Pəncərəmin üzü günəşə...

(esse-monoqrafiyadan hissələr)

UNUDULMAZ ŞAİRƏ NURƏNGİZ GÜNÜN 80 İLLİK YUBİLEYİNƏ

Elçin İSGƏNDƏRZADƏ

Xatirimdəki bir günüydü...

Uzaq gün,

yaxın gün,

özüm də bilmirəm.

Amma bir gün olduğunu bilirəm,

ya da olmadığını bilirəm.

Onu bilirəm ki, bir qız varıydı,

adı Nurəngiz,

hər səhər Günəşi qarşılayardı,

Günəşin pərvanəsi idi.

Səsi suların səsi kimi şaqraq, gözləri sular kimi duruydu. Bəlkə səsini dənizlərdən almışdı, bəlkə gözlərini ulduzlar pay vermişdi, bəlkə yaşadıqları bir nağılıydı. Yazılmamış, deyilməmiş, oxunmamış və yaşanmamış bir nağıl.

Yaşanmamış nağıllar da olur, yaşanmamış günlər də olur və yaşanmamış ömürlər də olur. Sadəcə sənə elə gəlir ki, yaşamısan, olmusan, sevmisən, sevilmisən, ya da səni bir Günəş uydurub, bir sarı Günəş.

Dan yeri hər gün ağarır, sabah hər gün açılır, dəniz hər gün dalğalanır, balıqlar hər gün göylərə baxır suların altından, amma Günəş hər gün çıxmır. Elə gün olur ki, səma bumbuz olur, buludlar qat-qat qatlanıb Günəşin üzünü örtür. Günəş bulud qatının altında qalır, qalır və darıxır.

Yerdə bir qız darıxır Günəşdən ötrü, göydə bir sarı Günəş darıxır o qızdan ötrü.

Hər gün Günəşin doğmasını gözləyən balaca qızın hələ balaca sətirləri doğurdu içində. Günəşli sətirləri sonra Günəşə oxuyurdu Günəş çıxanda...

...Günəşim! Tez-tez röyalarımdasan!

Bir dəfə də xəyalımda

səninlə öpüşəndə,

qucaqlaşıb demişdim:

Məhvəşim! Atəşim! Sahib dur!..

Məşum toxunur hər şey.

Çək məni, apar məni.

Apar, apar!..

Sanki o qız Günəşin portreti idi yerdə, qayaların üstündə, dənizin sahilində və balıqların sulu gözlərində.

Mən də lap uşaqlıqdan sevərdim Günəşin doğmasını seyr etməyi, həm də Cıdır Düzündə. Şuşanın Günəşi xatirimdə bir başqa qalıb. Saçaqlı, gülümsər, təbəssümünü sübh şəfəqləriylə dodaqlarımıza endirən, könlümüzü isidən, bizi heç vaxt üşümüyə qoymayan. Yayda da çox isti olmasın deyə azacıq soyuyan Günəş. Bizim doğma Günəşimiz bizə görə hər haldan keçirdi, çünki biz onu sevdiyimiz kimi, o da bizi sevirdi. İllər sonra bu qızı görəndə, sanki o Günəşi gördüm, Şuşadakı Günəşi. Kövrəldim, sevindim, içimə bir gözəllik doldu sanki.

Pəncərəmin üzü Günəşə.

Sən saxla Tanrım!

Bəs bəxtimə nə vaxt gün düşə?

Pəncərəmdə şeh damlalanır.

Bilmirdim Günəşin ağladığını da. Bu Günəş ağlayanda gördüm. Valideynlərini, hər kəsini itirmişdi bu dünyada, itirməyə heç nəyi qalmamışdı. Evimin divarları, deyirdi, divarlardakı şəkillər deyirdi, itkilər qalereyasıdır.

Hamı var orda, o şəkillərdə. O şəkillərdə çox xoşbəxtik, amma o şəkillər qədər xoşbəxt deyilik. Bilirsən, hərdən gecələr mənə elə gəlir ki, o şəkillər canlanır və öz sirli aləmləri başlayır, amma bu dünya ilə, o biri dünyanın arasında olan sirrə vaqif olmadığımızdan, mən o aləmə daxil ola bilmirəm hələ. Onların canlandığını hiss edirəm, duyuram, anlayıram, amma...

Bilirsən, səhərlər Günəşi qarşılamağa onlar da mənimlə gedir. İnanmırsan, inan... Onların kölgələrini gözlərimin ucuyla görə bilirəm, di gəl, çevrilib baxanda, yoxa çıxırlar. Sanki, onları gözə görünməyə qoymayan bir qüvvə var. Yəqin ki, dünyamızı dəyişəndə, o sirlər bizim üçün də açılacaq. Yəqin ki, biz də onlar kimi, dirilərin gözlərinə görünməyəcəyik, ya da bizə bunu icazə verməyəcəklər.

Bilirsən, mən o biri dünyanın varlığına bu dünyanın varlığından çox inanıram. Həm də bilirəm ki, orda da Günəş çıxacaq və mən hər səhər o Günəşi qarşılayacam. O Günəşin adı Əbədiyyət Günəşidir.

Ağlama Günəşbanım!

Ağlama mehribanım!

Gün banım, Günəş banım!

O nağıl ki, vardı ha!..

Ordan bir alma düşdü, yadında?

Bu da yadındamı, əkdiniz ha, torpağa?!

Hə, bax, onu deyirəm e!

Ləçəkləyib. Çiçək tökəcək.

Həyat ağacıydı, həyat nağılı! -

Qönçələri düyümlənəcək!

Aramızda sehrli bir doğma bağlılıq vardı... Söhbətlərini dinlərkən, şeirlərini oxuyarkən, üzündəki cizgilərə baxarkən, anlayardım ki, Şuşada qoyub gəldiyim Günəşin bənzəridir Nurəngiz xanım.

Ev məhbusuyam, deyirdi, ev pərvanəsiyəm deyirdi, sonra da kədərlə gülümsəyirdi.

- Adamların bozluğundan qaçıram, indi boz adamlar daha çoxdu. Ona görə evə qapılıram, bolluca mütaliə edirəm, xatırlayıram, hər şeyi xatırlayıram, bir də səhərlər Günəşi qarşılayıram. Ah, Günəş! Hərdən Günəş çıxmayanda dəli oluram, hərdən də ağlayıram, buludlara yalvarıram ki, çəkilin, çəkilin Günəşin üzündən. Buludlar bəzən məni eşidir, bəzən də dəcəllik edirlər. Necə ki, mən uşaqlıqda dəcəlliklər edərdim. Offf... hanı günlər ki, doğmalarımın hamısı sağıydı.

Yaxşı adamlar quş olur,

Yaxşı adamlar ölmür.

Elə belə, qanad çalıb

aramızdan uçmuş olur!

Divarlar şəkil üçünmü, düşünürəm. Bütün divarlar şəkil yerləridi, bəlkə də. Hər şey şəkillənir həyatda, hətta divarların özü də.

- Nədən? Nədən axı, mən.

- Bilmirəm.

- Nədən? Nədən axı, mən.

Uşaqlığım o qədər gözəl keçib ki, böyüyəndən sonra çox ağlamışam, o uşaqlıq, itirdiklərim, geri qayıtmayan günlər üçün. Atamı itirəndə, anladım ki, dünyam uçub, altında qalmışam, çıxaran yoxdu. İllərlə o uçqunun altından çıxmağa çalışdım, çalışdım, vuruşdum, çox əziyyətlər çəkdim, məni həzm eləmədilər, onda bezdim. Hər şeydən bezdim, insanlardan, işdən, həyatdan, bozluqdan. Bozluğa təhəmmülüm olmayıb və boz adamları sevməmişəm. Onlar bozaranda qaçıb getmişəm. Tənhalığı özüm seçmişəm, bozluqdan tənhalıq gözəl... Tənhalığın da öz rəngləri var. Sən bir Günəş bu tənhalığa düşəndə görəsən, rənglərin rəqsinə düşürəm. Rənglər bilirsən necə rəqs edir...

Bir də göyqurşağını sevirəm. Uşaqlıqda göyqurşağı haqqında çox düşünərdim, hətta göyqurşağının altından keçmişəm bir dəfə. Onda deyirdilər, bir arzu tut ürəyində. Mən də tutdum ki, heç kim ölməsin, Günəş hər gün doğsun, bir də gülləri heç kim qırmasın.

- Niyə?

Axı onlar da canlıdır, sevmirəm onları dərəndə. Əslində, gülləri dərərkən ölür onlar və mən heç zaman gülləri öldürmək istəməmişəm, qoxlayanda əyilib qoxlamışam. Heç 8 Mart Qadınlar bayramını da sevmədim. O necə bayramıydı ki, ancaq gülləri qırırdılar. O gül qırğını bayramıydı, heç qırğından da bayram olar?

Mən ölən güllərdən quraşdırılan bayramı sevmirəm, ağrıyıram, sıxılıram və o qırılan gülləri ağlayıram. Çünki əlimdən heç nə gəlmir ağlamaqdan, göynəməkdən başqa:

"Ən çox sevdiyim ağ çiçəklərdi, Mənim o ağ çiçəklərim. Tükənir ağ çiçəklərim, payızda da tükənirlər, yazda da, yayda da. Çünki qırğındadılar, qırılıb, dərilib axırda qara torpaq olurlar. Mənim o ağ çiçəklərim qara torpaqdılar indi. Bir söz deyirəm,

- Məni bağışlayın, ağ çiçəklərim. Sizi qoruya bilmədim, bilmirəm, bilməyəcəm".

Tükəndi ağ çiçəklərim,

bir payıza yaraq oldu

Çaşdı əsən rüzgarlarda,

qopub varaq-varaq oldu.

Xəyal oldu sevdiklərim,

yanıb-sönən çıraq oldu

Mənim o ağ çiçəklərim,

dönüb qara torpaq oldu.

O ağ çiçəklərin ağrısı ürəyindən keçdi, duyğularından keçdi, gecələrindən, şeirlərindən keçdi. Sətir-sətir ağrıdı, misra-misra ağrıdı. Bir də gördü şeirləri ağlayır, varaqlar nəmdi, sözlərdən yaş damır. Başını əydi o vərəqlərin üstünə, şeirlər ağ çiçəklər qoxuyurdu. Heç kim bilmirdi, bircə özü bilirdi ki, şeirlərindən ağ çiçəklərin qoxusu gəlir.

Və misra-misra, hərf-hərf çəkirdi şeirlərinin qoxusunu ciyərlərinə. Saçlarından tutmuş əllərinə kimi şeir qoxuyurdu. Şeir kimi gedirdi Günəşin üstünə, şeir kimi qarşılayırdı Günəşi. Günəş də bu şeiri sevirdi, nurundan ömrünə çiləyirdi, yollarını aydınladırdı.

Ona görə də o da üzü Günəşəydi, doğulandan Günəşə tərəf yolçuluğa çıxmışdı və Günəş elçisi, Günəş yolçusuydu. Nə vaxt çatacaqdı Günəşə, nə vaxt sarılacaqdı Günəşin boynuna özü də bilmirdi. Sadəcə Günəşin şəfəqindən tutub getməkdəydi.

Ömrü də tükənməkdəydi, ağ çiçəkləri də, amma Günəş tükənmirdi, tükənməyəcəkdi də. Günəş milyon illərdi nurunu yerə, göyə səpir və yenə də milyon illər də səpəcək, doğacaq və yenə də bir balaca qız, Nurəngiz adlı qız Günəşi qarşılamağa çıxacaq qızılı qayaların üstünə.

- Məngülüm! Aç qapını, mən gəlim.

Döşümdə ağrı gətirmişəm,

başımda təzyiq...

Buynuzlarım ki, yoxdur?

Olsaydı, ot yox,

At gətirərdim, həyat gətirərdim,

At ucalıqdır, həyat - qanadlı bir nağıl!..

At gətirərdim, həyat gətirərdim.

lll

Tanışlığımız televiziyadan başlamışdı, sonra şeirlə davam elədi, sonra da Günəşlə.

Sonra dost olduq, bir-birimizi aradıq, axtardıq, zəngləşdik, görüşdük.

Sonra sirdaşa çevrildik... Ana-baladan, bacı-qardaşdan daha doğma olduq!

Bu görüşlərdə xatirimdə qalan o qədər gözəl anlar oldu ki, o qədər gözəl kadrlar qaldı ki, yaddaşımda.

Hərdən Nurəngiz xanımla bağlı xatirələrimə bir kino lenti kimi baxıram.

İlahi, nə gözəl söhbətlər edərdi, nə gözəl şeir oxuyardı, nə gözəl anlayardı adamı. İçdən adam idi, içdən...

Hələ şəkillərin tarixini elə dəqiq, elə incəliklə bütün detallarıyla anladardı ki, elə bilərdin o şəkil çəkdirilən vaxt sən də orda olmusan. Şəkillərdən danışa-danışa bu anlarını da şəkillərə hopdururdu. Və deyərdim ki, həyatımız, ömrümüz şəkil toplumudu. Hər şey şəkil olur, şəkilləşir. Zaman şəkilləşir, vaxt şəkilləşir, ağaclar, göylər, dənizlər, gəmilər, hər kəs şəkilləşir...

Sonra da fikirlərin arasından çıxa bilmirsən. Heyyy düşünürsən...

Hər şeymi şəkillənir bu həyatda...

hətta çərçivələr belə,

hətta şəkillər belə.

Hələ zaman,

hələ vaxt,

uşaqlıq,

gənclik,

qocalıq.

Yoxxxx, qocalıqdan danışmaq istəmirəm. Günəş qocalmır, Şeir qocalmır.

Amma soruşsaydın kədərin rəngindən, ahın çalarlarından danışardı.

"Xocalı simfoniyası" adlı poemasında bir rəssam kimi əlindəki fırçayla dərdlərimizi, ağrılarımızın dəhşətini acı boyalarla insanlara çatdırdı. Həm də gecələr yatmadı, gündüzlər nə evində, nə evdən bayırda, heç bir yerdə özünə yer tapdı. Çünki ermənilərin törətdiyi vəhşiliklər ağlasığmaz və sözün həqiqi mənasında əsl dəhşət idi.

Həmin aralar çox dalğın olardı, hiss edərdin ki, şair xəyalı uzaqlarda, üzü Günəşə dualar edir.

İlahi! Sən Onlara rahatlıq ver...

İlahi Təskin et!..

Sən onlara səma nəğmələri göndər,

təsəlli səp...

Göyə açılmış əllərinə yağış damlaları düşərdi, göydəki ruhlar ağlayardı, buludlar ağlayardı, havalar, dağlar ağlayardı Xocalıda qətl edilənlərə - qocalara, körpələrə, gənclərə, ölən arzulara, heç zaman açmayacaq çiçəklərə, solan sevgilərə.

O aralar gözlərini nəmli görərdim, yerişini yaralı, duruşunu sınıq. Bir şair sınmışdı günahsız, köməksiz insanların vəhşicəsinə öldürülməsindən. Bir şair bağırırdı dünyanın biganəliyinə, buz insanların üzünə, haqsızlığa, zülmə, amma səsini eşidən yoxuydu. Səsi içində əks-səda verirdi.

A?!.

Səslərə ürpəşirəm,

Şum edilmiş insanların

Kütləvi Qırğınına

darağ çəkə bilmirəm...

Bax, ona ağlayıram,

Məryəm Anaa!..

Bu, bir Ananın harayı, hayqırtısı idi ki, o haraydan "Xocalı simfoniyası" poeması doğuldu.

Dözmək çox çətindi, deyirdi, ağrılar adamı didir-parçalayır. Hələ o qanlı gecədən bu yana rahat uyumamışam. O uşaqların səsi, o qızların qışqırıqları, insanların böyümüş gözləri gözlərimin önündən getmir. İndən sonra yaşamaq zordu, Xocalıdan sonra gülmək zordu, bu zorluqdan utanıram, bu zorluqdan baş götürüb uzaqlara, uzaqlara qaçmaq istəyirəm.

Onun qaçdığı uzaqlar isə xəyallarıydı. Guya qaçırdı, amma orda ağrılar eyniydi, orda da bu zorluqları yaşayırdı, orda da dərddən-qəmdən yoğrulan Xocalı şeirlərini yazırdı.

Heç girirmi yuxunuza

sönən işıqlar, həyatlar,

lal baxan ləpirlər...

Üşüdürmü Sizləri hərdənbir

xərək-xərək Ölülər?

Təbəssümü qəfil kirimiş olan

Uşaqların məzlum pıçıltıları?

Əmilər!!!

Sönən həyatlar bir daha canlanmayacaqdı, sönən işıqlar bir daha yanmayacaqdı, dodaqlarda qırılan gülüşlərin donu açılmayacaqdı. Qarlı meşələrdə, qarlı çöllərdə-təpələrdə süngülənib, doğranıb öldürülmüş uşaqların məzlum pıçıltılarını heç kim eşitməyəcəkdi.

Hər gecə o pıçıltıları eşidirdi,

Bizi qırdılar, bizi öldürdülər, yaşamağa, gülməyə qoymadılar, sevinməyə, oynamağa qoymadılar.

O pıçıltıları yazırdı gözyaşlarıyla, yazırdı, yazırdı, o pıçıltılar kəsilmirdi, bitmirdi. Hələ də o pıçıltılar dünyamızın başı üstündə bir qanlı tarix pıçıldamaqda, o qanlı günləri anlatmaqda!..

(Ardı var)

525-ci qəzet.-2018.-19 sentyabr.-S.6.