Pəncərəmin üzü günəşə...

(esse-monoqrafiyadan hissələr)

UNUDULMAZ ŞAİRƏ NURƏNGİZ GÜNÜN 80 İLLİK YUBİLEYİNƏ

Elçin İSGƏNDƏRZADƏ

(Əvvəli ötən sayımızda)

Nurəngiz xanımın istər nəzmində, istər nəsrində bir balaca, dəcəl qız obrazı var. Özünün də dediyi kimi, o qız özüdür. Uşaqlıqda çox dəcəl və hər şeyə maraqlı olan bu qız bir ana xətt kimi keçir hər yerdən, şeirlərdən, hekayələrdən, Günəşdən, yaşamdan. Xoşbəxt günləri uzun sürməyib. Günlərin birində çox sevdiyi atasını itirib. Bu itkiyə sarsılıb, bu itkiyə yıxılıb, sonra dikəlməyi çətin olub. Hər yerdə atasızlığın acı soyuğu qarsıb həyatını. Çətin də olsa, ayaqları üstündə durmağı bacarıb, bir qadın xoşbəxtliyindən yan ötüb, bir ana kimi xoşbəxt olub. Deyirdi ki, hər qadın ana olmur, o qədər uşaqsız evlər var, qadınlar var ki, illərdi uşaq həsrətində qovrulurlar. Həmişə o qadınlar üçün də dua eləmişəm.

Demişəm, Allahım, elə et ki, uşaqsız evlərdən uşaq səsi gəlsin, işıqsız evlərdə işıq yansın. Bir də çox şükür ki, mən Anayam, analığın necə müqəddəs olduğunu mənə göstərmisən. Şükür Allahım, hamının balasına kömək ol, mənim Jaləm də onların içində olsun.

Arxamda sarp enişlər,

Çiynimdə Günəş tayası,

Ağuşumda Jaləm və titrəyişim...

Yol gedirəm, yol olanadək.

Günəşə dualarında ən çox nənəsinin, babasının olmasını, geriyə qayıtmasını istəyib. Deyir, o vaxtlar bütün uşaqların nənəsi-babası varıydı, onlar nəvələrini gəzdirir, qucağına alıb öpür, sevir, oxşayırdı. Mən də kənardan həsrətlə baxar, baxar, axırda anamın üstünə qaçardım ki,

Bəs hanı mənim nənəmlə babam,

nə vaxt gələcəklər?

Anam da saçlarımı oxşayar,

üzümdən öpər, deyərdi ki,

Onlar arabayla çox uzaqlara,

lap uzaqlara, Günəşə gediblər.

Mən də gözlərimi qıyıb Günəşə baxar, o qədər baxardım ki, gözlərim qamaşar, yorulardı. Hərdən o qarmaşıq işıltıların içində mənə elə gələrdi ki, Günəşin içində araba gedir, içində də qızıldan tayalar. Ağlaya-ağlaya bir də diqqətlə baxmaq istəyirdim Günəşə ki, o arabada nənəmlə babamı görüm, amma hər dəfə o arabada qızıldan ot tayaları görərdim. Yəni bu mənə elə gəlirdi.

Ətrafımda uşaqlar gülərdi, oynardı, sevinərdi. Mən də həsrətlə Günəşdə baba, nənə axtarardım və sanki uşaq qəlbimə onların qayıtmayacağını diqtələyən ağrılar dolardı. Heç demə, bu ağrılar sonradan şeirlərə çevriləcək, məni şair edəcəkdi.

Bir uşaqlıq Günəşə baxdım, Günəşdən itirdiklərimi istədim, gözlədim, hər gün, hər an gözlədim. Günəşə o qədər yalvardım ki, hətta günün istilərində, hamı kölgəliyə, bir sərin yerə qaçanda, mən yenə də günün altında yana-yana yalvarmaqdaydım. Anamın dediyi o uzaq ölkədən, o qızılı Günəşdən heç kim qayıtmadı.

Bir dayəmiz də vardı. Çox vaxt da anamı bezdirəndən sonra onun üstünə qaçırdım, soruşurdum ki,

Dayəcan, anam düz deyir, nənəmlə babam Günəşə gediblər?

O da hər dəfə gülümsəyərdi,

Əlbəttə, düz deyir anan. Sən bu sualı nə çox verirsən mənə. Heç anan yalan söyləyər? Əlbəttə, babanla nənən Günəşə gediblər. Amma Günəş sən gördüyün yaxınlıqda deyil eyyy, çox, çox, lap çox uzaqdadır. Elə uzaqdır ki, uzun illər yol getməlisən. Böyüyəndə özün anlayacaqsan.

Və yenə də Günəşin altında yanmaqda, dua etməkdəydim;

Günəş məni yandıra-yandıra,

Günəşin altında yana-yana

Oturdum

Kimsəsiz evimin

Astanasına.

Beləcə nənə-baba həsrəti, onların Günəşə getməsi balaca Nurəngizi Günəşə daha da yaxınlaşdırır və dualarında israrlı olmasına səbəb olur. Hər dəfə uşaqlarla oyununu yarımçıq kəsər, Günəşə dualarına davam edərdi. O qədər dua edərdi ki, gözləri qıpqırmızı olar, yorular, amma yenə ümidini itirməzdi.

Güman edirdi ki, günlərin birində o qızılı qamaşmaların içindən bir qızılı araba gələcək göylərdən. Gələcək və onun qarşısında yerə enəcək. O qızılı arabanın içindən nənəsiylə babası düşəcək, onu qucaqlayacaq, öpəcək, sevəcəklər. O da hamıya deyəcək ki, bax, gördünüz, Günəşə dualarım boşa deyildi, Günəş sevdiklərimi mənə qaytardı:

Zərrəyəm, hər nəyəm

Heç nəyə əyilmərəm,

Heç kimə baş əymərəm.

əgər səcdə edərsəm,

qibləm atəşgah olacaq!

Təşəkkürüm buğda, çiçək,

Ana südü...

Su və könül atəşi,

Bir də Günəş olacaq.

Hətta özünə də elə gəlirdi ki, o da Günəş ölkəsinin adamıdır, fərqlidir, hamıdan başqadır. Bu fərqliliyin ağrıları sonradan şeirlərinə hopdu, sətirlərində o uşaqlıq həsrəti aydın hiss olundu. Bir uşaq həsrətinin şairlik yolu Günəşdən keçdi. Yenə də Günəşə dualar edir, yenə də şeirlərində Günəşin şəfəqi qamaşırdı:

Ayın

İynə-iynə

Saçaqlarında

Qoşa uçub, Günəşə tapşırıldıq.

Sübh tezdən hər ikimiz

Sarı-qızıl

Şəfəqlərə yayıldıq...

Sanki özü də sonradan bir Günəş kimiydi, sanki bir Günəşli ölkəydi. İçində bütün itirdikləri, bütün sevdikləriylə bərabəriydi. Gecələr onlarla danışır, onlarla ağlayır, onlarla gülürdü. Bu bir uşaq həsrətinin onda qoyduğu izlərin ağrılarıydı ki, o bütün itirdiklərini Günəşdəki qızılı ot tayaları kimi gözlərinə, ürəyinə, duyğularına hopdurmuşdu.

İstəyəndə babasıyla danışır, istəyəndə nənəsiylə danışır, onun dizlərinə baş qoyur, Günəşli nağıllarına qulaq asıb mürgüləyir və yuxusunda yenə də, yenə də Günəşi görür. Onun bütün həyatı, bütün ömrü Günəşdə Günəşlə keçdi.

Hələ sonradan itirdikləriylə atasıyla, anasıyla, əziz qardaşlarıyla və neçə doğmalarıyla, dostlarıyla da Günəşli xəyallarında görüşür, onlarla bir yerdə bu aləmdən təcrid olur, bir sözlə Günəşli xəyallarında xoşbəxt olurdu.

Əzəl gedək Tanrının qapısını döyək.

Yağış versin... günahımızı paklasın.

Sonra gedək Günəşi bərabər öpək.

Amma Günəş ona heç kimi qaytarmadı. İllər keçdikcə itirdiklərinin də sayı artırdı. Çox doğmaları həyatdan köçmüş qızılı arabayla Günəşə getmişdilər. İndi dualarında nənəsiylə, babasıyla bərabər atasını, anasını, qardaşlarını, neçə doğmalarını da qaytarmasını istəyirdi Günəşdən.

"Bir səhər... Günəş doğarkən

məhəllə diksindi.

Ölmüşdü hündür kişi

Olum və ölüm... qaranlıq və işıq..."

Çəkdiyi həsrətlər şeir olduqca, misralara çevrildikcə anlayırdı ki, Günəşə getmək ölümə getməkmiş elə və onun sevdikləri, itirdikləri heç zaman qayıtmayacaq. Bir gün də o gedəcək sevdiklərinin yanına. O qızılı, ot tayasıyla dolu araba gəlib onu da aparacaq. Yəqin ki, onu Günəşdə qarşılayanları görüb sevinəcək.

Həsrətində olduğu doğmalarının boynuna sarılıb ağlayacaq ki,

Bax, siz gəlmədiniz, mən gəldim.

Hələ Günəşə getməyə çox vardı, hələ bu qız şeir aləminin ənginliyində uçmaqda, Günəşə dualarını etməkdə, həyatın dolaşıq yollarında yüyürməkdə, gözəlliyi ilə dünyaya meydan oxumaqdaydı.

Bir qocaman yazarımızdan eşitmişdim. Danışırdı ki, deyirlər dünyanı gözəllik qurtaracaq ha, mən də elə bilirdim, o gözəllik Nurəngiz Gündü. O qədər gözəliydi ki, bir mən deyildim belə düşünən. Gözəllik deyən kimi gözlərimizin önündə gözəllər gözəli Nurəngiz canlanırdı, amma özü nə qədər gözəl olduğunun fərqində deyildi. Sanki gün kimi doğurdu, ay kimi doğurdu, sanki işıq saçırdı.

Bəlkə də doğurdan işıq saçırdı, çünki Günəşə bu qədər çox baxan, bu qədər dua edən qız işıq saçmalıydı, elə gözəl olmalıydı, dünyaya gözəlliyiylə meydan oxumalıydı.

Bir gözəl gözəlliyinin fərqində olmadan şeirlə keçirdi Günəşdən... Keçdi dodaqlarındakı o gözəl təbəssümlə:

Dodaqlarımda təbəssüm,

Bəbəklərimdə ümid və qürur,

İçimdə ağlamaq ehtiyacı...

Yol gedirəm, yorulanadək...

Ovcumda sirr,

Barmaqlarımda qabar,

Ürəyimdir varım-yoxum,

Yol gedirəm, saplağından qırılanadək...

...Yol gedirəm yol olanadək...

lll

Məşhur rus rəssamı İvan Kramskoyun dünyaca tanınan bir əsəri var: "Naməlum qadın". O əsər niyəsə mənə Nurəngiz Günü xatırladır həmişə. Bəlkə də heç bənzəyiş yoxdu, amma mənim zənnimdə hətta o əsərin adı da Nurəngiz Gündür.

Tretyakov qalereyasında olarkən o naməlum qadın rəsminin qarşısında xeyli dayandım və içimdə onunla söhbət elədim.

Sanki Nurəngiz xanımla danışırdım.

Bilirəm ki, Nurəngiz xanımın da bu əsərdən xoşu gəlirdi, amma soruşmağı unutmuşdum ki, siz də bu oxşarlığı hiss edirsinizmi? Bəlkə o da hiss edib, bəlkə də yox, amma mən bu əsərdəki obrazda həmişə Nurəngiz xanımı gördüm.

Qalereyada doğma adamımı görürmüş kimi xeyli sevindim, kövrəldim, imkanım olsaydı rəsmin boynuna da sarılardım.

Bu əsərin şəklindən Şuşadakı evimizdə varıydı, divara vurmuşduq. Onda Nurəngiz xanımı televiziyada görürdüm tez-tez. Elə o vaxtdan da bu əsəri Nurəngiz xanıma bənzətmişdim.

Sonra illər keçdi, mən ali təhsil aldım, Bakıda yaşadım, televiziyada gördüyüm adamları yaxından gördüm, yaxından tanıdım, o cümlədən də Nurəngiz xanımı.

Və Nurəngiz xanımı ilk dəfə görəndə, yanılmadığımı hiss elədim. Yəni zənnimdə aldanmamışdım.

Mənim aləmimdə oxşarlıq çoxuydu.

Bu əsərin sirri, sehri nə qədəriydisə, elə Nurəngiz xanımın əsrarı, gözəlliyi o qədəriydi.

lll

Sanki sevgidən yoğrulmuşdu. İnsanda insanlara, otlara, ağaclara, hər bir canlıya, ya elə cansız şeylərə də, məsələn adi qələmə, adi stula, bir güllü nəlbəkiyə, bir xırda böcəyə qarşı nə qədər mərhəmət olardı, nə qədər qayğı olardı. Güllərlə danışardı, divara sığal çəkərdi, ağacları dinləyərdi, yağışı ovcuna yığıb nəsə deyərdi.

Bir çatlayan əşyaya ürəyi yanar, bir qırılan stul ayağına ufuldayardı.

Yanından ötdüyü adamları saxlamaq, niyə bikefsən, nə dərdin var, soruşmaq istəyərdi. Əlindən gələni edərdi hamı üçün, əlindən nə gəlirdisə əsirgəməzdi.

Bir ananın xəstə uşağına,

Bir yaralı quşun qırıq qanadına,

bir kimsəsizə,

bir işsizə,

bir arxasıza arxa olmuşdu.

Hardanıydı bu qədər sevgi, bu qədər mərhəmət...

Heç özü də bilmirdi.

Amma bir şeyi bilirdi ki, zəifə, imkansıza, gücsüzə, kasıba mütləq kömək etmək, dərdini dinləmək, söykək olmaq lazımdır.

Vəfatından sonra Nurəngiz xanımı el ağladı, el yola saldı, el haray çəkdi. Qızı Jalə xanım deyir ki, anamı sevən və anamdan yaxşılıq görən nə çox insan var imiş. Heç bunların çoxundan mənim xəbərim olmayıb. Anam bunları necə edib, necə çatdırıb, bilmirəm...

525-ci qəzet.-2018.-20 sentyabr.-S.6.