"Mənə nə" dilinizə gəlməsin...

"Xatirə yarpaqları"ndan

Ötən əsrin səksəninci illərinin axırlarında bizim Şabranda (o zaman Dəvəçi) ədəbi-mədəni mühiti daha da canlandırmaq məqsədilə "Maraqlı görüşlər klubu" yaradılmışdı və o klubun da ayda bir dəfə keçirilən tədbirlərinə tanınmış sənətkarlar, adlı-sanlı incəsənət, mədəniyyət xadimləri dəvət edilirdi. Növbəti tədbirlərin birində klubun qonağı yazıçı Ələviyyə Babayeva oldu.

O zaman mən "Qurucu" adlı rayon qəzetinin əməkdaşı idim və əməkdaşı olduğum qəzetin tapşırığı ilə qonaqla, Ələviyyə xanım ilə görüşüb xeyli söhbət etdik, yazıçıdan qəzetimiz üçün müsahibə də aldım.

Aradan illər keçsə də, indi bu qələmə aldıqlarım da həmin görüşdən yadımda qalanlardandır.

Ələviyyə xanıma ilk sualım ədəbiyyata gəlişi ilə bağlı olmuşdu... Ələviyyə xanım da yaddaşının uzaq illərinə qayıtmışdı.

- Bəzən məndən soruşurlar ki, ədəbiyyata gəlişin hər hansı bir təsadüf ilə bağlıdırmı? Bəri başdan deyim ki, ilk hekayəm "Ədəbiyyat qəzetində" dərc ediləndə hələ 14 yaşım vardı. O zaman mənə elə gəlirdi ki, artıq yazıçıyam. İndi o vaxtdan 50 ildən çox keçir. Ötən müddət ərzində yazıçı kimi özümə inamım az qala gündən günə azalır. Hər dəfə məni narahat edən fıkirlər təzə əsərə çevriləndə səksəkədə oluram. Deyirəm ki, görək bir şey çıxacaq, ya yox?..

Nə, o ki qaldı ədəbiyyata gəlişim - mən sənətə bağlı, sənəti sevən bir ailədə böyümüşəm. Dayım o zaman yaşayıb yaradan şair və yazıçılarla dost idi. Vaxtaşırı onlar bizə qonaq gəlirdi. Sevimli şairimiz Mikayıl Müşfiqlə bağlı nə qədər xatirələrim var...

Sonra da Ələviyyə xanım nakam şairlərlə bağlı xatirələrini kövrələ-kövrələ yada salmışdı.

- Mikayıl Müşviqlə sonuncu görüşümü yaxşı xatırlayıram. 1937-ci il idi. Dayımın dostlarından birini aparmışdılar. Mən dayımın tapşırığı ilə onlara getmişdim. Qayıdanda indiki Kommunist (hazırkı İstiqlal - A.T.) küçəsində Müşfiqlə qarşılaşdım. Mənim hardan gəldiyimi soruşdu. Cavabımı eşitdikdə tutuldu.

Kədərli-kədərli:

- Mən hələ gəzirəm... - dedi. Sonra isə:

- Dayıdostuna de ki, yaxşı bir plov dəmləsin, bazar günü gələcəyəm!

Ələviyyə xanım:

- Bazar günü Müşviqi çox gözlədik, amma gəlmədi. Sonralar dayım özü də şəxsiyyətə pərəstiş illərinin günahsız qurbanlarından oldu, - deyə göz yaşlarını güclə boğmuşdu.

Ələviyyə xanım ötən illərin acı xatirələrindən ayrılıb qətiyyətlə: - Müşfiq kimi sənətkarlar insan taleyindən, insan ömründən izsiz, təsirsiz ötmürlər. "Küləyin tərkində" əsərimi böyük və sevimli şairimizə həsr etmişəm. Müşfiq məni dayıma işarə edib tez-tez deyərdi ki, bu qız yazıçı olacaq. Sevinirəm ki, yazı-pozumla Müşfiqin sözlərini həyata keçirmişəm.

- Ələviyyə xanım, sevdiyiniz yazıçılar?

- Mütaliəni çox sevirəm. Xoşuma gələn əsərlərin bəzilərini doğma dilimizə də çevirmişəm. Sevdiyim yazıçılar da çoxdur. Heminquey deyirdi ki, mən çox oxuyuram ki, məndən əvvəl deyilənləri təkrar etməyim. Höte isə Ekkemana məktubunda yazır ki, "çox oxumaq sənətkarı öldürür. Misal üçün, mən Şekspirdən güclə yaxamı qurtarmışam. Şekspir çox-çox istedadları diri-diri udub". Əlbəttə, böyük sənətkarların təsiri də güclü olur. Onlar səni öz yolundan sapdıra da bilərlər. Ancaq mənə elə gəlir ki, çox oxumaq vacibdir. Lakin sevdiklərinin qarşında gərək diz çökməyəsən.

1798-ci ildə "Paris inqilabı" adlı qəzet çıxırdı. Qəzetin üzərində çox gurultulu bir şüar vardı: "Böyüklər bizə o səbəbə görə böyük görünür ki, biz özümüz onların qarşısında diz çökürük. Qalxaq!"

İndi biz də özümüzdən əvvəlkiləri sevək, öyrənək, onlara səcdə edəndən sonra ayağa qalxaq, öz ayaqlarımız üstə dayanaq. Çünki iki ayağımız olsa da, hərənin özünəməxsus yerişi var. Bu yerişi gərək saxlayasan.

O zaman hələ aşkarlığın təzəcə ayaq açdığı vaxtlar idi və söhbət də Ələviyyə xanımın 37-ci illərin hadisələrindən bəhs edən "Rəngbərəng adamlar" povestinin üzərinə gəlmişdi...

- Mən həmin povesti 1968-ci ildə yazmışdım. Əsəri hələ o zaman ədəbiyyat aləmində səriştəsi olan bir neçə adama oxumuşdum. Elə həmin il povesti "Ulduz" jurnalına da təqdim etmişdim.

O zaman jurnalın redaktoru və redaktor müavini müəllifə yazılı şəkildə bildirmişdilər ki, yaxşı əsərdir, lakin!.. Verə bilmərik! Bu mövzu indi mətbuatda gedə bilməz! Həmin cavabı eşidəcəyinə şübhə etməyən Ələviyyə xanımın isə məqsədi bu imiş ki, povesti bacardıqca çox adama oxutsun.

Əsərin taleyi ilə bağlı ötənləri yada salan Ələviyyə xanım söhbətini davam edib:

- 1970-ci ildə Yalta yaradıcılıq evinə getmişdim, - dedi - Orada o zaman yenicə Dövlət mükafatı almış, əsərləri çox oxunan yazıçı Qriqori Aleksandroviç Medinski ilə tanış oldum. Bir gün mən ona ürəyimin bir guşəsində düyünlənib qalmış "Rəngbərəng adamlar" povestimin rus dilində tərcüməsini təqdim etdim.

İki gün sonra onun arvadı səhər ertə yaradıcılıq evinin həyətində mənimlə rastlaşanda dedi:

- Sizi təbrik edirəm, yaxşı əsər yazımısız. Kişinin xoşuna gəlib.

Günorta Qriqori Aleksandroviç ilə görüşdüm. Hal-əhvaldan sonra:

- Sizin təsvir etdiyiniz maili tavanlı daxma bu gecə yuxuma girmişdi. Təəssüf ki, bizdə belə daxmalar da var, daş barılı evlərdə yaşayan daş qəlbli adamlar da, - dedi.

Xoş sözlərinə görə təşəkkür etdim. Dedim ki, ancaq hayıf, bu əsər heç vaxt çap olunmayacaq.

Qriqori Aleksandroviç məzəmmətlə başını yırğaladı:

- Düz demirsiniz. Siz o illəri yaşayıbsınız. Bu talelər Sizin qanınıza hopub. Necə yazmaya bilərdiniz? Mən yazmasam, siz yazmasanız, kim yazacaq? Qaldı ki, işıq üzü görmək məsələsi... İnanın, şübhə yox ki, bir vaxt bu və bunun kimi əsərlər mütləq dərc olunacaq. Olunmalıdır!

Yalta yaradıcılıq evindən bir az aşağıda, dağ ətəyində ikimərtəbəli bir uşaq bağçası var. Uşaqlar da hərdən yaradıcılıq evi ətrafındakı geniş, yüzillik ağaclarla əhatə olunmuş parka gəzməyə çıxırlar. Qriqori Aleksandroviç həmin iri çəməndə əyləşən bağça uşaqlarına işarə edib qətiyyətlə dedi:

- Bax, onlar çap edəcəklər bu əsərləri!..

Əsərin aradan illər keçəndən sonra "Azərbaycan" jurnalında çap üçün bəyənildiyini eşidəndə Q.A.Medinskini xatırlayıb dedim: "Sağ ol, müdrik insan, uzaq görən imişsən!"

Ələviyyə xanımın qənaəti idi ki, yazıçı da bir müəllimdir. O, zamanın qarşıya çıxan suallarına cavab verməlidir. Gərək olar, olmaz deməməlidir. Suala cavab verə bilməyən müəllimin şagird yanında hörməti olmaz.

Sabah həyatın havası necə olacaq? Bu, səndən asılıdır. Əgər sənin nəfəsin havada heç bir dəyişiklik yaratmayacaqsa, onda yazmaq əbəsdir, cəsarətini topla, başqa işlə məşğul ol! Söhbətimizin sonunda Ələviyyə xanımdan oxucularına öz ürək sözlərini çatdırmağı xahiş etmişdim.

- Mənə elə gəlir ki, o əsərlər əsərdir ki, sevilir, yadda qalır. Və səni düşündürür. İki cür əsər mövcuddur. Bir var suallar verməklə səni düşündürən əsərlər, bir də var sənin daxilində suallara cavab verən əsərlər. Mən suallar verməklə düşündürən əsərləri daha üstün tuturam. Bir də oxuculara təlqin etmək istəyirəm ki, heç vaxt heç kimə, heç nəyə qarşı laqeyd olmasınlar. "Mənə nə" dilinizə gəlməsin. Çünki sən insansan! Sən bu dünyaya həyatın əyri-qıyqacını düzəltmək üçün gəlmisən! Bunu unutma!..

Şabran

Aydın TAĞIYEV

525-ci qəzet.- 2019.- 6 aprel.-S.23.