Haqq yerini tutan gün - 15 sentyabr 1918 - 15 sentyabr 1919

Azərbaycan türkü Mayısın 28-də istiqlalını elan eləmiş, sentyabrın 15-də qasiblər əlində inildəyən paytaxtını xilas etmişdir.

Mayısın 28-i Azərbaycan cümhuriyyət tarixinin ibtida günü isə, sentyabrın 15-i o ibtida qədər qiymətdardır.

Sentyabrın 15-i vaqe olmasa yəqin ki, Mayıs 28-nin ibtidası bir səneyi-dövriyyəsini görmədən intəhayə varar, gedərdi.

Bakının Azərbaycan üçün sadə bir paytaxt degil, adətən əfsanə-lərdə söylənən bir “Can Şişəsi” olduğunu nəzərə alırsaq, həqiqi istiqlal gününün sentyabrın 15-i olduğunu qəbul etməliyiz.

Mayısın 28-də böyük bir haqq elan olunmuş, sentyabrın 15-də isə bu haqq yerini tutmuş idi.

Hər millət müstəqil olaraq yaşaya bilər - deyə dünyaya qarşı nümayişlər yapan bolşeviklər Bakıyı əldən vermək istəməmişlərdi. “Bakı sovet Rusiyasından ötrü lazımdır” - deyə Azərbaycan demokratiyasına qəsd etmiş, xoşbəxtliklərini türk bədbəxtligi üzərində quran qüvvətlərlə ittifaq bağlamış, mart hadisəsi ilə başlıyaraq Bakıda axıtdıqları qan seylabələrilə Azərbaycan atəşi-müqəddəsini söndürmək istəmişlərdi.

Fəqət Azərbaycan türkü tam bir məyusluq və ümidsizlik dərəcəsinə gəlmiş ikən üzünü böyük qardaşı Osmanlı türkünə çevirib istimdad istəmiş, qardaş səsinin ləbbeyk sədasını eşitmişdir.

Bir tərəfdə bolşevik, daşnaksakan, menşevik, kadet, daha sonra ingilis, əlavə olaraq alman qüvvəti, digər tərəfdə isə Türkiyə-Azərbaycan qüvvəti qarşı-qarşıya gəlmişdi.

Birinci tərəf Bakıyı Azərbaycandan ayırmaq surətilə siyasi bir qital icra etmək istiyor, digər tərəf isə son qətrə qanını axıt-maqla olsa da haqqı yerinə oturtmaq istiyordu.

Bugünki böyük bir gündə, Qurban bayramının ərəfəsində iki qardaş türkün türklük məfkurəsi məbudinə qarşı verdikləri qurbanlar qəbul olunaraq qanlara boyanmış, Bakı küçələri düşməndən təmizlənmiş, haqq yerini tutmuş idi.

Haqq yerini tutduğu bu gündə biz şühədayi-istiqlal və istixlasımızın böyük ruhu hüzurunda şükran borcumuzu əda etməliyiz.

Bu gün yeni Cümhuriyyətimizin sütununu, ordumuzun paytaxtımız küçələrindəki yürüşünü görüb kökslərimizi qabartırkən şühəda qəbri üzərinə gedib də fatihə verməyi unutmamalıyız.

Onlar, o böyük vücudlar, tam vəqtində bir məlikeyi-nicat kibi yetişərək özləri öldülər, fəqət bizi ölümdən qurtardılar.

Onlar, bu ölümü istehqar edən böyük adamlar bizə yaşamaq üçün ölmənin nə məsud, nə şanlı, nə şərəfli bir xislət olduğunu öyrət-dilər. Onlar, o fədakar insanlar Azərbaycan cümhuriyyətinin paydar olmasına, məmləkətimizin cəllad ceyşindən qurtulmasına səbəb oldular!

Şu qara topraqlar altında yatan Anadolunun Məhmədçiki Azərbaycanın hanki bir qarış toprağıdır ki, orayı kəndi fədakar qanı ilə yuyamamışdır. Bilxassə Bakı ətrafının hər hanki bir dərəsini, hər hanki bir təpəsini gəzsəniz, bir şəhid məzarına rast gəlirsiniz. Bu şəhid Çanaqqalayı köksü ilə müdafiə edən qəhrəman türkün igid qardaşıdır. İstanbulu müdafiə eləmiş, imdi də yeni bir türk hökumətinin paytaxtını - Bakıyı düşməndən xilas etmək üçün buraya qədər gəlmiş və şəhid olmuşdur.

Bu gün bu şühədanın məzarı üstündə bir abideyi-şükranın binası vəz olunacaq. Fəqət bilməm ki, bu ayda keçən il sentyabrın 15-də dul qadınların, yetim çocuqların, sevincli gəlinlərin bu xilaskar qardaşlara qarşı bəslədikləri hissiyyatı tamamilə təsvir və sabit edə biləcəkmi?

Haşa, azərbaycanlının sineyi-şükranında həkk olunan qardaşlıq xatirəsini nə bir usta həkk edər, nə də bir daş və yaxud tunc ona təhəmmül edər.

Bu gün bütün Azərbaycan-Qafqasiya İslam Ordusunun Nuru Paşa, Mürsəl Paşa komandalarındakı Osmanlı zabitan və əfradının xatirati-həzinilə həm şad, həm də məhzundur. Şaddır, çünki onların həmiyyəti, onların müavinətilə bugünki bayramı dərk eləmişdir. Məhzundur, çünki kəndisinə böylə bir səadəti qazandıran qəhrəmanların kəndi vətənləri, ana yurdları təhlükələr içində və bizim hürriyyətimizə səbəb olan o böyük vücudlar hal-hazırda hürriyyətdən məhrum bir haldadırlar.

Həqiqi istiqlalımızın guşə daşı qoyulduğu bu gündə, kəndi cəsədləri ilə binayi-istiqlalımızı təhkim edən qəhrəman millətdaş-larımızı salamlarkən onları yetişdirən o böyük Türk Vətəninin xilas və nicatı üçün səmimi dualarımızı bargahi-əhədiyyətə tovcih etməyi də unutamayız. Yalnız kəndisini degil, düşmənlər əlində qalıb həqqi paymal edilməkdə olan qardaşını dəxi müdafiə edə bilən bir millət müşkülat içində qala bilər, fəqət əmin olunuz ki, məhv ediləməz.

Əvət, həqq yerini tutduğu böylə müəlla bir gündə türklügün təmini-istiqbal və istiqlalı üçün ölən şühədanın böyük ruhu hüzurunda:

Əlimizə bir vədiə olaraq tapşırılan bayrağımızı qardaşlarımızın fədakarlığına imtisal edərək şərəf və namusla mühafizə edəcəgimizi əhd edəlim!

Biləlim ki, bu vasitə ilə biz həm türklügi qüvvətləndiriyor, həm müsəlmanlığa, həm də insanlığa xidmət ediyoruz.

M.Ə.Rəsulzadə

”Azərbaycan”, 15 eylül (sentyabr) 1919, №274

Qasib - qəsbkar

Müəlla - yüksək, uca

Ceyş - qoşun, ordu

Vədiə - əmanət

Materialı redaksiyaya professor Şirməmməd Hüseynov təqdim edib.

525-ci qəzet.- 2018.- 15 sentyabr.- S.10.