“Azərbaycan mənə öz vətənim kimidir”

ŞAİR VƏ TƏRCÜMƏÇİ ŞAHİNƏ İBRAHİMOVA: “ÖZBƏKİSTANDAN SONRA HEÇ YERDƏ BURADAKI QƏDƏR DOĞMA VƏ İSTİ MÜNASİBƏT GÖRMƏMİŞƏM”

Bugünlərdə Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin təşkilatçılığı ilə “Türk dünyasının vətəndaş cəmiyyəti institutlarının inkişaf modelləri” mövzusunda layihə həyata keçirilib.

Layihə çərçivəsində Türk dünyasının müxtəlif ölkə və topluluqlarından tanınmış ziyalılar, yazarlar ölkəmizdə qonaq olublar.

Daşkənd Dövlət Şərqşünaslıq İnstitutunun müəllimi, özbəkistanlı şair, tərcüməçi Şahinə İbrahimova da bu məqsədlə ölkəmizdə səfərdə olan qonaqlar arasında idi. Fürsətdən istifadə edib Şahinə xanımla söhbətləşdik:

- Şahinə xanım, ölkəmizə xoş gəlmisiniz! Daha öncə Azərbaycanda olmuşdunuzmu?

- Çox təşəkkür edirəm. Bəli, Azərbaycana ilk gəlişim deyil. İlk dəfə üç-dörd il öncə bir layihə ilə bağlı gəlmişdim. Hazırda Türkiyənin Hacəttəpə Universitetinin Ədəbiyyat fakültəsinin dekanı, professor Şükrü Akalukun rəhbərliyi ilə bir layihə üzərində işləyirik. Ankara Bilişim (İnformatika- tərc.) Dərnəyi ilə birgə ortaq Bilişim terminləri lüğətini hazırlayırıq. Həmin layihə üçün Azərbaycana gəlmişdik. Təkcə mən yox, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə, Türkmənistandan da mütəxəssislər vardı. Burada bir neçə gün həm işlədik, həm də gəzdik. Bakının gözəl yerləri ilə tanış olduq. Onda Bakının, Azərbaycanın qonaqpərvərliyi ilə tanış olmaq şansı qazandım. Bu dəfə isə həmin səfərin məndə buraxdığı təəssüratlar sayəsində çox böyük həvəslə, sevgiylə gəldim. Başqa ölkələrdə də olmuşam, amma Özbəkistandan sonra heç yerdə Azərbaycandakı qədər doğma və isti münasibət görməmişəm. Ona görə də bura mənə öz vətənim kimidir. Burada yazıçı, ədəbiyyatşünas, türkoloq dostlarım da çoxdur.

- Özbəkistandakı fəaliyyətiniz haqqında oxucularımıza məlumat verərdiniz.

- Özüm Daşkənd Dövlət Şərqşünaslıq İnstitutunun Türkologiya bölməsində işləyirəm. Həmçinin, bir ildir ki, həmin institutun yenicə açılmış tərcüməşünaslıq fakültəsində də çalışıram. Orada Türk dili və ədəbiyyatından dərs keçirəm. Bununla bərabər, orada Gənc İxtiraçılar Birliyini yaratdıq. Birlik Gənclər İttifaqı nəzdində fəaliyyətə başlayıb. Əsas məqsədi paytaxtdan və bölgələrdən gənc ixtiraçıları, savadlı gəncləri toplayıb, onlara dəstək olmaqdır. Proqram çərçivəsində müxtəlif forumlar, konfranslar keçiririk. Birlik Özbəkistanda çox böyük marağa səbəb oldu. Bir il içərisində rəsmi beş minə yaxın üzvü öz ətrafında toplamağı bacardı. Qeyri-rəsmi üzvlərin sayı isə bundan qat-qat artıqdır. Birliyə şəxsən Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyayev özü də dəstək verib. Birlik yaradılandan sonra ilk “Özbəkistan Respublikası gənc ixtiraçıları” forumu keçirildi. Bu forumda müxtəlif sahələr üzrə (publisistika, dramatika, nəzm, nəsr, tərcümə) ayrı-ayrı bölgələrdən istedadlı gənclər iştirak etdilər, bir-biriylə, bir-birinin əsərləri ilə tanış olmaq şansı əldə etdilər.

Bundan başqa. bahar festivalları, simpoziumlar da təşkil olunur. Bu ilin may ayında Daşkənddə Bostanlıq adlanan dağlıq bir yerdə “Tərcüməçilər həftəsini” keçirtdik. Layihəyə beş ali məktəb - Daşkənd Dövlət Şərqşünaslıq İnstitutu, Daşkənd Dövlət Cahan Dilləri Universiteti, Daşkənd Milli Universiteti, Əlişir Nəvai adına özbək dili və ədəbiyyatı Universiteti və İslam Akademiyasında təhsil alan Avropa və Şərq dilləri üzrə gənc tərcüməçilər cəlb edilmişdi. Onlar öncədən seçilmiş özbək ədəbiyyatından nümunələri öz ixtisaslaşdığı dillərə çevirdilər. Onların işləri isə həmin dillər üzrə ixtisaslaşmış ekspertlər və yazarlar tərəfindən qiymətləndirildi. Mən orada türk qrupuna rəhbərlik edirdim. Ən yaxşı tərcümələri ədəbi jurnallarda və sonradan kitab halında çap etdirmək üçün seçdik. Sonda isə ən yaxşı tərcümə sahibləri mükafatlandırıldılar. Bu cür layihələrin həyata keçirilməsi çox mühümdür.

- Sizin ədəbiyyat sevginiz həm də genlərinizdən gəlir. Atanız Babaxan Məhəmməd Şərifin adı bir şair, tərcüməçi, naşir kimi bütün türk dünyasına yaxşı tanışdır. Sizin bu sənəti seçməyinizdə onun nə kimi təsirləri oldu?

- Təbii ki, onun təsiri çox böyük idi. Mən uşaqlıq illərimi düşünüb, o illərdəki atamı xatırlayanda gözümün qabağına həmişə öz iş otağında yazı maşınının arxasında dayanmadan yazan, ətrafı kitablarla, vərəqlərlə çevrilmiş adam gəlir. Onda komputer yox idi və atam o maşında dayanmadan yazardı, bəzən bəyənməz və kağızı əzib yerə atardı, sonradan mən tək-tək yığışdırardım, hətta hərdən maraqlanıb o kağızlara da baxardım. Atamı yazı masasının arxasından qaldırmaq çox böyük əzab idi, hətta yeməyə belə bəzən gəlməzdi. Təbii ki, dövlət işində də işləyirdi, o dövrdə bütün SSRİ-də çox məşhur olan Qafur Qulam Nəşriyyatının direktoru idi. Ona görə də yazı bütün bu işlərdən artıq qalan zamanlarının məhsulu idi.

Nəşriyyatda işlədiyindən bütün çıxan kitabların ilk siqnal nüsxələri bizim evə gələrdi, atam, ya da anam oxuyub redaktə edərdilər. Anam da Türk dili və ədəbiyyatı müəllimi olduğundan mən elə ədəbiyyatın içərisində böyüdüm. Türkcəyə də, ədəbiyyata da marağım ordan gəlir.

Hətta onun bizə çox qəribə bir cəza metodu vardı. Biz ailədə dörd uşağıq. İlk üçümüzün aramızda cəmi bir yaş fərq var. Ona görə də uşaq vaxtı üçümüzün mübahisəmiz çox düşərdi, yola getməzdik. Onda atam hərəmizi otağın bir küncündə otuzdurub əlimizə hansısa nağıl və ya hekayə verərdi və onu özbək dilindən rus dilinə, ya da əksinə tərcümə etməyi tapşırardı. Təbii ki, yerində otura bilməyən, oynamaq istəyən uşaqlar üçün bu çox ciddi bir cəza idi (gülür). Amma illər keçdikdən sonra onun böyük xeyrini gördüm. Mən bu qədər geniş ədəbi mühitin içində olmağıma baxmayaraq, filoloq olacağımı ağlıma da gətirmirdim. Bilirsiniz, qız uşaqları adətən həkimliyə həvəsli olarlar. Mən də həmişə həkim olacağımı deyirdim. Hətta məktəbin son illərində tibbə hazırlaşırdım. Məndən böyük qardaşım tibbə hazırlaşıb qəbul olmuşdu. Ondan sonra da mən hazırlaşırdım. Amma qardaşım qəbul olunandan sonra məni fikrimdən daşındırmağa çalışdı. “Tibdə oxumaq çətindir. Xüsusən, qızlar çox çətinlik çəkirlər. Qəbul ola bilməzsən, oxuya bilməzsən” - deyə-deyə birdən-birə fikrimi dəyişdirdi. Atam da artıq tərəddüd edirdi, bəlkə başqa sahəyə gedəsən deyirdi. Qəbula cəmi bir neçə ay qalmış Milli Universitetin özbək filologiyası fakültəsinə hazırlaşmağa başladım. Ancaq çox da çətinlik çəkmədim. Çünki ta uşaqlığımdan ədəbiyyatdan, dildən xəbərim vardı. Məktəb vaxtı bu fənlərdən müxtəlif yarışlara qatılıb yer tutardım.

Mən oxuyan zamanda - 1991-ci ildə fakültəmiz daxilində türkologiya bölməsi yaradıldı. Onu da öyrəndik. Həyatmı deyim, qismətmi deyim məni bu sahəyə gətirdi və sonra heç zaman bu sahəyə gəldiyim üçün peşman olmadım. Təbii ki, bunda atamın rolu əvəzsizdir.

- O dövrdə bu sahəni seçməyinizdə təsiri oldu, bəs irəliləyərkən, inkişaf edərkən sizə dəstək veribmi?

- Əlbəttə, atam hər zaman mənə dəstək olub. İstər Özbəkistanda, istərsə də digər ölkələrdə atamı da, indi artıq məni də yaxşı tanıyırlar. Hətta bəziləri düşünür ki, atasının adından istifadə edərəkmi qazandı bu qədər uğuru? Təbii ki, elə deyil. Biz hər zaman konfranslara atamla birgə qatılardıq. Hətta ilk vaxtlarda hər kəs təəccüb edərdi ki, siz Babaxan Şərifin qızısınız? Sözsüz ki, atamın hər zaman dəstəyini hiss etmişəm, hansısa sualım, çətinliyim yarananda ondan kömək almışam. Və həyatımda belə bir dəstəyim, danışa bildiyim insan olduğu üçün həmişə şükr etmişəm. Amma onun adından, hörmətindən heç zaman istifadə etməmişəm.

- Çox zaman özləri məşğul olduqları sahədə müəyyən zirvəni fəth etmiş valideynlər ondan sonra həmin sənəti davam etdirən övladlarına qarşı çox tələbkar olurlar. Sizdə vəziyyət necə idi?

- Bizdə də vəziyyət o cür idi. Mən bu sahəni seçərkən ilk vaxtlarda hiss edirdim ki, atam inamsızdır mənə qarşı. Amma sonra birgə konfranslara, tədbirlərə gedə-gedə mənə inamı daha da artdı. Öz işlərindən də mənə həvalə etdikləri oldu. Təbii ki, özü də nəzarət edirdi. İndi isə görürəm ki, mənə çox güvənir, razı qalır. Hətta lap çox razı qalanda bəzən mənə “hoca hanım” (müəllimə - tərc.) deyə də müraciət edir (gülür). Onda bilirəm ki, işimi bəyənib.

Hətta bir dəfə Avrasiya Yazarlar Birliyi ilə TÜRKSOY-un tərcüməçilərlə bağlı birgə keçirdikləri konfransda mənim sertifikatımı birliyin başqanı Yaqub Öməroğlunun istəyi ilə atam təqdim elədi. İkimiz üçün də sürpriz oldu. Çox möhtəşəm bir duyğu idi.

- Ailənizdə atanızdan və sizdən başqa bu sahədə fəaliyyət göstərən varmı?

- Biz ailədə dörd uşağıq. Məndən başqa heç biri bu sahəyə getmədi. Ona görə də atam hərdən mənim bu sənətə gəlməyimə sevinir, deyir yaxşı ki, heç olmasa sən davam etdirirsən bu işi. Mənim isə iki oğlum var. İkisi də Türkiyədə oxuyublar. Böyük oğlum məzun olub. Təəssüf ki, heç biri bu sahəni davam etdirmədilər. Amma yaxşı iş adamları olsalar, bu işlərimizdə heç olmasa maddi baxımdan dəstəkçimiz olarlar deyə ümid edirəm. Amma qardaşımın qızına özüm türk dilindən dərs vermişəm. O, Türkiyədə Hacəttəpə Universiteti Türk dili və ədəbiyyatından məzun oldu. Hazırda Qazi Universitetində magistratura oxuyur. Beləcə, üçüncü nəsildən qardaşımın qızı davam etdirməyə başladı. Ondan sonra da inşallah ki, yenə də davam etdirənlərin olacağına inanırıq.

- Özbək ədəbiyyatının dünya ədəbiyyatına çıxışı məsələsində son durum necədir?

- Bir ara proses dayandı, durğunluq yaranmışdı. Ədəbiyyatı tanıtmaq üçün tərcüməçilərin rolu çox böyükdür. Hazırda isə bir neçə ildir hərəkət yaranıb, vəziyyət yaxşıya doğru gedir. Xüsusən, bu sahədə gənclərin fəaliyyətini daha da ön plana çəkməyə çalışırıq. Onun üçün müxtəlif layihələr həyata keçirilir. Nəşriyyatlarımızın bu sahəyə marağı artıb. Gözəl addımlar atılır, işlər görülür. Dövlət də bu işə çox böyük dəstək ayırır. Universitetlərdə tərcüməçilik bölmələri açılır. Dövlətin qərarı ilə xarici ölkələrdən Özbəkistana mütəxəsisslərin gətirilməsi, bizim də xarici ölkələrə göndərilməyimiz üçün şərait yaradıldı. Bu, bizim təcrübə paylaşımımızı asanlaşdırdı. Məsələn, o proqram çərçivəsində mən Almaniyanın Berlin şəhərində bir aylıq stajda oldum. Oradakı türkoloqları tanıdım.

- Yaxın gələcəkdə Azərbaycanla ortaq layihələr gözlənilirmi?

- Bu səfərimdə professor, türkoloq Ramiz Əsgərlə görüşdük. O, atamın çox qədim dostudur. Mən də illər öncə Türkiyədə bir konfransda tanış olmuşdum. Atam onun haqqında deyir ki, Türk dünyasında məndən çox tərcümə edən yoxdur. Gecə-gündüz işləyirəm, yuxu yatmadan tərcümələr edirəm, amma bu sahədə həmişə Ramiz Əsgərin “arxasınca qaçsam da” ona çata bilmirəm (gülür). Hazırda Ramiz müəllim Əlişir Nəvainin “Xəmsə”sini tərcümə edir. Mənə də müraciət etdi, mətnlərin üzərində bəzi işlər görülməli imiş. O da bu vəzifəni mənə verdi. Əgər bu sahədə bir yararım olarsa, qürur duyaram.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2018.- 1 sentyabr.- S.16.