Sərdari-Milli Səttarxanın vətən üçün alışan ruhu

Qəribə bir hiss neçə müddət idi məni çulğamışdı. Nigaran və darıxdırıcı bir hiss, düzünü istəsəz, bura gəldiyim vaxtdan bəri o tərəfdən heç xəbərim yoxdu. Əlbəttə, hər sinfə məxsus bir çox adam məndən sonra o dünyadan gəlmişdilər. Amma heç birisinin ya deməyə sözləri yox idi, yaxud dedikləri sözlərə inanmaq olmurdu.

Bu müddətdə bir çox dostun, qohum və tanışların buraya köçməsini eşitmişdim. Ancaq həmin insanlar ilə əlaqə yarada bilməmişdim ki, inandırıcı xəbər və məlumatları onlardan ala bilim. İşim-gücüm üç alimin: Axund Xurasani, Şeyx Mazəndərani və Mirzə Hüseyn Tehranının minbər söhbətlərinə qulaq asmaq idi. Axı bu üç böyük alim məndən əvvəl buraya gəlmişdilər və kəramət sahibi idilər. Axund Xurasani həqiqətən aydın fikirli və bilici bir molla idi. Şeyx Fəzlullah Nuri məmləkətdə qüvvələrin üç yerə, yəni qanunverici, icraedici və qəzavətə bölünməsini bidət və bədbaxtlıq bilib qızlara məktəb açmaqla müxalifət edirdi. Xurasanlı Axund İslam ölkələrinin geri qalmasını cübran etmək üçün yeni elmlər və yeni fənlərdən bəhrələnməyə və uşaqların təlim üsullarının islah olmasına və xarici dillərin onlara öyrədilməsinə təkid edirdi. Bəzi vaxtlarda ruhani atam Siqqətül-İslamla söhbət edib dərdləşirdim. Bunlardan savayı ürəyim heç nə ilə xoş olmurdu. Əməl dəftərim qiyamətə hazır olsun deyə vaxtaşırı Bərzəx (aləminin) məmuları vasitəsilə sorğu-sual edilirdim. Burası maddi aləm ilə çox fərqlidir. Bədənin su, yemək və paltara ehtiyacı olmadığından onları qazanmaq üçün çalışmağa da ehtiyac qalmır. Bu qədər rahat. Daha bundan artıq izah verə bilmərəm, çünki deməyə icazəm yoxdur.

Günlərimiz beləcə keçirdi. Hər kəs gözləyirdi ki, vaxt-vədə çatsın başqa bir aləmə yollansınlar. Ancaq mən burada olduğum yüz il ərzində o tərəfdən nə xəbər olub-olmadığını bilmək istəyirdim. Millətin vəziyyəti nə yerdədir? Günlərimi bu minvalla sovururdum. Günlərin birində igid bir oğlan gördüm. Onu görməklə qəribə tanışlıq istəyi məni çulğadı. Yaxınlaşıb söhbət etdik. Bir-birimizlə tanış olduq. Söhbət əsnasında mən onu tanımasam da, o, məni tanıdı. Sadə bir kəndli idi. Məktəbdə tarix müəllimi işləyirmiş. Bir avtomobil qəzası nəticəsində buraya gəlmişdi. Adı Əziz idi. bu adam çox mərfətli idi və çox sahələrdə yaxşı məlumatı var idi. Onunla söhbət etmək kefimi saz və məni məşğul edirdi. O, türk, fars və ingilis dillərinə bələd idi. Savadlanmağa marağımı gördükdə mənə yazıb oxumaq öyrətdi. Bir müddətdən sonra mən də bütün mətləbləri oxuya bildim. Buna görə də kefim yaxşılaşırdı. Artıq hövsələsizliyimi yenə bilirdim. Çox üzülürdüm ki, həyat niyə məni və mənə tay saysız insanları savadlanmaq şansından məhrum etmişdir. Biz savadlanmadıqca isə elmin və savadlanmanın artmasıyla şeytansifət və ikiüzlü adamların pis niyyətlərindən gec xəbərdar olduq, onların dəyirmanına su tökdük.

Əvvəlkinə nəzərən bir çox işləri bacarmağım mənə çox müsbət təsir edirdi və mən artıq hövsələsizliyimi idarə edə bilirdim. Əziz çalışqan və istedadlı olduğundan bu aləmdə də çox şeyləri mənimsəmişdi. Onunla bir çox məsələlər haqqında söhbətlər edirdik, bir gün Əziz maddi dünyaya getməyin mümkünlüyünü, ancaq şərtlərin çox ağır olduğu üçün heç kəsin maraq göstərmədiyini dedikdə fikir beynimi çox məşğul etməyə başladı. Doğrusu, mən də bu səfərə getmək istəyirdim. Bu haqda çox fikirləşdim. Qısaca, Siqqətül-İslam ağanın yanına gedərək məsələni ona danışdım, məsləhət istədim. Mənə bu fikirdən vaz keçməyimin yaxşı olacağını dedi: "Buranın məmurları hər kəsə asanlıqla maddi dünyaya səyahət etmə imkanı vermirlər. Çox ağır və sarsıdıcı şərtləri vardır. Zəmanət verməlisən ki, bütün qanunlara hörmət edib şərtləri pozmayacaqsan. Səfər şərtlərinə uyğun olub gedib-qayıdanlar deyirlər ki, baş ağrısına dəyməz. Bu səfər dünyəvi səfərlərə oxşamır ki, gedib qayıdandan sonra damağın çağ olub əhval-ruhiyən yaxşılaşsın. Əksinə, halın xarab olacaqdır". Qısaca, kimdən rüsxət istədimsə, vaz keçməyimi məsləhət etdilər. Amma mənim bu nəsihətləri eşidən qulağım yox idi. Təkidlə bu səfəri etmək istəyirdim. Xahiş etdim ki, mənə kömək etsinlər.

Son olaraq ağa Siqqətül-İslam söz verdi ki, başqa alimlərlə və bərzəx məmurlarıyla danışıb məsələni həll etməyə çalışacaqlar. Bir-neçə gün keçdi. Allahın tükənməz lütfü mənə qismət oldu. Məmurlar əməl dəftərimdəkilərə görə səfərimlə razılaşdılar. Səfər şərtləri biri-birinin ardınca yerin tutdu. Sevincimin həddi-hüdudu yox idi. Birinci olaraq kristal pasport almalı idim. O, çox yorucu iş idi. Onu aldıqdan sonra necə işlətməsini öyrənməli idim. Bu müddət ərzində Əziz mənə dəstəyini əsirgəmədi. Əziz maddi aləm (Maddi aləm həmin yaşadığımız yer kürəsidir) haqda mənə lazımi məlumatları verdi. Daha sonra mənim dünyadakı (yer üzündə) hər müşkülümü düzəldəcəyinə inandığı bir dostunun ünvanını yazdı. Belə ki, mən torpağa verildiyim yerdən maddi aləmə getməli və yeddi gündən sonra həmən yerdən indi olduğum aləmə geri qayıtmalı idim. Bir çox şərtlər və məhdudiyyətləri qəbul edib onları gözləməyim gərək idi. Səfər günü gəlib çatdı. Kristal pasportum baş məmurun vasitəsilə işə salındı. Gözlərim qaraldı, başım fırlandı və bayıldım. Bir neçə dəqiqədən sonra özümə gəldim. Gözlərimi açdıqda özümü hər yanını ay işığı bürümüş bir həyətdə gördüm. Ətrafda heç kim yox idi, təkcə bir neçə toz tutmuş qəbir daşı görünürdü. Hələ də başım fırlanırdı. Yanımdakı qəbir daşının tozunu silib üzərindəki yazıları oxudum: Bu günahkar bəndə - Səttar, İslam alimlərinin hökmləri əsasında Həzrət-i Məhəmməd (s.) şəriətin icra etməkdə bütün varlığından, canı, malı və övladlarından göz yumaraq çalışdı ki, zülümkar dövləti ədalətli dövlətə, həzrət-i Seyyid əl-Mürsəlin qanunları İslam dünyasının rəviyyəsinə çevirsin; İmza-Səttar. Bu qəbir daşı altında əbədi uyuyan Qaradağlı, Hac Həsən oğlu, müsəlman mücahid Səttarxandır. O, Azərbaycanın əleyhinə olan şəxslər və məşrutə düşmənlərinin qarşısında sarsılmaz və mübariz rəhbəri olmuş "Sərdar-i Milli" fəxri ad və ünvanın almışdır. Nəhayət, bir ömür mübarizə və çalışmalardan sonra 1293-cü günəş ilinin Aban ayının 25-də dünyasını dəyişdi ... Təzə başa düşdüm ki, hardayam. Bir qab su tapıb qəbir daşın yudum. Bu məni bir az vicdanən rahatlaşdırdı. Başımın fırlanması keçdi. Əzizin izahlarına əsasən bildim ki, Rey şəhərinin Şah Əbdül-Əzim həyətindəyəm. Bir az o tərəfdə camaatın hərəmə gediş-gəlişini gördüm. Ziyarət üçün dəstamaz alıb hərəmə daxil oldum. İki rükət namaz qıldıqdan sonra keçmiş fikir və xatirələrimi xatırladım. Necə sınıq qəlblə, axsaq qıçla bu hərəmə gəlib bir az da olsa toparlanmağa çalışardım. Mən bu xatirələrə dalmışdım. Bir də ayıldım ki, camaat mənə birtəhər baxır, pıçıldaşır, məni bir-birlərinə göstərirlər. Onlardan birisi mənə yaxınlaşaraq dedi:

- Necəsən, Məşhədi? Dedim:

- Şükür olsun Allaha, yaxşıyam. Həmsöhbətim sonra istehza ilə dedi:

- İndi sən bu bığlarınla, bu sir-sifətlə, bu görkəmlə demək istəyirsən ki, Səttar xansan?!

Onun bu sözünə hamı gülüşdü. Əziz bu haqda mənə əvvəlcədən danışmış və necə davranmalı olduğum barədə tapşırıq da vermişdi:

- Burda nə var ki? Nə qədər pul xərcləmişəm, vaxt qoymuşam, qrim etmişəm ki, özümü Səttarxana oxşadım. Axı mənə bir tamaşada Səttarxan rolunu oynamağı vəd veriblər. Həmsöhbətim dedi:

- Bütün xərclərin batıb. Əvvəla, heç kimsə Səttarxan olammaz. O, başqa bir adam idi. İkincisi də bu zəmanədə heç kimin vədlərinə inanma! Mən dedim:

- Uzaq yoldan gəlmişəm Səttarxanın qəbri üstə getmək istərdim. Siz bilirsiz onun qəbri hardadır?

Hamı biri-birinin üzünə baxıb dedi:

- Yox, bilmirik. Hərəmdən çıxıb, istədim çox sevdiyim Şeyx Məhəmməd Xiyabaninin məzarı üstə gedim. Axı o, böyük kişi də mənə tay zəmanəsinin nakişiləri və alçaqlarından, o cümlədən, altı Şahın hakimlik dövründə qüdrət taxtında oturan Müxbürü əl-Səltənədən çoxlu yaralar almışdı. Əzizin mənə göstəriş verdiyi istiqamətdə getsəm də, ustaların alt-üst etdiyi qəbristanda daş-kərpicdən savay bir şey tapanmadım. Bir neçə adamdan şeyxin qəbrini soruşdum, gördüm deyən olmadı. Əlacsız qalıb olduğum yerdən ruhlarına fatihə oxudum.

Səhər açılmışdı. Əziz dostu Yaşarı tapmalı idi. Yaşarın atasının türbə kənarında dükanı var idi. O, Hacı Həsən ləqəbli tanınmış əsnaf idi. Onun dükanına gedib Yaşarı görmək istədiyimi bildirdim. Atası Yaşara zəng elədi. Yaşar yarım saata gələcəyini bildirdi. Bir az söhbətdən sonra türbədə yaranmış söhbəti eşidib dedi:

- Oğlum da, mənim kimi tarixlə maraqlanır. Əslən təbrizli olduğumuzdan Səttarxanın mürüdlərindənik. Sonralar Rey şəhərinə köçmüşük. Daha sonra o, Səttarxan haqda iyirmidən artıq kitab oxuduğunu deyib davam elədi: - Onunla əlaqədar bir çox dillərdə şeirlər, minlərlə məqalələr yazılmasına, qəhrəmanlıqları aşıqların dillər əzbəri olmasına baxmayaraq, çox təəssüf kı, qəbri baxımsız qalıbdır. Hərdən bir məram mürüdləri onun məzarını ziyarətə gəlirlər. - deyib Hacı Həsən məni başdan ayağa süzdü və qayğılı bir səslə:

- Bu qiyafə ilə şəhərdə gəzmə, yaxşı olmaz. O, mənə sürmə rəngində gün papağı bağışladı: - Bunu başına qoy, saçların pərişandır. Bu səni həm gündən qoruyar, həm də camaatın atmacalarından. Elə bunu demişdi ki, Yaşar gəlib özünü çatdırdı. Salamlaşdıq. Mən Yaşara Əzizin dostu olduğumu və adımın da Səttar olduğunu dedim. Daha sonra əsas diləyimi dilə gətirdim:

- Səttarxan haqda bəzi bilgiləri araşdırmaq istəyirəm. Əgər icazə versəniz, bir az sizin vaxtınızı alardım. Səttarxanın adaşı olmağım Yaşara xüsusi zövq verirdi. Odur ki, sevinclə tələbimlə razılaşıb, Əzizin ən yaxşı dostu olduğunu dedi. Biz Yaşarın atasından icazə alıb sağollaşdıq. Yaşarın otuz yaşı var idi, subay bir gənc idi. Bu yaşda hələ də ailə qurmaması məni çox təəccübləndirirdi. Evlənməməyinin səbəbini soruşduqda sadaladığı səbəblər, çətinlikləri eşidib subay qalmasına haqq qazandırdım. Yaşardan ilk olaraq məni Şeyx Əbdülhüseyn məscidinə aparmasını xahiş etdim. Nasirəddin şah dövründən qalmış çox gözəl kaşılarla bəzənmiş məscid, Tehranın Paçınar məhəlləsində yerləşir. Məscid Əmir Kəbirin malın üçdə birindən alim Əbdülhüseyn Tehranı vasitəsilə düzəldilmişdir. Məscidə Əmir Kəbirin adı verilməli imiş. Ancaq istifadəyə verilən zaman Əmir Kəbir rəhmətə getmiş və onun ən qəddar düşməni baş vəzir Mirzə Ağaxan Nuri bu işə mane olmuşdu. Yaşar izah edirdi ki, hər il azərbaycanlılar Məhərrəmlikdə burada əza və rövzə məclisləri qurar. Bura, Tehran azərbaycanlılarının toplandıqları əsas yerdir. Yaşar bilmirdi ki, mən özüm də o məsciddə hazir olardım. Heç unutmaram, dizimdən yaralandıqdan sonra məhərrəmlikdə əlimdə çəlik axsaya-axsaya bura gəlib azərbaycanlıların sinəvurma və zəncirvurmalarına şahid olurdum. Özümü bilməməzliyə vurub birindən soruşdum: "Qardaş! Burda nə xəbərdir? Camaat belə ağlayıb, özündən çıxır?" Dedi: "Bilmirsən məgər bu günlərdə bir məzlumu şəhid ediblər. Mən də ona dedim ki, indi də bir məzlum sınıq qıçla bu məsciddədir ona da bir az sinə vurun və bir az da ona ağlayın. Sonra Yaşara dedim: Əmir Kəbirin ruhu şad olsun, böyük kişi idi. Vətənimizə çoxlu xidmətlər etdi. Bizim hamımıza milli qəhrəmanlarımızı tanıyıb onlardan dərs almaq vacibdir. Yaşar mənim söhbətlərimi təsdiqləyərək dedi: təəssüf zəmanə dəyişib. Cəmiyyət içində dəyərlər tərsinə olub, misal üçün indi əgər “Google” axtarış sistemində "Əmir" sözünü daxil edən kimi Əmir Kəbir yerinə alçaq müğənni Əmir Tətello adı “Google”da nümayiş verilir. "Əmir Tətello" isə bozbaş müğənnidir, ancaq onun adı "Əmir Kəbir" sözündən çox aranmışdır. Yaşarın sözlərinin çoxunu başa düşmədim. Amma ədəbsizlik olmasın deyə "Təəccüblüdür. Adam Təəssüflənir." deyib susdum... Yaşar dedi:

- Keçmişlərdən başlayaraq Şeyx Əbdülhüseyn məscidi yavaş-yavaş qiymətdən düşərək get-gedə uçub dağılmışdır. Tehranda yaşayan təbrizli xeyriyyəçilər Nəcəf alimlərindən fitva alaraq oranı yenidən bərpa etmişlər. Yaşardan məni azadlıq sevərlərin arzu Kəbəsi - Şura məclisinə aparmasının istədim. Yaşar dedi:

- Məclisin yarandığı tarixdən indiyə qədər 24 iclas İslam inqilabından əvvəl 10 iclas isə sonrakı dövr təşkil olubdur. Əmniyyət məsələləri baxımından bir də ki, qanun kimi təsdiqlənən və icra olunmayan 15-ci əsl ki, deyir rəsmi dil kənarında ana dili və yerli dillər mədrəsələrdə oxunmalıdır. Qanuna riayət olunmadığına görə ora getməkdən vaz keçdim.

Sabahın proqramlarından biri də Qum şəhərinə getmək idi. Yol boyu Yaşarla çoxlu söhbətlər etdik. Mən Səttarxan qəbrinin həqir və ürək açmayan vəziyyətindən danışaraq Yaşardan bu baxımsızlığın səbəblərini soruşdum. Yaşar dedi:

- Səttarxanın məzarı özü kimi qərib və məzlum olubdur. Səttarxanın qıçı İnfeksiya olandan və dəhşətli qızdırması olan zaman nə "anası Təbriz" yanında olmuş başını dizi üstə alıb qızdırmasın endirmək üçün alnına yaş dəsmal qoysun, Nə də atası "Təbriz camaatı" yanında idi başı üstə həkim çağırsın, dərdlərinə dərman etsin. O, rəhmətlik çoxlu əzab-əziyyətlərə qatlaşdı. Quma çatdıq. Həzrət-i Məsumənin hərəmin ziyarət etdikdən sonra Darül-Səlam qəbristanına - qızım Sultanın qəbri üstünə fatihə oxumağa getdik. O, körpə çağlarından ata məhəbbətindən məhrum qalmışdı. O, dörd yaşında ikən zəmanə nakişiləri məni zorla Tehrana çəkdilər, sonra heç vaxt bir-birimizi görmədik. Onda fikirləşdim ki, nə yaxşı olardı Tehrana gedən zaman Qəzvin şəhərinə çatdıqda bizi qarşılayan Azərbaycan millət vəkilləri Şeyx Məhəmməd Xiyabani və Mirzə İsmayıl Növbərinin tövsiyələrinə qulaq verib, əməl edərdim. Onlar Terhanın vəziyyətinin qatma-qarışıq olmasından danışaraq mənə geri dönməyimi, Nəcəfə getməmizi istədilər. Ancaq nə edə bilərdim, bütün yol boyu millətin mənə və mənim yoldaşlarıma göstərdikləri məhəbbətləri, təntənli qarşılamaları, onlarala mucahidin yol boyu bizə qatılmaları mənə geri qayıtmağdan mane olmuşdur. Öz-özümə dedim ki, millətin səmimiyyətlə qarşılamaların görüb geri qayıtmaq, nankorluq, nemətə küfran etmək kimi millətin qəlbini qıracaqdır. Axı mən, Allaha xatir bu millət üçün meydana atılmışam. Bu millətin himayəsi ilə "Sərdar-i Milli" olmuşam. Məxləs əgər qayıtsaydım, bəlkə də qızım sultan və başqa iki uşağım ata məhəbbətindən artıq bəhrələnərdilər. Bəlkə də minlərlə zülm görmüş insanın qəlbin sındırardım. Nə yaxşı ki qayıtmadım!

Bu fikirlərə dalmışdım ki, Yaşarı qəbristan gözətçi köşkündən çıxan gördüm. O, mənə sarı gəlib dedi: gözətçidən Səttarxan qızı sultanın qəbrin soruşdum. O siyahıya baxıb dedi: sultan Səttarı 1365-ci günəş ili rəhmətə getmiş və burada toprağa verilibdir. Ancaq 4-5 il olar onun məzar daşı ətrafdakı məzar daşlarıyla bərabər Ayətullah Şəhid Qəffariyə xatirə abidə ucaltmaq üçün sökülüb, öz başına buraxılıbdır. Bina ətrafı məzar daşlarını anbara yığıblar. Onun üçün dəqiq olaraq qəbrin harada olduğu bəlli deyil. Çarəsiz qalaraq elə oradan Sultanın ruhuma fatihə oxuyub geri qayıtdıq. sonuncu övladım Məsumənin məzarın ziyarət etmək qəsdilə Beheşt-i Zəhra məzarlığına döndük. Mən Tehrana gedən zaman Məsumə ana bətnində idi. Onu heç görmədim. Bağrıma da basammadım. Yaşarın internet vasitəsilə aldığı məlumata əsasən Məsumə 1379-cu günəş ili rəhmətə getmiş 45-ci bölmə, sıra 58, 39 nömrəli qəbirdə dəfn edilmişdir. Xoşbəxtlikdən onun qəbri yerində sağlam şəkildə dururdu! Tehrana sarı gəlirdik. Orada bir işim qalmadığı və xoş xatirəm olmadığından Təbrizə getməyi Yaşardan istədim. O isə məndən təyyarə bileti almaq üçün milli kimlik vəsiqəsi istədi. Bəhanə gətirib yanımda olmadığın bildirdim. Yaşar o gecə telefonla Təbrizə iki avtobus bileti sifariş etdi. Düzünü istəsəz təyyarə ilə uçmağı arzu edirdim. Ömrümün sonlarında yalnız bir kərə təyyarə səsini eşitdim. Yaralı qıçımla həyətə çıxdım. Ancaq onu görə bilmədim, göydə yoxa çıxmışdı. O günlər təyyarə haqda camaatdan çoxlu söz-söhbət eşitmişdim. Deyirdilər birinci dəfə 1292-ci günəş ilində Rus pilotu koziminski - Bleriot 11 adlı təyyarə ilə Tehran səmasında uçuş nümayiş etdirmiş, məşq meydanında yerə enmişdi. Əhməd şah isə onun kənarında dayanıb xatirə şəkli çəkdirmişdi.

Avtubusda gecə səhərə qədər bir an da olsa belə gözümə yuxu gəlmədi. Ancaq Təbrizi düşünürdüm. Onu ana kimi sevib fəxr edirdim. Səhər erkən Təbriz avtovağzalına çatdıq. Yaşardan istədim yeganə oğlum Yədullahın məzarın mənə göstərsin. O dedi: Yədullah İmamiyyə qəbristanında toprağa verilib. Bura çox yaxındır. Oraya piyada da gedə bilərik. Yaşar mənə izah etdi kı, İmamiyyə qəbristanı mirzə Kazım İmaminin vəqfidir. Yanıq Dağ ətəyində ölənləri dəfn etmək məqsədilə öz torpaq sahələrindən Təbrizlilərə bir hissəsini vəqf etmişdir. 600 il bundan əvvəl Təbrizin cənubunda yerləşən indiki Yanıq Dağ sıx ağaclarla hörülmüş vüsətli meşəlik olmuşdur. Azərbaycanın böyük şairi İmadəddin Nəsiminin müridləri o meşəlikdə gizlənmişdilər. Məmurlar hürufiliyi məhv etmək məqəsdilə meşəni yandıraraq, onların hamısını kül etdikləri zamandan bu yana Yanıq Dağ məşhur olmuşdur. Yaşar söhbətini bitirəndə qəbiristanın qapısına çatmışdıq. Qapı bağlı idi, nə qədər döydüksə, açan olmadı. Qəbristanın Divarında gözümüz bir yazıya toxundu: "Bu qəbristanın qapısı yalnız Cümə axşamı və Cümə günləri qəbir ziyarətinə açıqdır". Bəxtimizdən o gün Çərşənbə idi. Qanım qaraldı. Yaşar məni qəzəbli gördükdə dedi: məzarlıqla üz-üzə Məşrutə adına park icad olub. orada Səttarxanın at üstündə heykəli var. Gəl gedək oranı sənə göstərim.

(Ardı var)

Sami SERDARİMİLLİ

525-ci qəzet.- 2018.- 4 oktyabr.- S. 6.