Nizami ruhunun töhfəsi və ya Müslüm Maqomayevin Gəncəli günləri

VƏFATININ ONİLLİYİNƏ BÖYÜK SƏNƏTKARLA BAĞLI GƏNCƏDƏN XATİRƏLƏR

Bir neçə il əvvəl, Müslüm Maqomayevin xatirəsinə həsr edilmiş televiziya verilişlərindən birində, kinorejissor Eldar Quliyev çox qəribə bir əhvalat danışmışdı.

Çəkilişinə başlamalı olduğu "Nizami" filmində baş rola namizədlərin uzanan seçimi prosesində, kiminsə məsləhətilə, sanballı rejissor mistik bir addıma razılıq verir. O, çəkiliş qrupunun bir neçə üzvü ilə spiritistə, yəni ruhlarla danışa bilən bir adama üz tutur. Böyük şair və mütəfəkkirin "ruhunu" çağırdıqdan sonra onun rolunu kimin daha yaxşı oynaya biləcəyini soruşurlar. Və!.. "Sehrli nəlbəki" üstünə əlifba həkk olunan karton lövhə üstündə fır-fır fırlanaraq, növbə ilə müxtəlif hərflərin üzərində bir anlıq dayanaraq, dəqiq cavab yazır - "Müslüm Maqomayev".

Heç şübhə yoxdur ki, "şairin ruhunun qərarı" hamını, rejissoru, yaradıcı kollektivi, gələcəkdə filmə baxacaq tamaşaçıları razı salıb. Amma fikrimizcə, bu, hamıdan çox iliyinəcən qonaqpərvər olan Gəncə əhlini xöşbəxt edib. Bir fikirləşin, bizə "insan səmimiyyəti və həssasiyyəti revizoru" gəlir! Müslümün böyük sənət istedadı ilə yanaşı, məhz belə xüsusiyyətlərə malik olduğunu çoxları bilir. Bəli, böyük ifaçı və musiqiçi bir sıra məşhur adamlardan fərqli olaraq (nə gizlədək...), sadəlik, ürəyigenişlik və mərdlik etalonu idi. Üstəlik, o, Nizami yurdunda onun böyük övladının obrazını yaradacaq! Gəncəlilər üçün bundan böyük səadət ola bilərdimi?

1982-ci ilin yaz və payızında, "Nizami" filminin burada aylarla davam edən çəkilişləri dövründə Müslüm xeyli müddət əsl gəncəliyə çevrilib. Hətta ona burda gəncəlisayağı, sevgi ilə "Müslüm lələ", yaxud bir az qısa şəkildə, "yerli variantla" "Müslüm lə" deyən dostları da olub. Hələ onu demirik ki, böyük şəxsiyyətlərin - Nizami, Məhsəti, Vazehin vətəninin, indiki gəncəlilərin, eləcə də filimin yaradıcılarının, şəxsən "Müslüm lələ"nin şərəfinə neçə-neçə sağlıqlar deyilib, badələr nuş edilib...

Müslüm də gəncəliləri şad edərək, burada neçə-neçə təmənnasız konsertlər verib, "Sevgili canan" və "Sənsiz"i də yeni tərzdə ilk dəfə səhnədən məhz onlar üçün oxuyub, şəhərdə xeyli gəzib, sadə adamlarla ünsiyyət qurub (Ey böyük Nizaminin ruhu!).

İstər filmin çəkilişi dövründə, istərsə də Müslümün ondan qabaq və sonralar da Gəncəyə gəlişi zamanı yaxın dostluq münasibətində olduğu adamlardan biri mərhum Hacı Həmzəyev olub. Gəncənin köklü Mirhəmzəlilər nəslinin nümayəndəsi olan "Doxdur Hajı" ixtisasca diş həkimi idi. O, həmçinin, Gəncənin adət-ənənələrini, tarixini, bu şəhərin sənət aləmini mükəmməl bilən köhnə gəncəli kimi Müslümün ən yaxın məsləkdaş və həmsöhbəti olub. Böyük musiqiçi və onun xanımı Tamara Sinyavskaya Hacı müəllimin ailəsininin ən istəkli qonaqları idilər. Dostlar həm də səfalı Gəncə diyarında qarış-qarış gəzmədikləri yer qoymayıblar. Rəhmətlik Hacı müəllimin evindən götürdüyümüz fotolar həmin səmimi anları əbədiyyətə həkk ediblər.

"Hacı dayımın evi Gəncənin Səfərabad adlanan qədim məhəlləsində yerləşir. Yadımdadır, Müslüm və onun xanımı burada Gəncənin yerli məhəllələri və onların tanınmış adamları haqda Hacı müəllimin söhbətlərini necə maraqla dinləyirdilər. Dayım həm də böyük qurman, yəni yeməklərdən yaxşı başı çıxan bir kişi idi. O, tez-tez çox həvəs və fəxr ilə öz qonaqlarına Gəncə mətbəxinin "praktik dequstasiyaları"nı təşkil edirdi" - deyə, Hacı müəllimin bacısı oğlu Natiq Əlizadə xatirələrini bölüşür.

O vaxt Gəncə bölgəsindəki bəzi görüşlərdə "Nizami"nin çəkiliş qrupunu yerli hakimiyyət strukturların nümayəndələri də müşayiət ediblər. Onlardan biri də uzun müddət partiya və icraiyyə orqanlarında çalışmış, burada hamının xatirəsində sadə, istiqanlı, hər cür rəsmiyyətçilikdən kənar insan kimi qalan mərhum Vaqif Verdiyev olub. Bu sətirlərin müəllifi bir zamanlar yerli icra strukturlarının birində Vaqif müəllimin rəhbərliyi altında çalışarkən ondan Müslüm Maqomayevin xarakterinin orijinallığını vurğulayan söhbətləri də eşitmişdi. Bir dəfə Vaqif müəllim görkəmli sənətkarla bağlı bir epizod haqda danışarkən, məşhur "daş, qayaya rast gəlib" məsəlini yada salmışdı:

"Nəinki Azərbaycanda, hətta bütün SSRİ-də bilirdilər ki, Müslüm çox səxavətli, hətta bədxərc bir adam idi. Qətiyyən ola bilməzdi ki, Müslümün Moskvada, Bakıda, yaxud digər yerdə iştirak etdiyi məclisdə hesabı o yox, başqa birisi verə. Hətta elə olub ki, Müslüm Moskvada yaşadığı "Rossiya" mehmanxanasında Azərbaycan sənətçilərinin banketinin pulunu verib. Özü də baxmayaraq ki, onların xərclərini dövlət ödəyirmiş. Müslümün bu adətini, bir qədər, Gəncədə ram edə bilmişdik. Biz ona dedik ki, burda qonağın "qabağa düşməsi" təhqir sayılır. Bax beləcə, "daş, qayaya rast gəlmişdi".

"Çünki oldun dəyirmançı..." Müslüm Maqomayev artıq kinoaktyor, Nizami obrazının yaradıcısı kimi, böyük mütəfəkkirin "yaxasını düyünləmiş" Gəncənin qədimlərdən gələn məhəlli-sənətakrlıq ənənələrini də yeri düşdükcə, şəhərin ayrı-ayrı yerlərində keçirdiyi görüşlərində ağsaqqalları dinləməklə öyrənməyə çalışırmış. Filmdəki "Zərrabi" epizodunda da bu zərgər-tacirlər məhəlləsinin ab-havası gözəl təsvir olunub.

Həmin köhnə Zərrabi məhəlləsində yaşayan bir rəssam da gənc yaşlarında Maqomayevlə görüşünün onun taleyində oynadığı roldan bəhs edir. Hazırda Gəncə Dövlət Dram Teatrının baş rəssamı olan Vahab Cəfərov o vaxt özü kimi gənc dostlarıyla Müslüm Maqomayevin qədim Sərdar bağında yerləşən Yaşıl Teatrdakı konsertindən əvvəl ona yaxınlaşaraq salamladıqlarını və bu adi salamlaşmanın sənət haqda bir saatı keçən çox dəyərli söhbətlə nəticələndiyini xatırlayır.

"Onun mülahizələri elə bil, mənim üçün bir manifest oldu. Orijinallıq və yüksək estetik meyarların hər növ sənətin başlıca şərti olduğunu vurğulayan Maqomayevin yalnız nitqi deyil, sifətinin cizgilərinin hərəkəti, gözlərinin işığının deyərdim ki, səsinin ritmilə dəyişməsi özü bir enerji mənbəyi idi" - deyən V. Cəfərov vurğulayır ki, məhz həmin söhbət onu hansısa rəsm işləyərkən orijinal olmayan nə varsa, onu qəti rədd etmək prinsipinə sadiq qalmağa sövq edib.

Müslümün sənətinin gücü onda idi ki, burada hər şey - ənənələr və orijinallıq, klassisizm və müasir energetika, hüzur və dinamika, bəşərilik və millilik vəhdətdə idi. Məhz buna görə o, 20-ci əsrin bir neçə onilliyi ərzində Avrasiya materikinin böyük bir hissəsində yasayan insanların zövqünü formalaşdıran şəxsiyyətlərdən olub. Dünyanın dörd bir guşəsində əsl sənəti duyanlar da bu böyük azərbaycanlını tanıyıb və seviblər.

Zakir MURADOV

Gəncə

525-ci qəzet 2018.- 25 oktyabr.- S.6.