AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ PREZİDENTİ 2018-Cİ İLİ - AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİ İLİ ELAN ETMİŞDİR

(Əvvəli ötən şənbə saylarımızda)

Müsəlman Şərqində ilk demokratik respublikanın elan edilməsinin 100 ilinin 23 ayı müstəqillik, 71 ili istila-fasilə dövrüdür. Vətəni tərk edib mühacirət həyatı yaşayan mücahidlər müstəqilliyin yenidən qələbəsi uğrunda mübarizələrini qətiyyətlə davam etdirmişlər. Mühacirət mətbuatı bu, istila-fasilə dövrünün canlı salnaməsidir. Nəzərdən keçirək.

QARDAŞ SƏSİ

“Azərbaycan istiqlal günü münasibətilə “Yaş Türkistan”ın mühüm bir məqaləsi

Parisdə, Türkistan istiqlal hərəkatının rəhbəri Çoqay oğlu Mustafa bəyin baş mühərrirligi ilə türkcə Türkistan milli istiqlal davasının mürəvvici olmaq üzrə intişar edən “Yaş Türkistan” (Gənc Türkistan) məcmuəsi (Mayıs 1931 nüsxəsi) Azərbaycan elani-istiqlalının 13-cü il dönümü münasibətilə “Azəri qardaşlarımıza” və “28 Mayıs Azərbaycanın milli istiqlal günüdür”, başlıqları altında bir baş məqalə dərc etdirmişdir. Azərbaycan istiqlalının və Azərbaycan istiqlal hərəkatının müxtəlif türk ellərində nə kibi duyğularla qarşılandığını göstərən məqaləyi, əhəmiyyətindən dolayı, eynən alıyoruz:

“- Azərbaycan xalqı, bundan 13 il əvvəl kəndi istiqlalını elan etdi və Türk xalqları tarixində ilk Cümhuriyyəti təsis eylədi. Azərbaycan Cümhuriyyəti ancaq iki ilə qədər davam etdi isə də, bu az vaxt içində azərbaycanlı arqadaşlarımız müstəqil dövlət həyatına ləyaqətlərini isbat edə bildilər.

May 1918 və Aprel 1920 sənələri...

Əvət, bu illərdə Qafqas dağlarının ötə tərəfində rus xalqının kəndi milli toprağında, insan qanı nəhr kibi axmaqda idi. Qızıl və ağ ruslar eyni heyvanlıq vəhşətilə kəndi qardaşlarını öldürməkdə idilər.

Qafqas dağlarının bəri tərəfində, Azərbaycanda isə bu əsnada dinç və yaradıcı bir həyat hökm sürməkdə idi. Azərbaycan xalqı dinc həyatın bütün nemətlərindən faydalanmaqda idi. Nüfuzca kiçik olan Azərbaycan xalqı bir dövlətin böyük işlərində qabiliyyətini göstərdi. Azərbaycan xalqı içində məbusluq və nazirlik kibi böyük məsuliyyətli rolları şərəf və ləyaqətlə ifa edən insanlar bulundu.

Hökumətdəki mərhum Fətəli Xan Xoyski və Yusifbəyli Nəsib bəylər, Azərbaycan parlamentosundakı doktor Həsən bəy Ağaoğlu və halı-hazırda bərhəyat bulunan Məhəmməd Əmin bəy Rəsulzadələr, sülh konfransında gənc azərilərdən mürəkkəb heyətləri, bunların fəaliyyət və məharətləri Azəri qardaşlarımızın siyasi cəhətdən yetişmiş olduqlarını göstərən parlaq dəlillər idi.

Fəqət Azərbaycan milli istiqlalının düşmənləri, bir zamanlar rus müstövliləri tərəfindən işğal edilmiş olan bu ölkədə, rus xalqından başqa bir xalqın da kəndi başına yaşaya bilişini və dinclik ilə kəndi dövlət işlərini irəlilədə bilməsini görmək istəmədilər.

1919 sənəsində bəyaz rus ordusu komandanı Denikin, Azərbaycanın Ermənistana hücumu (?) kibi ağla sığmayan bir yalana istinadən Azərbaycana hərb elan etdi. Bu hərəkəti ilə Denikin qurdla quzunun hekayəsini xatırladıyordu.

1920 sənəsində Sovet hökumətinin qızıl ordusu Azərbaycan hüdudunu keçdilər və bir qaç Azərbaycan bolşeviklərinin xainanə iştirakı ilə rus bolşevikləri bu dinc məmləkəti nisanın 28-də istila etməgə müvəffəq oldular.

O zamandan bəri bizim müştərək milli faciəmizə bu gün dəxi əlavə olundu.

Bununla bərabər 28 Mayıs Azərbaycan xalqının milli bayram günü olaraq qalmaqdadır.

Bu gün biz Türkistanlıların Azəri qardaşlarımızla bir səfdə bulunmamız və bu günün bizim də milli bayramımız olduğunu kəndimizə təkid etməmiz lazımdır.

Azad və müstəqil Azərbaycan biz Türkistanlılar üçün də yurd ədd olunmaqdadır.

Ey Azəri qardaşlarımız!

Unutmayınız ki, biz Türkistanlılar hər zaman və hər yerdə, tarixin hər dönüşündə sizinlə bərabəriz. Sizin istiqlal bayrağınız sizin üçün müqəddəs olduğu kibi bizim üçün də müqəddəsdir!

Biz hər zaman və hər yerdə sizinlə bərabər istiqlal bayrağınızı əlimizdən gəldigi qədər müdafiə edəcəgiz.

Yaşasın hürr və müstəqil Azərbaycan!

Yaşasın həpimiz üçün qiymətli olan milli azadlıq və istiqlal məfkurəsi uğrundakı milli mücadilə cəbhəsində qardaş birligimiz!

“Odlu Yurd”

Həziran (iyun) 1931, №4

MUĞANIN QURTULUŞU

10 il bundan əvvəl, 1919 avqustun ibtidalarında, Milli Azərbaycan Cümhuriyyətinin baş vəkili Yusifbəyli Nəsib Bəy, iki mühüm hadisə münasibətilə parlamento kürsüsündən bütün milləti təbrik edərkən:

- Möhtərəm məbuslar! Bu gündən etibarən əziz Azərbaycanımız tam mənasilə müstəqil bir dövlətdir... - demişdi.

Bu hadisələrdən biri, Mondros mütarikəsilə Türk ordusu tərəfindən ingilislərə tərk edilən Azərbaycandan ingilis işğal ordusunun çıxması, o bir də Türk ordusu getdikdən sonra təşkil olunan gənc ordumuz tərəfindən Muğanın istirdadı (geri alınması) idi.

Biri qəyyumsuz olaraq kəndi-kəndimizi idarəyə başlamamız, o biri də kəndi yurdumuzda bizə meydan oxumaqda davam edən hər hankı bir qüvvətə qarşı mütəşəkkil və müsəlləh olaraq çıxmaq iqtidarında olduğumuzu və gənc cümhuriyyət ordusunun parlaq gələcəgini göstəriyordu.

Muğanın istirdadı kibi parlaq bir zəfər, milli qüvvət və bacarığımızdan şübhədə olanlara böyük bir ibrət dərsi oldu, göstərdi ki, Azərbaycan istiqlalı düşmənlərin zənn etdikləri kibi degil, Cümhuriyyət hökumətinin dava eylədigi kibi Azərbaycan türkünün vicdanından və varlığından doğmuşdur.

“Azərbaycan istiqlalı və Azərbaycan Cümhuriyyəti fikri azərbaycanlıların öz fikirləri degildir. Azərbaycanı yaradan Türkiyə əskəri qüvvəti idi. Bu qüvvətin çəkilməsilə Azərbaycan istiqlal hərəkatının sonu gələcəkdir” - deyən düşmənlər gördülər ki, kəndi başına buraxılmış olan, ingilis, rus və erməni qüvvətləri tərəfindən yenidən istila edilmiş Azərbaycanın əsarət və zəncirə daima üsyankar olan xalqı böyük bir dövlətçilik qabiliyyəti və siyasi rüşd (doğru yol) ibraz ediyor. Avropalılar az bir zaman içində Şərqi Qafqasyanın əmniyət və asayişi üçün yeganə bir qüvvətin azərbaycanlılardan ibarət ola biləcəgi qənaətinə gəldilər.

Millətimizin göstərmiş olduğu böyük və yüksək qabiliyyət və rüşd təsiri altında vücuda gələn bu qənaətlə idi ki, ingilislərlə bərabər Bakıya gələn erməni və rus əskəri qüvvətləri də Bakıdan və Azərbaycandan çıxarıldılar və onları mütəaqib ingilis işğal ordusu da Azərbaycanı tərk ilə məmləkətimizin idarəsini kəndimizə buraxdı.

Bu hadisə qara, ağ və qızıl Rus qüvvətlərindən ötürü bir ölüm zərbəsi idi. Fəqət 100 sənə hakimiyyətləri zamanında Azərbaycana bir koloni və Azərbaycanlıya da bir “aziyata” baxar kimi baxmış olan ruslar yenə tərəddüdlərində davam ediyor. Azərbaycan parlamentosunu boykot etməkdə israr ediyorlardı. Onlara qəti bir zərbə daha lazım idi. Dağıstan vasitəsilə hüdudlarımıza yaxınlaşmaqda olan qara Denikindən qanlı ilhamlar almaqda olan ruslara bu zərbəyi Azərbaycan kəndisi vurmalı idi. Yoxsa oradakı əski imperyalist xəyallar və haqqımızdakı düşüncələr davam edəcəkdi.

İştə Muğan səfəri və yurdumuzun ən qiymətli bir parçasını təşkil edən gözəl və zəngin Muğanın düşmən istilasından qurtarılması - Cümhuriyyətimizin gənc ordusunun ilk imtahanı - bu vəzifəyi müvəffəqiyyətlə ifa etdi və bu müvəffəqiyyətin Muğan, Mil, Şirvan çöllərilə, Salyan və Lənkəran qəzalarında asayiş və əmniyyətlə Azərbaycan Cümhuriyyət müəssislərinin təəssüs etməsi düşmənlərin səflərini tamamilə pozduğu kibi, Azərbaycan istiqlalının cahan millətləri tərəfindən tanınmasını da yaxınlaşdırdı.

Bakının 1918 sənəsi eylülündə Türkiyə-Azərbaycan orduları tərəfindən alınmasından sonra Lənkəran mərkəz olmaq üzrə Muğandakı “Privolnoye”, “Astraxanka”, “Prişib”, “Andriyevka” və s. rus mühacir köylərinə istinadən rus hakimiyyəti davam ediyordu. Burada əvvəlcə Bakı sovet hakimiyyətinə tabe bir hökumət vardı. Fəqət Bakıda bolşevik Şaumyan hökumətini yıxaraq, İrandakı ingilis qüvvətlərini yardıma çağıran eser, menşevik və daşnaq qüvvələrilə “Sentrokaspi” adlanan “Xəzər filotusu” qismən İrana, Şimali Qafqasiyaya və qismən də Lənkəran və Muğana çəkilərək, buradakı ruslara istinadən hakmiyyət-lərini davam etdirmişlərdi. Bu yeni qüvvətlərlə bolşeviklər arasındakı mücadilə burada dəxi davam ediyordu.

1919 sənəsi ibtidalarında Muğan və Lənkəranda iki rus qüvvəti hakimiyyət davası yürütüyordu ki, bunlardan biri Şimali Qafqasyadan dəniz vasitəsilə gələn Denikin müməssili minbaşı Avetisyan, o biri də Astarxandan gələn və Muğanda sovet rejimini ehyayə çalışan Otradnev ilə Vasilyevin və s. idarə etdikləri qüvvətdi.

1919 sənəsi nisanında inqilab yapan bolşeviklər minbaşı Avetisyanı qətl edərək Mayıs ibtidalarında Sovetlər Konqrası dəvət və sovet rejimini ehya eyləmiş və Astarxan vasitəsilə Moskva sovet hökuməti ilə münasibətə başlamışdı.

Fəqət Mayısın sonlarına doğru Muğanda yeni bir qüvvət meydana çıxıyordu. Bu qüvvət Muğan və Lənkəranın həqiqi sahibi olan türklərdi. Çar hakimiyyəti zamanı topraqları əllərindən alınmış və kəndiləri quru dağlara qısılaraq yurdları rus mühacirlərinə verilmiş olan türk əhalisi uzun zamandan bəri Talış dağlarında rus istilasına qarşı yaratdığı partizanlarla hərb ediyordu.

İştə meydana çıxan bu qüvvət, Hüseyin Ramazan, İsrafil, Şahverən, Əhməd, Atamalı, Sarı Xan kibi xalq qəhrəmanlarının komandası altında Lənkəran və Muğanın cənubundan, Zuvand dağlarından Muğana eniyorlardı.

Bu yeni qüvvətin təzyiqi altında Lənkərana və Lənkəran qarşısındakı “Sarı ada”sındakı flota istinad edən sovet hökuməti sarsılmağa başlıyordu. Bu vəziyyətdən bir daha istifadə etmək istəyən monarşist ruhlu rus köylüləri bolşeviklərə qarşı hərəkata keçdilər və Lənkəran qapılarında məğlub olduqdan sonra səhnəyi tamamilə türklərə buraxdılar.

Dəfələrlə Lənkəranı mühasirə altına alan Azəri milli partizanları Muğanın hakimi olmuşlardı. Fəqət daha gənc olan milli hökumətin o zaman əskəri qüvvətə malik olmaması və paytaxtımızın işğal altında bulunması bu fədakar mücahidlərə yardım edilməsini müşkülata soxuyordu.

Gəncədə təşkil olunan və gənc zabitlərimizin komanda etdigi qüvvət olduqca az bir şey idi.

Fəqət Muğan, Astarxan bolşeviklərilə Dağıstanda duran Denikin qüvvətlərini cəlb etməkdə davam ediyordu.

Şimaldan Azərbaycanı təzyiqə başlayan Denikin Cənubdan dəxi yürümək istiyordu. Bolşeviklər isə, dəniz vasitəısilə yardım alaraq qüvvətləniyor, məmləkətin göbəgində təhlükə təşkil etməyə başlıyordu.

Bunun üçün istiqlal hərbindən yarımçıq qalan bu cəbhəyi düşmən qüvvətlərindən təmizləmək lazım idi.

İştə bu zaman, Muğanın qəhrəman istiqlal mücahidləri yardımına qoşmaq və Muğanı Azərbaycanlaşdırmaq şərəfini dəröhdə edən gənc ordumuz, ilk imtahanı verəcəkdi.

Muğanı istila və rus köylülərini tərksilah edən istiqlal ordusu ilk toqquşması ilə Lənkəran bolşeviklərinin müqəddəratını həll etdi. Bolşeviklər böyük bir zaiyat (tələfat) ilə şəhəri təxliyə edərək, gəmilərlə “Sarı ada”ya, oradan da Astarxana getmək üçün, Xəzərin Cənubi-Şərqisində olan “Aşur ada”ya çəkilmək məcburiyyətində qaldılar.

Lənkəranda millət zəfər sədaları ilə ordumuzu qarşıladı və məmləkət həftələrlə bayram saxladı. İllərdən bəri rus qüvvətlərinin ayaqları altında məhv olan Muğan xalqı nihayət geniş bir nəfəs aldı. Həyat kəndi yoluna girdi. Müqavimətində davam edən “Privolniye” və “Qriqoryevkoye” kibi köylərində isə rus qadınları “analar, qarılar və çocuqlar üsyan edərək” məmləkəti atəşə verən “yabançı ünsürləri” tövqif etdilər və başda Astarxandan gələn başçıları Lomokin və Maksimov olmaq üzrə, hökumət qüvvətinə təslim etdilər.

10 il əvvəl, Lənkəran və Muğan bu surətlə qurtuldu.

Bu qurtuluş hərəkatı Azərbaycan istiqlal mücadiləsi tarixində şərəfli bir səhifə işğal etməkdədir.

Baş Vəkil bu mühüm hadisəni parlamento kürsüsündən elan eylədi və bu “Muğanın qurtuluşu” milli bir bayram halına girdi. 6 ay sonra Muğanın qəhrəman övladlarından təşkil olunan cəsur və igid əskərlər Əskəran-Qarabağ cəbhəsində rəşadət göstəriyorlardı.

Bu gün, 10 sənə əvvəl vaqe olan bu şərəfli hadisəni xatırlarkən və o günün şərəfli qəhrəmanlarına ən atəşin salamlarımızı yollarkən Muğanın bugünkü vəziyyətini də göz önünə gətirməliyiz.

Muğan yenə, 9 ildən bəridir ki, rus istilası altındadır.

Muğan və Lənkəran bu 9 ildir əlində silah olaraq vəhşi düşmənə qarşı mücadilə ediyor.

Muğan bu mücadilədə Hüseyin Ramazan Atamalı, Sarı Xan, Şahverən, Camal, Əhməd, İsrafil kibi ən qəhrəman partizanlarını qurban vermişdir.

Muğanın bu böyük oğullarının müqəddəs və yüksək qəhrəmanlıq xatirələri qarşısında diz çökərkən, dağlarda hənuz davam etməkdə olan və 9 ildən bəri bir an üçün olsun sönməyən istiqlal mücadiləsini xatırlayalım. Bu şanlı mücadilə o böyük ölülərin əsəridir. Onlara rəhmətlər göndərəlim.

Bugünkü mücadilənin də müvəffəqiyyətlə bitəcəginə inanalım.

Əvət istiqlal mücadiləsində mütləqa müvəffəq olacağız!

Muğan yenə qurtaracaqdır, Azərbaycanla bərabər, bir yerdə, eyni zamanda qurtaracaqdır!

Buna şübhə yoxdur. Çünki rus istilasına, rus mühacirətinə və rus vəhşətlərinə müqabil qətiyyən sönməyən və hər gün qurbanlar verməkdə davam edən Muğan və bir Azərbaycan görüyoruz!

Qurbanlar vermiş olan, qurbanlar verməkdə davam edən Azərbaycan mütləqa hürr və müstəqil olacaqdır.

Salam Azərbaycanın və Muğanın yılmayan qəhrəmanlarına. Rəhmət böyük istiqlal ölülərinə!..

Mirzə Bala

”Odlu Yurd”, Avqust 1929, №6

AZƏRBAYCANDAN MƏKTUB

Təfsilatı Bakı qəzetələrində çox nöqsan olaraq dərc edilən milliyyətçi tələbələr məhkəməsi son günlərin gurultulu və həyəcanlı hadisələri arasında əfkari-ümumiyyəyi çox əlaqədar eyləmişdir.

Qəzalardan gəlib də Bakı darülfünununda oxumaqda olan türk tələbələr dərslərin rusca getməsinə etiraz edərək dərs salonunu nümayişkaranə bir surətdə tərk eyləmişlərdir (Bu xüsusda qismi məxsusimizdə məlumat vardır. Odlu yurd) Bunun müqabilində rus tələbə də darülfünunda türkcəyi bir lisan olaraq belə oxumağı fəzlə görmüşlər və Bakının Azərbaycan və türk şəhəri olmadığını söyləmişlərdir.

Türk tələbəsi demiş ki: Bakı türkləşməyincə Azərbaycan qəzaları nasıl türkləşə bilir? Madam ki, Bakı Azərbaycanın mərkəzidir, hər əmr buradan gediyor, hər müraciət buraya gəliyor, xalq istər istəməz ruscaya müraciətə məcbur oluyor və türk lisanı da dövləti əhəmiyyətini qeyb ediyor.

Filhəqiqə gərək Bakıda, gərəksə Azərbaycanın digər qəzalarında bütün işlər ruslar əlindədir. Mərkəzin bütün işləri rusca gediyor, müraciət rusca... Köylülərin bu xüsusda vaqe olan şikayətlərini qəza müməssilləri hər qurultayda yüksək səslə söyləmişlərdir.

Və bugünki üsyan hərəkatında köylülərin digər şikayətləri sırasında rus məmurların rədd edilməsilə rus lisanının tamamilə qaldırılmasını tələb eyləmələri onun üçündür ki, pək təbii görülməkdədir.

Rus məmurlarının və rus lisanının Azərbaycandan rədd olması!..

Dövlət lisanı ilə müəssisələrin türkləşdirilməsi!

Bu şüar, köylü ilə Sovet hökumətini dost bulundurmaq istəyən sağ komunistlərin belə rəsmən tələb etdikləri bir şüar idi. Bir qaç ay əvvəl ərzaqlarını gizlədib də Sovet hökumətinə satmaqdan imtina edən və Sovet ərzaq məmurlarına təərrüz eyləyən köylülərin mühakiməsində köylülər: Sovet hökumətinin əmrlərini anlamadıqlarını, dillərini bilən bir məmur və müəssisə bulmadıqlarını açıq söyləmişlərdi.

Milli lisan köylərdə olduğu qədər heç yerdə bütün təmizliyi ilə mühafizə edilməmişdir. Bu nöqteyi-nəzərdən rus məmurları ilə rus lisanının Azərbaycan köylərində təsadüf edəcəyi müqavimət aşikardır.

Köylü 10 ildən bəri bütün adət, ənənat, din və sair müqədəsatını nasıl imha və təhqir edildiginə şahid olmaqdadır.

Bu xüsusda pək mühafizəkar olan köylü təqdis eylədigi məbədlərin ümumi əyləncə və tans məhəllinə çevrildigini görürkən, şübhə yoxdur ki, bütün mənəviyyatilə üsyan edəcəkdi.

Köylü görüyor ki, silah gücü ilə əlindən alınan məhsul və sərvəti “Allahsızlar” cəmiyyətinin qüvvətlənməsinə sərf ediliyor. Keçən il camilərin qapanması üzündən az qala qanlı üsyanlar olacaqdı. Azərbaycan Komunist firqəsinin keçən ilin martında vaqe olan konqrasında qəza komunistlərinin bu hərəkəti şiddətlə tənqid olunaraq camilərin təxliyəsi əmr edildi. Fəqət az zaman sonra Azərbaycan komunist firqəsi, bütün siyasətilə və heyəti ümumiyyəsilə inhilal edərək yerini Moskvadan təyin edilən Çikaloya vermişdi. İştə bu yeni heyət bütün şiddətilə din əleyhdarlığını tətbiqə qoydu. Camilər sədd, üləmayi-din tövqif olundu. Qəzetələr din əleyhinə məqalələrlə doludur. Mitinqlərdə din, cami və müqəddəsat əleyhində çıxışlara gərmi verilmişdir. Ondandır ki, yalnız hürriyyəti vicdanın təmin edilməsilə tətmin oluna biləcək köylü kəndi hərəkatına dini bir mahiyyət dəxi verməkdədir.

Onu, köylüyü milli müqəddəsata, milli əxlaq və ənənələrə hörməti təxti əmniyyətə almaqla sakit eyləmək mümkün olacağını son Bakı konqrasında bir köylü komunist açıq olaraq qeyd etmişdir.

Köylü daha nə istiyor?

Toprağının, mülkünün, əkininin əlində olmasını, məhsulunun istədigi kibi açıq bazara çıxarıb satmasını, bu haqların qanunən təminini, mülkiyyətçi köylülərin dəxi sovetlərdə iştirak etmələrini, seçkilərin ümumi və müsavi bir şəkildə icrasını istiyorlar ki, bunların qəbulu ilə komunizm və proletar diktaturasına əlvida demək lazım gələcəkdir.

lll

Bu çox cəbhəli müqavimət və hərəkat qarşısında Sovet hökuməti nə yapıyor? Köylülər üzərinə “Çeka” cəza alayları ilə qızıl ordu hissələri göndəriliyor. Qəzalarda minlərlə köylü təhti-tövqifə alınmaqdadır. Fəqət bu təzyiqə eyni silahla müqavimətə başlayan xalq, qızıl ordu hissələrinin bir qismini dəxi qazanmağa müvəffəq oluyor. Məmləkət daxili bir müharibəyə səhnə olmuşdur. Göyçay, Qarabağ, Naxçıvan, Gəncə və Muğan birər hərb meydanı şəklini almışdır. Müntəzəm müsəlləh müsadimələr aylardan bəridir ki, davam etməkdədir. Sovet hökumətinin bu cəbrən, qan və atəşlə sosyalizm tətbiqatına qarşı köylülər hər yerdə komunistləri öldürməklə cavab veriyorlar. Salyan, Lənkəran və Astara qarşısında hərb gəmiləri durmaqdadır. Bakı bilxassə, Bakı ətrafının petrol ocaqları olan daikrələr idareyi-ürfiyə halına gətirilmişdir. Fəqət bütün bu tədabir müqaviməti daha da şiddətləndirmişdir. Bu vəziyyət qarşısında Sovet hökuməti iki dekret vermişdir: biri kollektivizənin zorla yapılmaması, digəri də Azərbaycanın 10 illik sovetizə edilməsi münasibətilə əfvi-ümumi... Fəqət bu əfvi-ümuminin yalnız canilərə aid olub da siyasilərə tətbiq olunmiyacağı da əlavə edilmişdir.

lll

Moskva Azərbaycanda qüvvətlənən xalq müqavimətinə çox böyük əhəmiyyət verməkdədir. İctimai, iqtisadi, milli və siyasi pək qüvvətli təməli olan bu hərəkatın məhəlli hökumət tərəfindən tənkil edilməməsi, Azərbaycandakı fəaliyyəti Moskvaya köçürmək üçün bir vəsilə olmuşdur.

Son bir əmrlə Azərbaycan Sovet Cümhuriyyətinin daxiliyyə, xariciyyə və ədliyyə komisarlıqları tamamilə ləğv edilmişdir. Azərbaycanın onsuz da “Sovet Cümhuriyyətləri İttihadı” qanun əsasilə Hərbiyyə, Maliyyə, Nafiə, Yol, Ticarət və Sənaye, Əmək kibi vəkalətləri ləğv edilmişdir. Azərbaycanın 10 sənəlik “Sovetizə” həyatına mükafat olaraq digərlərinin dəxi ləğvi Azərbaycan komunistləri üçün böyük bir nailiyyətdir.

Moskvanın şeytani tədbirlərindən birisi də son üsyanlar münasibətilə Qafqasiya millətlərini biri-birilə vuruşdurmaqdan ibarətdir. Çarlığın “parçala və hakim ol” siyasətinə sadiq qalan qızıl Moskva asi erməni köylüsü üzərinə türk əskəri, türk köylüsü əleyhinə erməni əskərləri göndərməkdədir.

Moskva Qafqasiyayı yerli əhalisinin qanilə boğmaq və bu sayədə hakimiyyətini mühafizə eyləmək fikrindədir.

Qəzalarda bütün polis qüvvəti asilərə iltihaq etdigindən hər yerdə anarşi başlamışdır.

Bilxassə əkin çox mütəzərrir olduğundan və əksərən də əkilməmiş olduğundan bu il müdhiş bir qıtlıq bəklənməkdədir.

Bakı, 12 nisan 1930

Daş-Dəmir

“Odlu-Yurd”, Mayıs 1930, №15

Sədd - bağlama

Gərmi - səy, hərarət

İdarei-üzfiyə - fövqəladə idarə

Tənkir - başqalarına ibrət olacaq cəza vermə

RIZA BƏY

10 sənədən bəri keçirdigimiz uzun və ağır qürbət həyatının ən böyük acısını bilxassə mübariz və fəal arqadaşlarımızın qara toprağa təslimi təşkil etməkdədir. Daha bir ay bundan əvvəl Liski şəhər topraqlarına tövdi etdigimiz mərhum arqadaşımız Hacı Ağanın qara xatirəsi könüllərdən silinməmişdir ki, ümidsiz həyat arqadaşımız Rıza Bəyin vəfatında yeni bir qurban hazırladı. Mərhum hər bir azərbaycanlı kibi Vətənin Xilasını dördgözlə bəkləməkdə idi. Fəqət nə yazıq ki, qədər onu vətənini görməkdən mən etdi.

Mərhum Rıza Bəy mücadilə həyatımızın bilxassə ictimai sahəsində çalışan fəal və dəyərli bir arqadaşımız idi. Daha Azərbaycan təşəkkülündən əvvəl, təqribən 1915-1916 sənələrindən etibarən, mərhum bu sahədə 15 sənədən bəri yorulmadan çalışmışdır. Yaşadığı Kiyev şəhərində Rıza Bəyin evi fəqir və zəngin islam türk tələbələrinin sıcaq bir köşəsini təşkil etməkdə idi.

Bilaxirə Azərbaycanın müstəqil bir Cümhuriyyət olmasilə mərhum bəslədigi arzuya nail olmuş və Vətəninə dönmüşdü.

Azərbaycanın süqutunu mütəaqib Rıza Bəy də digər fəal arqadaşlar kibi İstanbula iltica etdi. Burada da mərhum əski qayəsinin sadiq müəkkibi idi. Mühacirət orqanımız bulunan “Yeni Qafqasya” məcmuəsi mərhumun yardımından çox istifadə etmişdir.

İstanbul kolonisinin bu əziz əzası hər kəsin səmimi dostu və arqadaşı idi.

Mərhum Rıza Bəy mötac azərilərin həyatilə yaxından əlaqədar olur və dərdlərində iştirak edirdi.

Daha gənc ikən seqtei-qəlbdən (ürəyin birdən-birə fəaliyyətdən düşməsi) vəfat edən mərhum İstanbuldakı Azəri kolonisi arasında unudulmaz bir hörmət və xatirə buraxaraq getdi.

Kındisindən sonra 2 çocuq buraxan mərhumun kədərdidə ailəsinə təziyətlərimizi sunarız.

“Odlu-Yurd”, may 1930, №15

“Odlu yurd”

Milli Azərbaycan fikriyyatını tərvic edən aylıq məcmuə

Baş mühərrir M.E.Rəsulzadə

“Odlu yurd” idarəsindən

Milli Azərbaycan fikriyyatını tərvic etmək üzrə təsis olunan “Odlu yurd” məcmuəsi aşağıdakı fikirlərə hizmət edər.

“Odlu yurd” milliyyətçi, türkçü, xalqçı, radikal, cümhuriyyətçi və istiqlalçı bir məcmuədir.

“Odlu yurd” müstəqil Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti məfkurəsini tərvic və müdafiə edər. “Odlu yurd” türk qövmlərini bir-birinə tanıdır, bilxassə türk dünyasının yeganə müstəqil və Şərq radikalizminin müməssili Cümhuriyyət Türkiyəsindəki aləmşümul islahat hərəkatını tərviclə bu xüsusda oxucularına məlumat verir.

“Odlu yurd” Qafqasiyanın istiqlal və xilasını gözdə tutar və bunun hüsulu üçün qafqasiyalıları ümumi düşmənə qarşı ittifaqa çağırır.

“Odlu yurd” Şərqin əsilligə baxan radikalizmini tərviclə, xüsusən məzlum və məhkum türk qövmlərini istiqlal davasını təyid və milliyyət mücadiləsini təbcil edər.

“Odlu yurd”da aşağdakı mühərrirlər iştirak ediyorlar. M.E.Rəsulzadə, M.Vəkilli, M.B.Mehmetzadə, M.Ağaoğlu, Mir Yaqub, Azəri, Şəfil, A.Battal, A.Cəfər oğlu, Y.Əli, Kamal, Daş Dəmir, Dəmir oğlu, H.Camal, C.Sadik, A.Mir Qasım, Odlu Türk və b.

“Odlu yurd”un Avropada, İranda xüsusi müxbirləri olduğu kimi, Azərbaycan daxilindən xəbərlər və məktublar almaq imkanı da vardır.

“Odlu yurd” məsləkinə müvafiq yazıları məmnuniyyətlə dərc edər.

“Odlu yurd” Mart 1929, №1

(Ardı var)

Şirməmməd HÜSEYNOV

525-ci qəzet.- 2018.-3 noyabr.- S.20-21.