Volqa sahilində ədəbiyyat söhbətləri

BAKIDA ÖZ İŞİNƏ BAŞLAYAN “FİZİKA VƏ LİRİKA” KONFRANSI RUSİYANIN DUBNA ŞƏHƏRİNDƏ DAVAM ETDİRİLDİ

Pirquludan Dubnaya...

Bir neçə ildir ki, AMEA-nın vitse-prezidenti, Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, akademik İsa Həbibbəylinin təşəbbüsü ilə, xoş bir ənənəyə çevrilmiş “Fizika və lirika” konfransı təşkil olunur. İlk dəfə 2014-cü ildə keçirilən “Fizika və lirika” konfransı həmin il Bakı Elm Festivalı çərçivəsində gerçəkləşib. İkinci dəfə konfrans AMEA Nəsrəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında “Novruz təqvimi: lirikada və astrofizikada” mövzusunda keçirilib. Həmin konfransın iştirakçıları müasir teleskoplar vasitəsiylə səma cismlərini seyr edə biliblər. Üçüncü konfrans isə AMEA-nın Dendrologiya İnstitutunda təşkil edilib. İyulun 17-də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Botanika İnstitutu və Mərkəzi Nəbatat Bağında keçirilən “Qoşa qanad: Elmi idrakla bədii yaradıcılığın sintezi” mövzusunda IV “Fizika və lirika” konfransı çərçivəsində “Qoşa qanad” elmi-ədəbi gecəsi də olub.

Hər il önə çəkilən mövzuya uyğun olaraq, müxtəlif məkanlarda keçirilən konfransın beşincisi isə, AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun 85 illik yubileyi münasibətilə də müxtəlif ölkələrdən təşrif buyurmuş qonaqların iştirakı ilə noyabrın 16-17-də həyata keçib. “Fizika və lirika: dünya təcrübəsi və MDB ölkələrinin elm və ədəbiyyat reallıqları” mövzusunu rəhbər tutan beynəlxalq tədbir Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının, MDB-nin iştirakçısı olan ölkələrin Dövlətlərarası Humanitar Əməkdaşlıq Fondunun (DHƏF) və Birləşmiş Nüvə Tədqiqatları İnstitutunun (BNTİ) birgə təşkilatçılığı ilə noyabrın 16-da Bakıda AMEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanasında öz işinə başlayıb. Konfransın seksiya iclası isə noyabrın 18-də Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında keçirilib.

Sözügedən konfrans öz işini noyabrın 22-dən Rusiyanın Dubna şəhərində Birləşmiş Nüvə Tədqiqatları İnstitutunda beynəlxalq seminarla davam etdirdi. Artıq bir neçə müddətdir Ədəbiyyat İnstitutu ilə qarşılıqlı əlaqələr yaradan bu İnstitut ölkəmizdə keçirilən mötəbər konfransla da yaxından tanışdır. Konfransın mövzusuna uyğun olaraq, həmin institutda keçirilən tədbirlərə qatılmaq üçün Azərbaycandan bir qrup nümayəndə heyəti Dubna şəhərinə səfər edib.

Akademik Matveyevlə görüş

Azərbaycandan konfransa qatılan nümayəndə heyəti akademik İsa Həbibbəylinin rəhbərliyi ilə Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki, Birləşmiş Nüvə Tədqiqatları İnstitutunun direktoru Viktor Anatoliyeviç Matveyevlə görüşüblər. Görüşdə ümumi şəkildə Azərbaycan-Rusiya əlaqələrinin hazırkı durumundan, inkişafından, Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin dostluğundan danışılıb. Eyni zamanda, İ.Həbibbəyli “Fizika və lirika” konfransları haqqında məlumat verib və qeyd edib ki, bu konfranslar artıq bir neçə ildən bəri Azərbaycanda keçirilir. Akademik Rusiyada keçirilən konfransın öz institutlarında təşkilinə görə V.A.Matveyevə təşəkkürünü bildirib və Azərbaycandan gətirilən hədiyyələri təqdim edib.

Görüşdə AMEA Fizika-Riyaziyyat və Texnika Elmləri Bölməsinin akademik-katibi, Fizika İnstitutunun direktoru, akademik Nazim Məmmədov, texnika elmləri doktoru, professor Ağacan Əbiyev, N.Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının direktoru, professor Namiq Cəlilov, Xəzər Universitetinin təsisçisi, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor, şair Hamlet İsaxanlı və “525-ci qəzet”in baş redaktoru, Azərbaycan yazıçılar Birliyinin katibi Rəşad Məcid də iştirak ediblər.

Yaranan və getdikcə güclənən bu əlaqələrin bir-birimizi anlamaqda, yeni keyfiyyətlər əxz etməkdə böyük rolu olduğunu deyən V.Matveyev onu da bildirib ki, vaxtilə məşhur şairlər - Andrey Voznesenski, V.Vısotski və başqa şairlər də Dubnanı çox seviblər, buraya tez-tez gəliblər. Buradakı Mədəniyyət Evində indi də yaddaqalan tədbirlər keçirilir. Fizika-lirika mübahisələrinin keçmişdə də olduğunu xatırladan V.Matveyev belə bir ideyanın Azərbaycanda AMEA-nın vitse-prezidenti İ.Həbibbəyli tərəfindən qaldırılmasını da xoş qarşıladığını və məmnuniyyətlə bu işə dəstək verdiklərini söyləyib.

Akademik Nazim Məmmədovun fikrincə, bu, qeyri-adi bir konfransdır və Azərbaycan nümayəndə heyətinin arzusudur ki, gələcəkdə bu konfrans təkcə iki institut arasında deyil, daha geniş miqyasda keçirilsin, bu layihəyə digər institutlar, hətta başqa ölkələr də qoşulsun. Təklif direktor tərəfindən müsbət qarşılanıb və o bildirib ki, yaxşı ideyaların həyata keçirilməsini ləngitmək olmaz. Ona görə də görüş əsnasında institutun əməkdaşlarına müqavilə hazırlamağı və gələcəkdə qoşulmaq arzusu olanlar üçün müqavilənin açıq saxlanılmasını tapşırıb.

Görüşdə həmçinin, “Fizika və lirika: dünya təcrübəsi və MDB ölkələrinin elm və ədəbiyyat reallıqları” konfransının loqosunda yer alan təsvirlərə də aydınlıq gətirilib. Belə ki, loqoda fizikanın göstəricisi kimi Şamaxı Astrofizika rəsədxanası, lirikanın simvolu kimi isə Naxçıvanda bitən Narbənd ağacı təsvir olunub.

Konfransın açılışı

Birləşmiş Nüvə Tədqiqatları İnstitutunun Alimlər Evində keçirilən konfransı giriş nitqi ilə açan İnstitutun direktoru, akademik V.A.Matveyev qonaqları salamlayaraq, konfransın işinə uğurlar arzulayıb. İnstitutun 1956-cı ildən etibarən - 62 ildir fəaliyyət göstərdiyini deyən direktor, keçilən yol barədə qonaqlara məlumat verib.

Akademik İ.Həbibbəyli çıxışında “Fizika və lirika” beynəlxalq konfransının yaranma ideyasından, onu zəruri edən səbəblərdən və əhəmiyyətindən danışıb, Sovet dövründə başlayan bu müzakirələrin son illərdə onun tərəfindən yenidən gündəmə gətirildiyini qeyd edib və vurğulayıb ki, bu layihəyə çox sayda dəstək verənlər var. Onlardan biri də konfransın keçirildiyi Nüvə Tədqiqatları İnstitutudur. Akademik bu dəstəyə görə V.Matveyevə təşəkkürünü bildirib.

Müxtəlif elm sahələri arasında qarşılıqlı tədqiqatların aparılmasının önəmli olduğunu vurğulayan akademik konfransın həm də fənlərarası əlaqələrin inkişaf etdirilməsində körpü rolunu oynadığını diqqətə çatdırıb.

Çıxışının ardından akademik İ.Həbibbəyli Azərbaycandan xüsusi olaraq bu konfrans üçün hazırlanıb gətirilmiş, qədimliklə müasirliyin vəhdətinin simvolu sayılan nar fiqurunu təqdim edib. Fiqurun üzərində Bakı, Şamaxı və Dubnada görüşləri keçirilən V “Fizika və lirika” konfransı haqqında qeydlər yazılıb.

AMEA Fizika-Riyaziyyat və Texnika Elmləri Bölməsinin akademik-katibi, Fizika İnstitutunun direktoru, Birləşmiş Nüvə Tədqiqatları İnstitutunda Azərbaycanın səlahiyyətli nümayəndəsi, akademik Nazim Məmmədov konfransın Bakıdakı görüşlərində də çıxış etdiyini, mövzu haqqında fikirlərini söylədiyini vurğulayıb. Beynəlxalq konfransın mövzusunun əhəmiyyətinə toxunan akademik N.Məmmədov iki institut arasındakı bu əlaqələrin gələcəkdə daha da inkişaf etdiriləcəyinə və elmin bütün sahələrinə öz müsbət təsirini göstərəcəyinə inandığını bildirib.

Azərbaycanın Rusiyadakı Səfirliyinin əməkdaşı Aqşin Əliyev çıxış edərək səfir Polad Bülbüloğlunun obyektiv səbəblərdən konfransa qatıla bilmədiyini diqqətə çatdırıb və onun adından konfransın işinə uğurlar arzulayıb. A.Əliyev qeyd edib ki, son illərdə Azərbaycan-Rusiya münasibətləri davamlı və effektiv inkişafdadır və bu konfrans da əməkdaşlığın müsbət nəticələrindən biridir.

Salamlama çıxışlarından sonra konfrans məruzələrlə davam etdirilib.

İncəsənətə vurğun fiziklər

Beynəxalq konfransda Birləşmiş Nüvə Tədqiqatları İnstitutunun əməkdaşları müxtəlif səpkili məruzələri ilə çıxış ediblər. Bütün məruzələrin məğzində əsasən fiziklərin, texniki elmlərlə məşğul olan alimlərin, institut əməkdaşlarının ədəbiyyata, incəsənətə, yaradıcılığa vurğunluqları dayanıb. Direktor V.Matveyevin və Xarici Əlaqələr şöbəsinin rəhbəri Dmitri Kamaninin çıxışlarında institutun tarixi, hazırkı fəaliyyəti və beynəlxalq əlaqələri ilə bağlı məlumatlar verilib. D.Kamanin Azərbaycan institutları ilə əlaqələrindən də danışıb.

Digər çıxışlarda isə əsasən institut əməkdaşlarının sənətə sevgisi və incəsənətin müxtəlif sahələri ilə bağlılığından bəhs olunub.

İnstitutun əməkdaşı Yelena Bazanova “Beynəlxalq münasibətlərdə elmi diplomatiyanın yumşaq güc kimi rolu” haqqında məruzə ilə çıxış edib.

İnstitutun Neytron fizikası laboratoriyasının baş elmi işçisi, professor Yevgeni Şabaninin məruzəsi maraqla qarşılanıb. O, həm özünün, həm də digər məsləkdaşlarının incəsənətə, sözə, teatra sevgisindən danışıb, vaxtilə özünün də bir sıra tamaşalarda rol aldığını, beş roman müəllifi olduğunu qeyd edib. Onun sözlərinə görə, romanların hər birində məhz alimlərin fəaliyyəti işıqlandırılıb.

İnstitutun əməkdaşı Lyubov Oreloviçin “Vısotski və Voznesenski Dubnada” adlı məruzəsində bu iki sənətkarın Dubna sevgisi və alimlərin onların yaradıcılığına münasibəti əsas yer tutub.

Professor Valter Furmanın “Azad olmayan liriklər azad fiziklərin qonağı kimi” məruzəsində də fizika-lirika münasibətlərinə toxunulub.

“Dubna” qəzetinin redaktoru Yevgeni Molçanov “Fiziklər və liriklər Dubnada” başlıqlı məruzəsində diqqətçəkən mətləblərdən söz açıb.

Tarix elmləri namizədi Yevgeniya Prusskayanın “Fransız ekspedisiyasının Misirə 1798-1801-ci illər səfəri haqqında” məruzəsində Avropa və Şərq düşüncələrinin bir-birinə təsiri barədə əhəmiyyətli fikirlər səslənib.

İnstitutun direktorunun müşaviri, professor, 14 kitab müəllifi Henrix Vardenqa 20 fizikin şeirlərindən ibarət, vaxtilə nəşr olunmuş kitabı nümayiş etdirib, öz şeirlərindən bir neçəsini oxuyub.

“Elmsiz şeir əsası yox divar olur”, yaxud Afaq Şıxlının yuxusu

Konfransda Moskvada yaşayan ziyalılar, yazıçı və alimlər də iştirak ediblər. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Moskva bölməsinin rəhbəri, filologiya elmləri doktoru Abuzər Bağırov Nizami Gəncəvinin “İsgəndərnamə” poeması ilə bağlı geniş məruzəsində əsərin bu konfransın mövzusu ilə səsləşən məqamlarına toxunub.

Həkim, şair Afaq Şıxlı çıxışında Azərbaycandakı təbiblik-şairlik ənənəsindən danışıb və vaxtilə bununla bağlı mistikaya, möcüzəyə inandığını bildirib. O, bu inamını vaxtilə gördüyü yuxusu ilə əlaqələndirərək söyləyib ki, bir zaman yuxuda gördüyü qeyri-adi kitab onun düşüncələrinə əsaslı təsir edib. Həmin kitabı həkimlərin əsərlərindən ibarət kitab nəşr etmək niyyəti kimi başa düşdüyünü və sonralar belə bir kitabı çap etdirdiyini söyləyib. Məruzəsində həkim-şairlər haqqında geniş düşüncələrini səsləndirən Afaq Şıxlı gələcəkdə də bu araşdırmalarını davam etdirəcəyini vurğulayıb.

Şair, tərcüməçi Sultan Mərzili (Məmmədov) “Fizikadan lirikaya bir addım, lirikadan fizikaya bütün həyat” adlı məruzəsində fiziklərlə liriklərin daimi mübahisəsindən söz açıb.

Platondan gələn çəkişmə

Konfransda çıxış edən professor Hamlet İsaxanlı “Riyaziyyat və poeziya” adlı məruzəsində sözügedən mübahisənin tarixinin lap qədimlərdən, Platon zamanından, filosofun əsərlərindən qaynaqlandığını göstərən məqamlara diqqət yetirib. Hətta o zamanlar “Elm və poeziya”, “Riyaziyyat və poeziya”, “Fizika və poeziya” mübahisələr açıldığını bildirib. Beynəlxalq aləmdə də bu problemin kökünün 1956-cı ildə İngiltərədə başlandığını qeyd edən professor H.İsaxanlı fizik və yazıçı Çarlz Noudan liriklərə, poeziyaya qarşı yönələn eyhamları dilə gətirib, söylədiklərini “bunu mən demirəm, Çarlz Nounun sözləridir” deyə zarafatyana notda yekunlaşdırıb.

Professor Ağacan Əbiyevin çıxışı musiqi əsərləri və təsviri sənət, onların insana təsiri barədə olub. Qeyd edək ki, konfransın Bakıdakı açılış mərasimində A.Əbiyevin rəsm əsərlərindən ibarət sərgisi təşkil edilmişdi. Onun rəssamlığa, poeziyaya meyli barədə də bu konfransda müzakirələr gedib. Texnika elmləri doktorunun incəsənətin bu sahələrinə olan marağı müzakirələrə və suallara səbəb olub.

AMEA-nın müxbir üzvü Tehran Mustafayev “Fizika-lirika problemlərinin ədəbi-nəzəri təhlili” mövzusundakı çıxışında “Tənqid.net” jurnalının fəaliyyətindən danışıb, Anarın “Göz muncuğu”, Sabir Rüstəmxanlının “Sunami” əsərləri, Elçinin “Teleskop” pyesi, eləcə də Kamal Abdullanın əsərləri üzərində dayanaraq mövzu ilə bağlı fikirlərini çatdırıb.

AYB katibi, “525-ci qəzet”in baş redaktoru Rəşad Məcid “Fizika-lirika və mətbuat” mövzusunda çıxış edərək, qəzetin hər zaman ədəbiyyata geniş yer ayırdığını vurğulayıb: “525-ci qəzet”in səhifələrində bizim həm də texniki elmlər sahəsindəki dəyərli alimlərimiz davamlı çıxış edib, ədəbiyyatla, mədəniyyətlə bağlı hadisələrə tez-tez münasibət bildiriblər. Artıq beşinci dəfə təşkil olunan “Fizika-lirika” konfransları barədə “525”də də mütəmadi yazılar dərc edilir. Bizim əməkdaşlar bu tədbirin fəlsəfəsi, tarixi barədə öz fikirlərini qələmə alıblar. Bu konfranslar məhz mətbuat, xüsusən “525-ci qəzet” vasitəsilə aktuallaşıb, ictimaiyyətin müzakirə obyektinə çevrilib. Bu son tədbirlər haqqında da bizim qəzetdə məqalələr dərc olunub. Elə bilirəm ki, bu, davamlı olacaq və “525-ci qəzet” də hər zaman belə önəmli mövzuları öz səhifələrində işıqlandıracaq”.

AMEA-nın Mərkəzi Botanika Bağının aparıcı elmi işçisi, Biologiya elmləri namizədi, bir neçə roman müəllifi Sadiq Qarayevin “Orbitlər və universal mövcudiyyət bədii əsərlərdə”, AMEA-nın Fizika İnstitutunun laboratoriya müdiri, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru İmaməddin Əmiraslanovun “Kristallar və Türk xalqlarının mifologiyası” mövzusundakı çıxışları da diqqət çəkib.

“Hər bir astronom həm də lirikdir” - deyən N.Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının direktoru, professor Namiq Cəlilov “Azərbaycan ədəbiyyatında astronomiya motivləri” adlı məruzəsində qeyd edib ki, səmadakı qeyri-adi gözəllikləri sezmək, izləmək də poeziya kimi insanda xoş hisslər, həyəcan yaradır. Professor rəsədxana və onun iş prinsipi barədə konfrans iştirakçılarını məlumatlandırıb.

Konfrans iştirakçıları İnstitutun müxtəlif laboratoriyaları ilə tanış olub, müşahidələr aparıb, axşam isə klassik musiqi dinləyiblər.

Körpüsalan

Beynəlxalq konfransda iştirak edən “525-ci qəzet”in baş redaktoru Rəşad Məcid səfər və sözügedən konfransla bağlı təəssüratlarını bizimlə bölüşərkən dedi ki, artıq beşincisi keçirilən bu böyük konfransın təşkili və beynəlxalq müstəviyə çıxmasında akademik İsa Həbibbəylinin misilsiz rolu var: “İsa müəllim hələ Naxçıvan Dövlət Universitetində rektor işlədiyi dövrdə tanınmış alimlərimizi, ziyalılarımızı Bakıdan dəvət edir, orada dərs demələrinə, çıxış etmələrinə şərait yaradırdı. Elə bu konfransda da iştirak edən Hamlet İsaxanlı həmin dövrdə Naxçıvana getdiyini, Universitetlə tanış olduğunu və xoş təəssüratlarla qayıtdığını məmnunluqla xatırlatdı. Yadımdadır ki, Azad Mirzəcanzadə başda olmaqla, ölkəmizin bir sıra görkəmli alimləri, ziyalıları Naxçıvan Universitetində dərs deyiblər. Müxtəlif elm ocaqları, ayrı-ayrı elmi müəssisələr, tanınmış alimlər arasında hələ o vaxtdan bu cür bağlılıqlar, ünsiyyət körpüləri yaratmaq cəhdləri İsa müəllimin gələcəkdə görəcəyi, yəni hazırda gerçəkləşdirdiyi böyük işlərin müjdəsi idi. İsa müəllim artıq neçə ildir ki, Bakıdadır və onun AMEA-nın vitse-prezidenti, Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, eləcə də millət vəkili kimi çoxşaxəli, effektiv fəaliyyəti göz önündədir. Bu yaxınlarda Ədəbiyyat İnstitutunun 85 illik yubileyinə xarici ölkələrdən 50-dən çox qonaq gəlmişdi və orada Belarus Ədəbiyyat İnstitutunun direktorunun İsa müəllim haqqındakı fikirləri mənə çox xoş təsir bağışladı. Belaruslu alim dedi ki, İsa Həbibbəyli təkcə Azərbaycanda yox, bütün MDB məkanında ədəbiyyatşünaslıq elmini hərəkətə gətirib. Bu, səmimi, ürəkdən deyilmiş bir söz idi və mən bundan çox təsirləndim. Çünki artıq neçə illərdir, İsa müəllimin enerjisinin, hərəkətverici qüvvə kimi intensiv fəaliyyətinin Ədəbiyyat İnstitutunun alimlərinə də sirayət etdiyinin, bu institutda ciddi yenilənmə olduğunun birbaşa şahidiyəm. Bu gün Rusiya Birləşmiş Nüvə Tədqiqatları İnstitutunun əməkdaşları ilə bizim alimlər, yəni fiziklər və liriklər arasında belə möhkəm körpü yaratması da İsa müəllimin ədəbiyyatın təbliğinə, elmin daha geniş auditoriya qazanmasına daha bir böyük xidmətidir”.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2018.- 24 noyabr.- S.10-11.