığı bazı şeyleri hatırlıyorum. Nafie hanımın öz babası Tevfik Tanur'dur. Maile ek olan fotoğraflarda babamın çocukluğunda dedesi ile çekilmiş bir fotoğrafı da bulunmaktadır. Babam hep dedesine baba demiş. Onu babası bilmiş. Öz babasıyla ilgili gerçekleri de biliyormuş. Bana anlattığı kadarı, babası ile annesi SSCB'nin (SSRİ - Ə.Ş.) esir kampına alınmışlar ve bir süre orada yaşamışlar. Esirlerin odun toplamaya götürüldüğü bir gün büyükbabam (Emin Abid) ile bir asker arasında bir tartışma çıkıyor ve orada kurşuna dizilerek öldürülüyor. Ve ardından da oraya defnediliyor. Yani defin yerinin bilinmediğini söylemişti babam. Elimde babaannemin bir kaç fotoğrafı var. Onları da size bu mail ile yollayacağım. Benden istediğiniz her hangi bir şey varsa konuyla ilgili yardımcı olmak isterim. Cevabınızı bekliyorum. İyi çalışmalar ve bu konu hakkında araştırma yaptığınız için çok teşekkürler".

Çağatay Tanur mənə yazdığı məktubuna çoxlu şəkillər də əlavə etmişdi. Bu şəkillərin bəzilərində avtoqraflar da var. Məktubda isə yazmışdı: "Çocuk ve yaşlı birinin olduğu fotoğraf babam ve dedesi Tevfik Bey'e aittir. Diğerleri Nafia hanımın fotoğrafları. Bir fotoğrafta başka bir bayan var, ancak onun kim olduğunu bilmiyorum. Fotoğrafların altında eski türkçe yazılar bulunmaktadır. Yazıları tercüme edebilir ve bana geri dönüş yaparsanız sevinirim. Babam 09.01.1942 doğumludur. Nafie hanım'ın Türkiye'ye hangi tarihte döndüğünü bilmiyorum. Rahmetli babam bunu söylemedi. Nafie hanım'ın çevirmenlik yaptığını, 5-6 civarında lisan bildiğini söylüyordu babam. Çevirmenlik dışında başka bir işle meşgul olduğunu bilmiyorum. Ama kendisine elbise diktiğini söylerdi. Ancak terziliği meslek olarak yaptığıyla ilgili bir şey söylemedi. Annesinin el işleri konusunda yetenekli olduğunu söylerdi. Resmlerdeki elbise üzerinde görünen "NT" babaannemin armı olabilir belki. Kesin bir şey söyleyemem. Babamın dedesi olan Tevfik Tanur'da TCDD'de çalışıyormuş ve bir dönem milletvekilliği yapmış. Babam üniversite eğitimini yarıda bıraktığından üniversite mezunu değildir. Bir dönem tiyatro ile uğraşmış ve bir çok oyunda rol almış, sahneye oyunlar koymuş ve rejisörlük yapmış (Mənə göndərdiyi fotodan açıq görünür ki, Altay Tanur Ahmed Kutsi Tecerin "Satlıq ev" əsərində Orhan Kaya rolunda çıxış edib - Ə.Ş.). Daha sonra ikinci eşinin ısrarı ile tiyatroyu bırakmış ve ticaret ile uğraşmış. Ticaret alanında bir çok yerde çalışmış.

Unuttuğum, atladığım bir konu varsa affola. Sorarsanız bildiğim kadarını zevkle paylaşırım. Cevaplarınızı bekliyorum. Ailemle ilgili çalışmalarınız için de size ayrıca teşekkür ediyorum. İyi çalışmalar".

Yazışmalardan Nafiə xanımın Türkiyəyə neçənci ildə döndüyünü (bu haqda KQB-dəki Nafiə xanımın işində də bir bilgi yoxdur), hansı il, ayın neçəsində öldüyünü müəyyənləşdirə bilmədik. Nəvələrinin göndərdiyi şəkildə babasının yanında duran Altayın təxminən üç yaşı olduğu bilinir. Bu şəkilə əsaslanıb demək olar ki, Nafiə təxminən 1944-1945-ci illərdə Türkiyəyə dönüb. Altay Tanur isə 09.01.1942-ci ildə doğulub, 01.02.2006-cı ildə vəfat edib.

Onu müəyyənləşdirdik ki, vətənə döndükdən sonra Türkiyə Böyük Millət Məclisi ilə əlaqəsi olub, onlar üçün tərcümə işləri görüb. Bu da o deməkdir ki, SSRİ-də yaşamış, KQB tərəfindən həbs edilmiş Nafiə xanıma rəsmi dairələrdə inam və etimad olub. Bu məsələnin özü dərindən araşdırılmalıdır.

525-ci qəzet 2018.- 2 noyabr.- S.8.