Duyğu və düşüncə adamı

ŞAİR DOSTUM FƏXRƏDDİN ZİYANIN 65 YAŞINA

Fəxrəddin Ziya elə bir soyun-kökün nümayəndəsidir ki, o nəsildən çıxan çox sayılıb-seçilən adamlarla dostluq əlaqələrim, xoş münasibətlərim olub.

Həmin şəxslər təkcə kəndində-kəsəyində, rayonunda deyil, bütün respublikada tanınıblar. Zülfüqar Qodmanlı, Ağəddin Mansurzadə kimi məşhur qələm adamları ötən əsrin 70-80-ci illərində həqiqətən məşhur idilər: Zülfüqar gözəl şair-pedaqoq idi. Ağəddin yazıçı-publisist kimi ad çıxartmışdı, görkəmli ictimai xadim, jurnalist idi, "Bakı-Baku" qəzetində şöbə müdiri vəzifəsində çalışırdı. Onlar Fəxrəddin Ziyanın dosdoğma qardaşlarıdır. Ailənin daha iki üzvü də yazardı: Nurəddin Əliyev ixtisasca mühəndis olsa da, şairdi. Şəmsəddin isə polis orqanlarında polkovnik rütbəsinədək qalxdı və o, ən nəhayət, jurnalistikada özünə sığınacaq tapdı, hazırda Mətbuat Şurasında katibdir. Ailə və nəsil şəcərəsinə sədaqətiylə seçilən Orxan Mansurzadə (mərhum Ağəddin müəllimin oğludur) ehtiramla atasının və əmilərinin yolunu davam etdirir. Daxili İşlər Nazirliyinin mətbuat xidməti rəisinin müavini vəzifəsində fəaliyyət göstərir.

Bu soydan daha kimlər var yazı-pozu adamlarının cərgəsində, təəssüf ki, ən gənc nəslin nümayəndələri ilə tanışlığım yoxdur. Əlbəttə, istedadın genetik tərəfi var. Əgər bir ailənin 5-6 üzvü poeziya ilə, nəsrlə məşğuldursa, hər kəs öz cığırını tapıb sərbəst addımlayırsa, çap olunursa, ədəbi mühitdə qəbul edilirsə, qibtəedici faktdır, nadir ailənin çata biləcəyi xoşbəxtlikdir.

Əslində "Ziya" təxəllüsünü ustalıqla götürüb, Əliyev-Mansurzadə familiyasından "imtina edən" Fəxrəddin həkimdir. Füzuli "biz həkimi-vəqtiz"i məcazi mənada deyirdi, Fəxrəddin Ziya isə həqiqətən yaxşı həkimdir, uzun müddət səhiyyə qurumlarında yüksək vəzifə daşıyıb, müvafiq nazirlikdə idarə rəisinədək yüksəlib. Ancaq bütün bunlar şair qardaşımızın nə ürəyinin və gözünün "ziya"sını aparıb, nə də poetik sözünün işığına təsir göstərib. Fəxrəddin çətin mərhələlər aşa-aşa, nəzmin məsuliyyətini dərk edə-edə, təcrübəyə yiyələnə-yiyələnə püxtələşib, şair "mən"ini təsdiqləyib, özünəməxsus şeir dünyasını yaradıb.

Yadımda deyil, Fəxrəddin Ziyanın neçə kitabı çap olunub, işıq üzü görüb. Bəlkə heç say çoxluğunun əhəmiyyəti də yoxdur. Klassik təcrübədən bəllidir ki, bir-iki və ya dörd-beş şeiriylə ədəbiyyat tarixinə düşən şairlərimiz olub. Şair Fəxrəddin Ziya həqiqətən oxucunu düşündürməyi və duyğulandırmağı bacarır. Nəğmələri, mahnıları dillər əzbəridir. Xeyli sayda şeirinə musiqi bəstələnib, həmin şaqraq, oynaq, xalq ruhundan qidasını alan kövrək mətnlər görkəmli müğənnilərimiz tərəfindən ifa olunur, teleradio dalğalarında səsləndirilir.

Müasir dövr elmi-texniki tərəqqinin ən yüksək səviyyəyə çatdığı inkişaf dövrüdür. Sözsüz, çağdaş zamanın oxucusu kifayət qədər hazırlıqlıdır. Bu oxucunu hər bəsit cızmaqara və ya duyğudan, hissdən məhrum nəzm parçası ilə aldatmaq mümkün deyil. Fəxrəddin Ziyanın şeirləri intellektual baxımdan çağdaş oxucunun tələblərinə cavab verməyə layiq poeziya nümunələridir. Və dediyim kimi, bu nümunələr insanın könül rübabını dilləndirən, oxşayan lirik nəğmələrdir: həmişə müasirdir, təzə-tərdir.

Şeir düşüncənin şəhd-şirəsidir,

Sözünü aləmlə bölməyə gələr.

Cücərər bir zərif hissin ucunda,

Ən incə məqamda köməyə gələr.

O, Quran dilidir inan şeirə,

Baxma adi gözlə heç vaxt şeirə.

Ötəri həvəsdən doğan şeirə,

Bişmiş toyuğun da gülməyi gələr.

Müəllifin "Şeir dünyası" nümunəsində misal gətirdiyim parçalardır. Doğru-düzgün qənaətdir: şeir nəinki düşüncənin şəhd-şirəsidir, bədii, obrazlı sözü hər mərhəm adamla bölməyə dəyər. Yazda ağaclar necə tumurcuqlanırsa, çiçək açırsa və ətriyyatı necə bağı-bağçanı rayihələndirirsə, söz də hisslərin, duyğuların zərif ucunda pardaqlanır, çiçək açır, ağappaq tonqal kimi düzü-dünyanı cəlb edir. Burda təkrarlanan mövsümi təbiət hadisəsi fonunda insanın arzu-istəyi söz şəklində onu təravətləndirir, ruhunu ənginliklərə qaldırır. Bu cür paralel assosiasiyalar haqqında bəhs etdiyimiz şairin şeirlərində sıxdır.

Fəxrəddin Ziyanın şeirlərinin ictimai motivləri təsdiq edir ki, o, bu mövzularda bəzi dırnaqarası millət qəhrəmanları tək elə boş-boşuna, nələrinsə xatirinə külüng çalmır. Mövzunu münbit torpağa düşən dən kimi ürəyində cücərdir, onu fəhmin-ağlın süzgəcindən keçirir, sonra qələmə alıb ağ kağıza köçürür: "Millət şərqisi", "Cəsurların nəğməsi", "Xətai işığında", "Şah Xətainin ruhu ilə giley-güzar", "Dördlüklər", "Qəhrəmanlar laylası", "Soyuq təndirlərə çörək yapılmaz", "Yaxşılar", "Keçid dövrü", "Pulsuz kişilər", "Mənim sarvanım", "Qocalar evi", "İki tale", "Ruh dünyası", "Qəzavat", "İslam dinimiz", "Min şükür", "Sənin varlığını kim danar, Allah", "Haqqın dərgahına gedən yol ilə" kimi poeziya nümunələri fikirlərimizin təsdiqi üçün kifayətdir. Şairin məhz söz xəritəsinin genişliyinin səbəbini bunda axtarmaq lazımdır:

Hünər təcəssümü, məğrur Xətai,

Təpədən dırnağa qürur Xətai.

Kim səni oturtdu bu daş üstündə,

Sıyır qılıncını, bir dur, Xətai?!

Şairin "Talesiz qızlar" və "Cavanlıqda" şeirlərində qaldırdığı ciddi məsələlər, bəşəri dəyərlər, əxlaq, tərbiyə məsələləridir. Bu nəsihətamiz poeziya parçalarında konkret süjet xətti yoxdur, əsərlər epik janrın tələblərindən uzaqdır, daha çox lirik səciyyə daşıyırlar. Əsl lirika isə didaktikanı, nəsihəti sevmir.

Fəxrəddinin "Talesiz qızlar" şeiri su kimi axıcıdır, rəvandır, eyni zamanda, bu kiçik həcmli əsərdə şairin filosofcasına toxunduğu incə məqam nəinki müəllifin, bütöv millətin yaralı yeridir. Müəllif vurğulayır ki, kəndində iş tapmayan və ya elini-obasını bəyənməyən cavan oğlanlar ailə qurmadan, subaylığın daşını atmadan uzaq-yaxın ölkələrə üz tuturlar, irili-xırdalı yaşayış məntəqələrimizdə isə onların yaşıdları "talesiz qızlar" ata ocağında qarıyıb qalırlar. Hər iki tərəf itirir; həm milli kökündən gen düşən oğlanlar, həm də körpə qığıltısına ömürlük həsrət qalan, şairin ürək ağrısı ilə vəsf elədiyi "talesiz qızlar":

Hansı güc qarğayır onları belə,

Bağlanır baxtları baxtsız qızların?

Qəlbində ümidi qalsa da hələ,

Ağarır saçları vaxtsız qızların.

Yaşı yaşdan keçər, baxtı açılmaz,

İstisi duyulmaz bu ulduzların.

Gəlinlik boxçası, taxtı açılmaz,

Gəlinlik üzünə həsrət qızların.

Bəs kim qarğıyıb bizim cavanları? Onlar niyə qınından çıxıb, qınını bəyənmək istəmirlər? Haçanacan ocaqlarımız kor qalacaq, evlərimizin işığını yandıran olmayacaq? Bu tipli sosial, vacib məsələlərlə bağlı suallar cəmiyyətimizdə hər kəsi düşündürür. "Taleyi bir azmış gəmi taleyi"nə dönən, "Güman və duman içində yol gözləyən", ancaq "Elçi sevdasında aldığı qiymət acı həqiqətə", yalana dönən, "Zərrəcə qayğıya möhtac qalan" bütün yer kürəsinə, "Dünyaya sevilmək öyrədən qadın" obrazını tamam yekunlaşdırmaq naminə şair yenə cəmiyyəti günahlandırır, hədəf seçir:

Şöhrət gəziriksə hər şeydən öncə,

Bədbəxt tükəzbanlar azalmaz, bacım!

Xəstə düşüncəmiz dəyişməyincə,

Sizə sağlam tale yazılmaz, bacım!

Müəllif deməli, ümumiləşdirmə ilə bu nəticə hasil edir ki, gənclik, cavanlıq ömrün bahar çağıdır, hərdənbir isə bu sevgi fəslində sopsoyuq yellər, xəzan küləklər əsə bilər. Çünki fərd kimi yeniyetməlikdən tədricən yetişməyə başlayan insan gah büdrəyir, səhvə yol verir, müdrikləşənə qədər bütöv bir inam-iman yolu keçir. Doğrudur, el arasında "uşaqlığın, cavanlığın bütün qüsurları bağışlanır" - deyirlər. Bu şərtlə ki, sonra təkrarlanmaya, ömrün maneəsinə çevrilməyə:

Gördüyün yüz tərbiyənin faydası yox,

Qazanmasan hüsn-rəğbət cavanlıqda.

Uşaqlıqdan xəcillikdən, tənədən qorx,

Qoy özünə qədir-qiymət cavanlıqda.

Bir qədər öncə söhbətimin başlanğıcında qeyd elədim ki, Fəxrəddin Ziya populyar mahnılar, nəğmələr şairidir. Şeirlərinə Mobil Babayev, Nəriman Məmmədov, Xumar Qədimova, Abbas Soltanoğlu, Nadir Əzimov, Aydın Ağasıyev, Zamiq Əliyev, Əli Baxış kimi tanınmış bəstəkarlar, ifaçılar musiqi bəstələyiblər.

Həmin mətnlərin bircə bəndi səslənən kimi dərhal yaddaşa hopur, ürəyə yol tapır. "İstərəm", "Səni sevməmək olmaz", "Ruhunla yaşayıram", "Qəşəngim", "Gözlərinə qurban olum", "Keç günahımdan", "Qayıt sevgi dünyam", "Nə biləydim", "Bağışla", "Unut bu sevdanı", "Kaş qayıdaq o illərə", "Görməyəcəksən", "Mən səninləyəm", "Xatirə", "Neyləyim" və s. lirik parçalar bu qəbildəndir.

Yığıb gözlərimin şirinliyindən,

Suyuma, havama, qatmaq istərəm.

O şəhla gözlərin dərinliyində,

Ucalmaq istərəm, batmaq istərəm.

"İstərəm".

Hərdən çılğın aparmışam özümü,

Ürəyini sındırmışam, bağışla.

Hərdən soyuq, daşüşüdən baxışla,

Ümidimi dondurmuşam, bağışla.

"Bağışla".

Səsim sənsən, ünüm sən,

Gecəm sənsən, günüm sən.

Yazda zərif bənövşəm,

Qışda qızılgülümsən-

Səni sevməmək olmaz.

"Səni sevməmək olmaz".

Fəxrəddin Ziyada bəyəndiyim cəhətlərdən biri də klassik Şərq poeziyasına bağlılığı və Nəsimi, Füzuli, Xətai yaradıcılığını mükəmməl bilməsidir. Fars-ərəb dillərindən xəbərdarlığı onu gözümdə xeyli ucaldıb.

Fəxrəddin əruzu öyrənib, əzbər söylədiyi qəzəl və qəsidələri janrın tələblərinə uyğun gəlir. Bu, klassik ədəbiyyata hörmətdən və məhəbbətdən qaynaqlanıb. Və hərdən özüdə qəzəllər yazır, çap etdirir, kitablarında verir. Bütün bunlar ziyalılığını göstərən, təsdiq edən faktordur.

Bu yaxınlarda işıqlı insan, gözəl təşkilatçı-həkim, şair Fəxrəddin Ziyanın 65 yaşı tamam olur. Həmişə vətəndaş, ziyalı, yaxşı ailə başçısı, dost olmağı bacaran Fəxrəddin müəllimə həyatda can sağlığı, yaradıcılıq narahatlığı arzulayırıq.

Ağacəfər HƏSƏNLİ

525-ci qəzet.-2018.-25 oktyabr.-S.8.