Tağı Əhmədovun "Sadiq" dünyası

Nizami CƏFƏROV

Hər bir insan bu dünyaya yalnız yaşamağa yox, həm də özünün təkrarsız olduğunu göstərməyə, hansısa ilahi bir inersiyasının qüdrəti ilə həyata sədaqətini təsdiq eləməyə, bu və ya digər səviyyədə dünyada (tarixdə!) əbədi qalmağa gəlir. Doğrudur, Tarixin yaddaşı ən müasir kompüterin yaddaşından müqayisə olunmayacaq qədər güclüdür, ancaq orada da tünlükdür...

Azərbaycan cəmiyyətinin təsəvvüründə isə Tağı Əhmədovun ən azı üç mükəmməl obrazı var ki, onların ayrı-ayrılıqda hər biri kimdə olsa, özünü dünyanın xoşbəxt insanı sayar və hər gün ən azı üç dəfə Allahına sidq-ürəkdən şükür eləyər!..

Birincisi, Tağı Əhmədov mənsub olduğumuz xalqın, millətin ruhundan, təbiətindən doğulub, uşaqlıq, yeniyetməlik, gənclik illərindən bu dünyanın, həyatın düz üzünü də, tərs üzünü də görüb; dosta dost, düşmənə düşmən olmağın təcrübəsinə yiyələnib... Ömrünün altıncı onilliyini arxada qoyub yeddincisinə keçdiyi bu günlərdə Tağı Əhmədovu tanıyanların hamısı, söz düşəndə, onun mərdliyindən, cəsarətindən, haqq-ədalət adamı olmasından, eyni zamanda "dağlar oğlu"nun ürəyinin uşaq ürəyi kimi saflığından, təmizliyindən danışır.

İkincisi, Tağı Əhmədov ictimai-siyasi xadimdir... Ümummilli lider Heydər Əliyevin gərgin mübarizələr şəraitində başladığı, bu gün İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilən milli müstəqillik hərəkatının sədaqətli əsgəri, Yeni Azərbaycan Partiyasının öncüllərindən biridir.

Və nəhayət, yaradıcı istedadının gücü, miqyasıdır ki, özünü ədəbiyyatda, poeziyada da sınayıb, hisslərini, duyğularını gizlətməyib, gözəl şeirlər yazıb. Heç də təsadüfi deyil ki, bugünkü poeziyamızda bir "Tağı Sadiq" imzası var... O Tağı Sadiq ki, ilhamını ilk növbədə Ana Vətəndən - Azərbaycandan alır...

Ulu dədəmiz Qorqudun

Qopuzunun nəğməsisən,

Ana Vətən, Ana Vətən!

Cavanşirin, Xətainin

Qollarının qüvvəsisən,

Ana Vətən, Ana Vətən!

Tarixlərin yaşıdısan,

Qobustanda qavaldaşın

Bizə çatan gur səsisən,

Ana Vətən, Ana Vətən!

...Qarabağda döyüşənlər

Koroğlular nəvəsidir.

Yağılara sinə gərən

Hayqırtısı, gur səsidir.

Keşiyində duranların

Qəlblərindən dilə gələn

"Yaşa Vətən!" kəlməsidir,

Ana Vətən, Ana Vətən!

Tağı Sadiqin ürəkdən-candan, böyük bir övlad məhəbbətilə tərənnüm etdiyi Azərbaycan həm tarixi, həm də bu günü ilə qürur doğurur. Və vətənpərvər şair onun bu günündən olduğu kimi, tarixindən də tükənməz ilham alır...

Hər addımda keçmişimin izi var,

Qarabağı, gözəl "Cıdır düzü" var.

Ataların daşdan keçən sözü var,

Müqəddəsdir, müqəddəsdir torpağım.

Vətənin taleyi üçün mənəvi-ideoloji məsuliyyət, yüksək amallara, ideallara can atmaq şairin yaradıcılığının ana xəttini təşkil edir. Və əsas da odur ki, vətənpərvərlik onun təqdimində hər cür deklorativlikdən uzaq, həyatının, tərcümeyi-halının üzvi tərkib hissəsi olan yaşantılardan gəlir.

Ömrün hər mərhələsinin öz poeziyası olduğunu, yəqin ki, kimsə inkar edə bilməz...

Tağı Sadiqin çox gənc yaşlarında - 60-cı illərdə qələmə aldığı çoxlu əsgərlik şeirləri var ki, heç də hamısı poetik baxımdan mükəmməl deyil, ancaq bu şeirlərin, demək olar ki, hamısında təbii, səmimi duyğuların təravəti özünü hiss etdirir...

Yenə Vətən düşdü yada,

Kimə deyim dərdimi mən?

Eşitmirəm heç bir səda,

Kimə deyim dərdimi mən?

Qohum-qardaş harda qaldı?

Tale bu yerlərə saldı.

Yar başında o nə şaldı,

Kimə deyim dərdimi mən?

Vətən, yurd hissi insanla birgə doğulur, onunla birgə böyüyür, get-gedə onun varlığına hakim kəsilir. Və içində belə bir hiss olmayan adam heç vaxt özünü həyatın, cəmiyyətin normal hadisəsi hesab edə bilməz... Hətta ən sadəlövh, ən prozaik emotiv təzahüründə belə...

Nə qədər axtarsan, bu tərəflərdə

Mən bəyənən bircə nəfər can olmaz.

Elə bir yerdi ki, bu viranədə

Azəri yoluyla heç ehsan olmaz.

Gəzib dolanıram mən neçə aydı,

Keçib iki bahar, ikinci yaydı.

Çöllü-biyabanlı bir yerə taydı,

Odur ki, axtarsan müsəlman olmaz.

Yoldaşları ya it olar, ya pişik,

Uzun saçlar olar həmişə kəsik.

Binadan qurmazlar nə ev, nə eşik,

Bu yerlərdə yaxşı bir insan olmaz.

Yəqin ki, şair həmin mövzuda sonralar belə "maksimalist" üslubda yazmazdı, daha "korrektə"li, daha "təmkin"li, daha "peşəkar" olardı, ancaq bu gənclik (və əsgərlik!) səmimiyyətini "sonralar" bu dərəcədə qoruyub saxlaya, bu bolluqda, bu zənginlikdə yaşaya bilməzdi.

Tağı Sadiqin 70-ci illərdən etibarən yazdığı şeirlərdə yaradıcılıq təcrübəsi artdıqca peşəkarlıq da daha aydın görünür. Və sevgi-məhəbbətlə dolu bu illərin şeirlərindəki başlıca ideya ondan ibarətdir ki:

Gözümün nurusan, qəlbimin odu,

Qayada çiçəksən, zirvədə qarsan.

Sənsiz bu dünyada yaşamaq çətin,

Bu qəmli dünyada nə yaxşı varsan!..

Əlbəttə, sevgi-məhəbbət olmayan yerdə nəinki poeziya, ümumiyyətlə yaradıcılıq yoxdur. "Eşqdir mehrabı uca göylərin" deyən dahi Nizami onun ardınca dərhal belə bir ritorik sual da verir: "Eşqsiz, ey dünya, nədir dəyərin?!."

Tağı Əhmədov necə sevib, öz eşq-məhəbbət tərcümeyi-halını necə yaradıb, bu onun öz həyatı, öz taleyidir... Ancaq Tağı Sadiqin şeirlərindəki sevgi həyəcanları, həmin həyəcanların doğurduğu təəssüratlar başqaları üçün də maraqlı olmaya bilməz...

Çağırdım gəlmədin, bəlkə, küsmüsən,

Təki məndən küsmə, can sənə qurban.

Yolun gözləməkdən canım üzmüsən,

Barı əlim üzmə, can sənə qurban.

Aldığım nəfəsi sən vermisən, sən,

Mən desəm artıqdır, haqqı gözlə sən.

Allahım, bəndədən əgər ki küssən,

Yad baxışla süzmə, can sənə qurban.

Sevgidən yazan şairlərə irad tutmaq olmaz ki, min illərdi sevirlər, ancaq sevib qurtarmaq bilmirlər... Onda gərək ümumiyyətlə insanlara irad tutasan ki, min illərdi dünyaya gəlirlər, ancaq gəlib qurtarmaq bilmirlər...

Tağı Sadiq nə qədər "dağlar oğlu"dursa, o qədər də dağlar şairidir...

Ürək qübar etdi, gözüm yaşardı,

Həsrət-həsrət dönüb baxdım dağlara.

"Səfər bəy səngəri" hələ də qardı,

Yaxşı ki, vaxt tapıb çıxdım dağlara.

"Novlu"nun suyundan içdim,

doymadım,

Köhnə təravəti indi duymadım.

Nərgizə əl atdım dərim, qıymadım,

Dərdiyim gülü də taxdım dağlara.

...Heyf, "Daş bulağ"a çata bilmədik,

Tüfəngi doldurduq, ata bilmədik.

Qaya kölgəsində yata bilmədik,

Şimşəklər oyanıb çaxdı dağlara.

Yəqin ki, Azərbaycan poeziyasında elə bir şair təsəvvür etmək mümkün deyil ki, dağlara bu qədər şeir yazmış olsun. Və heç biri digərini bu qədər təkrar eləməmiş olsun... Mənə elə gəlir ki, Tağı Sadiq bütün ömrü boyu dağlardan deyəcək, ancaq sözü bitib-tükənməyəcək...

Eşq özünün bütün zamanlarında (və təzahürlərində), heç şübhəsiz, əzabdır. Bunu çoxları yazıb... Tağı Sadiq isə əzabın eşqindən, sevgisindən yazır:

Leyli həsrətindən yorulmaz Məcnun,

Başqa bir gözələ vurulmaz Məcnun,

Təzədən, yəqin ki, doğulmaz Məcnun,

Əzab da bir cürə sevgidir, vallah!

Ancaq (və təbii ki!) Tağı Sadiqin lirik qəhrəmanı sonacan məcnunluq eləmək fikrində deyil. Və təzədən doğulsaydı, bu dünya ilə başqa cür haqq-hesab çəkərdi:

Uçub getdi uşaqlıq,

Əldən çıxdı cavanlıq,

Gözə çökür qaranlıq...

Doğulaydım təzədən,

Bilərdim neylərəm mən.

Ancaq bu, bir xəyaldır, ən yaxşı halda isə bir təsəllidir... Və belə hallarda susmaqdan böyük müdriklik yoxdur...

Boğazdan yuxarı danışanlara

Dözmüşəm, sükutla cavab vermişəm.

Manqurt beyinlərə, taxta başlara

Cavab qaytarmayıb sinə gərmişəm.

Şənimə təriflər deyilən vaxtda

Güllər gətiriblər hey qucaq-qucaq.

Çoxunun sözünü bilmişəm saxta,

Hirsimi sükutum soyudub ancaq.

Sükut, sadəcə susmaq və ya susdurulmaq deyil. Elə hayqırtıları var ki, zaman-zaman, tarix-tarix eşidilməkdədir... Bəhlul Danəndə demiş, bu dünyada haqq-ədalət var, ancaq ona çatana qədər adamın ağzından köpük gəlir. Əsas odur ki, inamını itirməyəsən...

Qəmim çox, neyləyim, qananım yoxdu,

Dərdimə ürəkdən yananım yoxdu.

Bu halətdə kimsə məni aramaz,

Dərdə çarə qılan loğmanım yoxdu.

...Taleyindən çox da küsmə, ey Sadiq,

Yoxsa ki, qismətə inamın yoxdu?

Tağı Sadiq öz tale-həyat idealları, fəlsəfəsi ilə dahi sələflərinin sədaqətli xələfi, onların böyük yolunun sadiq yolçusudur...

Mərdlə dostluq eylə, namərddən uzaq,

Yaltaq-riyakardan olmayıb dayaq.

Özü qanadında qoy saxlasın Haqq,

Pisə də bir pislik yetirmə, Sadiq!

Və bu Haqq yoludur... Nə əvvəli var, nə də sonu... Bu yolu tutan Haqdan gələr, Haqqa gedər...

Sadiqim, yaz-yarat, qalsın yadigar,

Səndə var cəsarət, səndə var vüqar.

Qismətinə düşsün anlayan bir yar,

Ömrü hədər yerə itirmə, Sadiq!

Tağı Sadiqin poeziyası, ideya-estetik təbiəti etibarilə, xalq şeiri texnologiyalarına əsaslanır, ancaq onunla məhdudlaşmır. İlhamının, ovqatının ritmi, intonasiyası hansı janrı tələb edirsə, o janrda yazır: qoşmadan qəzələ, bayatıdan rübaiyə qədər...

Ən əsası isə, gəncliyində yazdığı həvəs, enerji və ehtirasla yazır... Yaza-yaza yetmişi aşırdıq, yüzə bir şey qalmadı...

525-ci qəzet 2018.- 5 yanvar. - S.7.