Ədəbi-pedaqoji və ictimai mühitimizdə Qurban Musayev izləri

Babək QURBANOV

Professor

Bir neçə gün bundan əvvəl nəfis bir şəkildə işıq üzü görmüş bir kitabla tanış oldum.

Sözün düzü, bu kitab məni həyəcanlandırdı. Səbəbi isə kitabda adı keçən, haqqında söhbət açılan insanın çox yaxşı tanıdığım, ailəlikcə bizə yaxın olan bir şəxsiyyət olması idi. Kitabda söhbət Qazax, Ağstafa, Tovuz və Gürcüstanda çox yaxşı tanınan, sevilən Qurban Musayevdən gedirdi. Bu insanı mən gənc yaşlarımdan tanıyırdım və onun yaşam tərzi, xeyirxahlıqla döyünən ürəyi, pedaqoji fəaliyyəti və şairlik istedadı haqqında müəyyən təsəvvürlərim vardı. Atam - Xalq şairi Osman Sarıvəlli onu çox sevirdi, Böyük Vətən Müharibəsindən alnıaçıq qayıdan, quruculuq işlərinə başlayan, eyni zamanda, Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunda təhsil alan, o zamanlar çılğın gənc olan Qurbanda atam nadir insani qabiliyyət və istedadı görə bilmiş və hələ o zaman onun şairlik istedadına, cəmiyyət üçün xeyirli ola biləcək pedaqoji qabiliyyətinin boy göstərməsinə dayaq olmağa çalışmışdır. Təbii ki, gələcəkdə də atamın Qurban bəylə olan səmimi söhbətlərində, eləcə də onun haqqında olan digər söhbətlərdə mən dəfələrlə iştirak etmiş, onun xoş niyyətli fikirlərinin şahidi olmuşam. Maraqlıdır ki, kitabda yer almış məqalələrdə Qurban bəyi şəxsən tanıyan görkəmli sənət və elm adamları dediklərimizi təsdiq etməkdədirlər. Məsələn, istedadlı şairimiz, əfsuslar olsun ki, sıralarımızdan erkən ayrılmış Eldar Nəsibli "O, yaxşı direktor olmaqla yanaşı, həm də istedadlı şairdir" məqaləsində Osman Sarıvəlli ilə söhbətindən ətraflı bəhs edir və onun Qurban müəllim haqqındakı xoş sözlərindən birini oxucuları ilə paylaşır, onun xalq şairi tərəfindən yüksək dəyərləndirilməsi faktını vurğulayır: "Qurban müəllim ağıllı adamdır. İşini ehtiyatla tuturdu. Bütün bunlarla yanaşı, o, həm də istedadlı şairdir. Obrazlı, işıqlı, lirik şeirlərin müəllifidir?"

Məqalədə Eldar Nəsibli Qurban bəyi şəxsən tanıdığı, orta məktəbdə onun tələbəsi olduğu, Qazax rayonunun İkinci Şıxlı kəndində onun kənd camaatının sosial-mədəni həyatında fəal iştirakını, şagirdlərinin yüksək təhsil və mənəvi dəyərlərə qovuşmasında göstərdiyi ardıcıl fəaliyyəti, bu sırada tanınmış ziyalılar və artıq universitetlərdə təhsil alan tələbələrlə işlədiyi məktəbdə görüşlər təşkil etməsini ətraflı bir şəkildə qələmə almışdı. Onun İkinci Şıxlı kənd yeddiillik məktəbinin 10 illik məktəbə çevrilməsi yolundakı cəhdlərini Osman Sarıvəlli və Mehdi Hüseyn kimi tanınmış ədiblərə müraciət etməsini və nəhayət, məqsədinə çatması faktını da Qurban bəyin işgüzarlığı və xeyirxah əməlləri fonunda işıqlandırır. Eldar Qurban bəyin pedaqoji səriştəsindən söhbət açır, onun istedadlı şagirdləri irəli çəkməsini, onlara hər zaman dəstək olmasını da diqqətə çatdırır. Özünün bir şair kimi yetişməsində onun dəstəyinin olmasını, hətta ilk şeirlərinin "Pioner" dərgisində yayımlanmasına şəxsən köməklik göstərməsini də xatırlayır. Qurban bəy klassik şeirimizə, həmçinin, aşıq poeziyamıza, onun görkəmli nümayəndələrindən olan Vaqif, Vidadi, eyni zamanda, Qurbani, Aşıq Ələsgər, Xəstə Qasım kimi sənətkarlarımızın yaradıcılığına yaxından bələd idi və təbii ki, onların təsiri altında yaradıcılığını davam etdirirdi. Lakin yeni həyat, həyati gerçəkliklər onu yeni-yeni mövzulara və əslində, poeziyada öz dəst-xəttini aramağa sövq edirdi. Maraqlıdır ki, bu meyli kitabda yazıları yer almış bəzi müəlliflər, onu şəxsən tanıyan və ya tanımayan, yalnız şeirlərini oxuyaraq fikir söyləyən mütəxəssislər də etiraf etməkdədirlər. Qurban bəyin şeirlərində onun mənəvi mədəniyyət tariximizə, poeziya sənətimizə, klassik mədəni irsimizə nə qədər dərindən bağlı olması özünü aydın bir şəkildə biruzə verir. Eyni zamanda, onun ustadlara olan minnətdarlıq və şükran borcu da bir daha misralarından əks olunur. Qurban bəyin Xalq şairi Osman Sarıvəlliyə həsr etdiyi bu misralar söylədiklərimizin əyani ifadəsidir:

Şerindən həzz aldıq, bağça-bağ kimi,

Yandın ürəklərdə şam, çıraq kimi,

Durdun arxamızda Dəlidağ kimi,

Üzündən-gözündən nur yağa-yağa,

Ay Osman qağa!

Sən yatalı bil bəxtim də yatıbdı,

Yelkənim hardasa itib-batıbdı.

Həyatda nəyim var, sizdən çatıbdı,

Malım-mülküm, canım sənə sadağa,

Ay Osman qağa!

Qurban Musayevin əcdadlarına, onun ruhunu, mənəviyyatını formalaşdıran zənginliklərə xüsusi bir sevgi ilə yanaşmasını bir çox görkəmli elm və sənət adamlarımız da etiraf etmişlər. Onların arasında akademik Teymur Bünyadov, Xalq şairləri Nəriman Həsənzadə, Zəlimxan Yaqub, yazıçı Gəray Fəzli, Nəriman Qocaoğlu, şairlər Eldar Nəsibli, şair Avdı Qoşqar və bir çoxlarının adlarını qeyd etmək olar. Qurban Musayev haqqında daha dolğun məlumatları övladı, hal-hazırda tanınmış iqtisadçı və təcrübəli bank işçisi olan Məmməd Musayev verməkdədir. Onun kitabda yer almış xatirə yazısı bu baxımdan olduqca maraqlıdır və Qurban bəyin bir şəxsiyyət kimi, bir şair kimi nələri düşündüyünü, övladlarına verdiyi tərbiyə və tövsiyələri əyani detallarla yada salır. Yuxarıda söylədiklərimizlə birlikdə Qurban müəllimin ölkədə baş verən hadisələrdən, xüsusilə də, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsindən rahatsız olmasını, xalqımızı, gənclərimizi vətəni qorumağa, bir qarış torpağımızı belə düşmənə verməməyə çağırmasını, bu yöndə bir çox alovlu çıxışlarını və şeirlərində dilə gətirməsini bir oğul kimi qürurla yada salır. Bu baxımdan onun Qarabağa, Şuşaya həsr edilmiş şeirlərini xatırladır və bir şeirinə sevimli bəstəkarımız Süleyman Ələskərovun mahnı bəstələməsini xüsusi olaraq vurğulayır. Bu mahnı vaxtilə səngərdəki əsgərlərimiz qarşısında səsləndirilmiş və onların ruh yüksəkliyi və vətənə olan sonsuz məhəbbətinin ifadəsi kimi geniş əks-səda yaratmışdır. Bu qəbildən olan şeirlər və marş üslubunda yazılmış mahnı, elə düşünürük ki, bu gün də öz aktuallığını saxlamaqdadır. Məmməd Musayev yazır ki, atası Qurban müəllim əslində, ailədə çox sərt olub, övladlarını bəziləri kimi həddən artıq əzizləyən, onların nazı ilə oynayan adam olmayıb. "O, bizləri adilliyə, saflığa, zəhmətkeşliyə, müstəqilliyə, yaradıcı olmağa səsləməkdə idi. Qəribədir ki, bu qəbildən olan öyüd-nəsihətlərində o, Xalq şairi Osman Sarıvəllinin "Gətir oğlum, gətir" poemasından alınmış bu misraları həmişə örnək gətirirdi:

Oğul, fayda yoxdur mən qoyan addan,

Özün hünər göstər, özün ad qazan

- deyirdi".

Eyni zamanda, Məmməd Musayev şairin ona həsr etdiyi bir şeiri də misal çəkir və burada bir daha Qurban müəllimin əslində, yalnız onunla bağlı deyil, bütün gəncliyə arzularının, istəklərinin, gələcəyə olan ümidlərinin poetik ifadəsindən söz açır. İrihəcmli bu şeir öz səmimiliyi, emosionallığı, hikmətliliyi ilə olduqca təsirlidir, öz tərbiyəvi-dəyişdirici funksiyasını yüksək bədiiliklə ifadə etmişdir. Şeirdə demək olar ki, şair adil, vətənini, onun şəhərlərini, kəndlərini, mənəvi nemətlərini, dilini, dinini sevən, söz-söhbətlərində, qəti və lakonik olan ahəngdar, kamil bir insan tipi kimi çıxış edir, arzuladığı fikirləri aydın bir şəkildə oxucusuna çatdırır. Eyni zamanda, bu şeirdə nəsillər arasında varislik, mütərəqqi dəyərlərin tarixən inkişaf etdirilməsi fikri də poetik bir ucalıqdan səslənir. Şeirin hər bəndi müdrik və tərbiyəedici duyğularla zəngindir. Şeirdən alınmış bir-iki bənd ilə oxucularımızı tanış etmək ehtiyacı duydum:

Sözün olsun yığcam, qəti,

Doğru danış, al xələti.

Eylədiyin bir hörməti

Dönüb qaxma başa, oğul!

Böyük dinsə, dayan, dinlə,

Qarşılama onu kinlə,

İnamınla, məsləkinlə

Müdam tanın qoşa, oğul!

İti olur elin gözü,

O tez seçir əyri-düzü.

Layiq olsan, xalqın özü

Çəkər səni başa, oğul!

Oğru-əyri gördün, susma,

Öz fikrini söylə, qısma.

Yıxılanın üstdən basma,

Çalma daşdan-daşa, oğul!

Bu misralardan bir daha şairin ləyaqətli, xalqına, onun mənəvi-etik dəyərlərinə bağlı olduğunu hiss etməkdəyik və o, özü də yaşam müddətində bu prinsiplərə sadiq qalmasını dəfələrcə sübut etmişdir. Yuxarıda örnək seçdiyimiz misallarda və Məmməd Musayevin geniş xatirəsində bu fikrimizin həqiqət olmasına şübhə yeri qalmır. Məsələn, Qurban Musayevin İkinci Şıxlı kəndinin sosial-mədəni həyatı, təsərrüfatı, hətta dram dərnəyi kimi məsələlərinə vaxt ayırması, burada xalq rəssamı Mikayıl Abdulayev, Xalq şairi Osman Sarıvəlli, Əməkdar elm xadimi Zəlimxan Qarayev, Xalq şairi Nəriman Həsənzadə, Xalq yazıçısı İsmail Şıxlı, məşhur saz ifaçısı aşıq Ədalət Nəsibov, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı metalluq Cahangir Mustafayev və başqa görkəmli şəxslərlə görüşlər keçirməsi kimi ardıcıl fəaliyyəti ilə birlikdə, kəndin müdafiəsi ilə əlaqədar məsələləri də unutmaması bir həqiqət idi. Əslində, geniş düşüncə tərzinə sahib Qurban müəllim erməni təcavüzkarlarının hər an kəndə hücum edə biləcəkləri təhlükəsini görərək kəndin sərhədlərini davamlı müdafiə etmək üçün gənclərdən ibarət özünümüdafiə dəstələri yaratdı və gələcəkdə sərhədə nizamlı ordunun yerləşdirilməsinə nail ola bildi.

Məmməd Musayev atasının istedadlı bir təsərrüfatçı olması, kənd həyatı və mal-qara iqtisadiyyatından məharətlə baş çıxara bilməsindən də ətraflı söz açır. Bununla birlikdə onun, məsələn, İkinci Dünya müharibəsindən sonra Qazax Dilboz atlarının nəslinin tükənməsi təhlükəsinin qarşısının alınması yolundaki rolundan da danışıb. Dilboz Atçılıq təsərrüfatının Ağstafa rayonuna - Ceyrançölə, öz qədim məkanına qaytarılması yolundaki səylərini də oxucularına çatdırmağı lazım bilir.

Kitabda Qurban müəllimin o dönəmin ədəbi-bədii mühiti ilə olan təmasları, bu yolda daima özünü təkmilləşdirmə səyləri də öz ifadəsini tapmışdır. Zənnimizcə, Qurban Musayevin bir çox sənət və elm adamlarımıza həsr etdiyi şeirlər və misralar söylədiklərimin əyani sübutudur. Məsələn, Səməd Vurğuna, Osman Sarıvəlliyə, Mehdi Hüseynə, Dədə Şəmşirə, Nəriman Həsənzadəyə, Vəli Xramçaylıya və başqalarına həsr etdiyi şeirlər öz bədii gücü və təsir dairəsinə görə fərqli olsa da, burada ifadə olunmuş bədii obrazlara - şəxslərə xas əsas xüsusiyyətlər, onların sosial-mədəni həyatımızda tutduğu mövqe, xalqımızın mənəvi həyatındakı rolu sənətkarlıqla qələmə alınıb. Maraqlıdır ki, adlarını çəkdiyimiz simalar da öz növbəsində Qurban müəllimin müsbət məziyyətlərindən söz açmış, onun bir şair, bir pedaqoq kimi yüksək məharətindən, o dönəmin sənət və elm adamları ilə daima təmas saxlamaq istəyindən yazmışlar. Onların qələmə aldığı bir neçə kəlmə ilə oxucularımızı da tanış etmək istərdik. Akademik Teymur Bünyadov: "Qurban Musayevin qoşa qanadının biri şeirdisə, sazdısa, sözdüsə, digər qanadı müqəddəs saydığımız, xalqımızın müraciət forması olan müəllimlik sənətidi. Təlim keçdiyi, tərbiyə verdiyi müəllimlik sənəti yüzlərlə, minlərlə gənclərə təhsil verən, kamala yetirən, gələcəyə uğurlayan Qurban Musayev..." Xalq şairi Zəlimxan Yaqub isə Qurban müəllimin təvazökarlığını, dostluq anlayışını yüksək qiymətləndirərək, "Sözün mənasını dərindən anlayan, şeirin gücü nədir, onu dərindən dərk edən bir ziyalı sadəlik, təvazökarlıq yolu ilə gedib, Osman Sarıvəlli kimi böyük bir şairlə dostluq edən Qurban müəllim heç vaxt bu dostluqdan sui-istifadə etməyib".

Nəriman Həsənzadə Qurban müəllimin yaradıcılıq dəst-xəttinə toxunaraq bir daha qeyd edir ki, "Şairin çox rəvan, xalq dilində yazılmış bir silsilə satirik şeirləri də var ki, bunlar da gözəl istedadı ilə seçilən, xalq içində yaşayan qələm əhlinin həyatda gördüyü yaramazlıqlara biganə qalmadığını, onları sərrast nişan aldığını göstərir".

Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Qazax filialının sədri, Qurban Musayevi bir şəxsiyyət kimi yaxından tanıyan, yaradıcılığına dərindən bələd olan istedadlı şair və təşkilatçı Barat Vüsal isə Qurban müəllimin yaradıcılığına ümumi bir nəzər salaraq qeyd edir ki: "Doğrudan da şeir, şair hər şeyi sonadək məhv olmağa qoymur. Qurban Musayevin özündə də, sözündə də Kür üstünün, qədim elimizin, obamızın, kəndlərimizin ab-havası, vüqarı, nəfəsi yaşayırdı" .

Kitaba yazılmış geniş bir ön sözündə də biz Qurban Musayevin əsərlərinin professional təhlili, bədii-estetik məziyyətləri, təsnifatı, ideya-məzmun və poetik forma xüsusiyyətləri haqqında bir çox dəyərli fikirlərlə rastlaşırıq. Kitabda yer alan neçə-neçə sənət və elm adamlarının Qurban Musayev haqqında yazdıqları xatirələri oxuduqca bir daha bu nadir insanın, istedadlı şairin canlı və çoxyönlü surəti gözümüzdə canlanır, onun nə qədər zəngin bir mənəvi aləmə sahib olması, xalqımızın qaynar həyatında nə qədər böyük bir yeri olduğu, elimizin, obamızın sevimlisinə çevrilməsi fikri qətiləşir. Beləcə, Qurban Musayev kimi simaların mənəvi mədəniyyətimizdəki danılmaz rolu qədirşünaslıqla bir daha yada salınır.

525-ci qəzet 2018.- 21 sentyabr.- S.6.