Tüdorların uğurları və
bədbəxtliklər seriyası
(Əvvəli
ötən şənbə sayımızda)
Atası yaxın silahdaşı Tomas Hauarda etibar etdiyindən,
ona qızını Edinburqadək müşayiət etmək
tapşırığını vermişdi. Axı o, bu qızın
atasının Bosvort çölündəki bataqlıq ilə
addımlayıb, taxt-tacı necə
götürdüyünü görmüşdü və
düşünürdü ki, bir gün bu adam
onu itirməli idi. Ona görə də qız inana bilmirdi ki,
bu kişi onun atasını və
özünü sevir.
Nəhayət, onlar şotlandların sərhədinə
çatdılar, Bervikdən isə onlar iki saat bundan əvvəl
çıxmışdılar.
Marqaret ər-arvad
Hauardlardan cana doymuşdu və qərara gəlmişdi
ki, öz sarayına çatan kimi onları geri göndərsin.
Onlar Katerinanın sarayında xidmət edə
bilərdilər. Nəhayət, sərhəd
keçildi və axır ki, onlar artıq Şotlandiya ərazisində
idilər.
Yolda
dayandıqları qəsrdə Morton qrafinyası gəlinin
qulağına pıçıldadı: "Kral gəlmişdir".
Gəlin səbirsizliklə gözləyirdi, qapı
açıldı və o, içəri girdi, bu kişi onun əri idi. Onun iri, bir
qədər gülməli, tülküyə bənzəyən
kürən saqqalı var idi və bu saqqal elə tülkü
ölçüsündə də idi. Qız
ayağa qalxdı. Aqnes Hauard ona sərt
qaydada baxdı. Kral məhəbbət
trubaduru olmağına görə özünə
güldü, sonra təbəssümlə onun ledilərinin
hamısını salamladı. Kral Aqnes
Hauardın əlinə tərəf əyildi və Tomas
Hauardı dostu kimi salamladı. O unutmuşdu ki, Tomas əvvəllər
iki dəfə Şotlandiyaya qarşı yürüşdə
iştirak etmişdir. Kral qəşəng kişi
idi. Əlbəttə, o, çox yaşlı
idi, otuz yaşı var idi. Qaranlıq
düşəndə kral artıq onları tərk etdi.
Tomas
Hauard Marqaretə elə bil ki, Roma Papası kimi dedi:
"Kişi Allahın obrazında yaranmışdır,
qadın yox, Allah öz ən yaxşı
yaradıcılıq işini bitirdikdən sonra onu meydana gətirmişdir,
bu iş isə tənqidə layiq idi". Marqaretin
Edinburqa girdiyi gün onun Tüdor
printsessalığının son günü idi və o, yeni
krallıqda taclanacaqdı. Kral onu
atının tərkinə götürdü, elə bil ki, onu
əsir götürmüşdü və evinə apardı.
Şəhər çox yaxşı
qapıları olan divarlarla əhatə olunmuşdu. Bütün pəncərələr, otaqlardakı
tüstünü qovmaq üçün soyuq hava olsa da
açılmışdı. Kral və
onun gəlini dar küçələrdən keçirdilər,
təpənin aşağısındakı Holiruudhauz
sarayına gəlib çıxdılar.
Edinburqdakı Holiruudhauz sarayında da Marqaret taclandı,
buna qədər o, heç vaxt taclanmamışdı, sadəcə
printsessa olmuşdu. O, indi iki mərasimdən keçdi: ərə
getmişdi və sonra isə kraliça kimi
taclanmışdı. Onun isə vur-tut 13
yaşı var idi. Bütün günü
kralın əli onun belində idi, bu vəziyyət, elə bil
ki, əbədi davam edəcəkdi. Sonra əri
öz otağına, etiraf və dua etməyə getdi, bu vaxt
qızın lediləri onu aparıb, yatağa
uzandırdılar.
Aqnes Hauard ona nəzarət edirdi, onun xalatının
bağını açdılar. O, gecə paltarı kimi sətin
xalata malik idi. Sonra yatağa uzatdılar.
Aqnes dedi ki, sən gözəl gəlinsən. "Sən
ən gözəl Şotlandiya kraliçasısan. Ərinə də səninlə xoş
olacaqdır".
Kral əri
içəri girəndə ledilərə "gecəniz xeyirə
qalsın" dedi, onların hamısı təzə bəy və
gəlini tərk etdi. Qız, əlbəttə,
ər yatağı üçün
hazırlanmışdı. Ceyms özü
paltarını soyundu, gecə köynəyində qaldı,
sonra onu da əynindən çıxardı.
Güclü ayaqları qalın, tutqun rəngli tüklərlə
örtülmüşdü, belindən muncuq kimi metal pulcuqlar
asılmışdı. Gəlinin "Bu nədir?"
sualına cavab verdi ki, bu, mənim
kişiliyimin əlamətidir. Mən sənə
xətər toxundurmayacağam, ehtiyatlı olacağam.
Qız
dedi: "Mən bu barədə hər şeyi bilirəm. Bəs sənin belindən asılan nədir?"
"Mən onu gəzdirirəm ki, mənim səfeh və
günahkar olduğumu daim xatırlatsın".
"Əgər sən mənim yanımdasansa, heç kəs
səni məzəmmət edə bilməz. Sən sadəcə
günahını etiraf etməlisən. Etiraf
etmək cəza almaq deməkdir".
"Mən cavan olmadığıma görə
bağışlana bilmərəm. Sən isə elə
etməlisən ki, heç vaxt səfehlik etməyəsən
və ya günah işlətməyəsən. Mənim günahlarıma görə sən əziyyət
çəkməməlisən. Mən onu
səninlə olduğum müddətdə kənara
qoyacağam. Ona görə də
onların sənə xətər toxundurması
üçün heç bir əsas yoxdur".
Sonra kral bu gecədə ilk dəfə üçün nəzərdə
tutulan ər vəzifəsini yerinə yetirməyə
başladı.
Əri ona dedi: "Mələfədə azacıq qan
görünəcək. Ledi Aqnes isə onu nənəyə
xəbər verəcəkdir. Bəzi həkimlər
düşünür ki, bu, uşaq əmələ gətirmək
üçün xoş bir əlamətdir. Ancaq mən özüm buna şübhə edirəm".
Kral IV Ceyms səhv edirdi, həqiqətən də
bakirəliyin pozulmasında meydana gələn qan həddi-buluğa
çatan qızlardakı aylıq kimi onların artıq
uşaq doğmağa qadir olan qadına çevrildiklərini
sübut edir.
Sonra o, gənc
arvadına öz günahını etiraf etməyə
başladı: "Mən kral olan atama qarşı qiyam
qaldırdım, bu vaxt 15 yaşım var idi. Mən
düşünürdüm ki, o, məni öldürmək və
qardaşımı mənim yerimə qoymaq istəyir. Lordlara qulaq asdım və xaincəsinə onların
ordusunu qiyama cəlb etdim. Mən
düşündüm ki, onu əsir götürəcək və
bundan sonra o, daha yaxşı məsləhətçilərlə
ölkəni idarə etməyə başlayacaqdır. Məni görəndə o, irəli gəlmədi,
öz oğluna qarşı yürüş etmədi. O,
mənə qarşı çox sədaqətli ata idi, nəinki
mən ona yaxşı oğul idim. Beləliklə,
qiyamçılar və mən döyüşü udduq və
o qaçdı. Onlar onu tutub
öldürdülər". "Sən
öz atana qarşı qiyam qaldırmışdın və
onu öldürdün? Sən öz
atanı qətlə yetirmisən?" Kral dedi: "Və
beləliklə, qiyamçı, uzurpator və öz
kralını öldürən adam kimi mən
lənətlənmişəm. Bir oğul ki,
öz doğma atasını öldürdü. Mən ata qatiliyəm. Mən
böyük günaha batmışam".
Qız
dedi: "Sən ziyarətə gedə bilməzsənmi? Sən məgər səlib yürüşünə
gedə bilməzsənmi?" O, sakitcə dedi: "Mən
ümid edirəm ki, belə də edəcəyəm. Bu ölkə heç vaxt kifayət qədər dinc
olmayacaqdır ki, mən onu təhlükəsiz bir şəraitdə
tərk edim. Lakin mənə səlib
yürüşünə getmək xoşdur. Ümid edirəm ki, bir gün Yerusəlimə gedim -
həmin şəhər mənim ruhumu yuyub təmizə
çıxaracaqdır".
Sonra kral əlavə
etdi: "Sənin öz atan da taclanmış krala
qarşı qiyam qaldırmışdır. Və
o, ananın iradəsi əleyhinə ona evlənmişdir və
onun qohumlarını, kral qanından olan gənc adamları
öldürmüşdür. Taxt-tacı ələ
keçirmək və onu qoruyub saxlamaq üçün bəzən
dəhşətli şeylər etməli olursan".
Sonra da bu qatil öz arvadına dedi: "Günah
günahdır" və sonra da yuxuya getdi. Sabahısı
günün səhəri Marqaretin həyatında ən
yaxşı an idi. Ənənəyə
görə, şotland kralları öz gəlinlərinə
toydan sonrakı günün səhəri onların cehiz
torpaqlarını verirlər. Kral ona tərəf
çevrilib, gülümsəyərək dedi: "Mən
eşitmişəm ki, əlahəzrət, saqqalım sənin
xoşuna gəlmir. Sənin göstərişin
kifayətdir. Seyr edin, mən iradəli
Samsonam, məhəbbət naminə onu qırxacağam".
Bu sözlər qızı təəccübləndirdi: "Sən
qırxacaqsan?" "Əgər Samson saçını
qırxmaq qərarına gəlibsə, kim
ona mane ola bilər?"
1503-cü
ilin payızı
Şotlandiyada ağaclar bürüncdən tutmuş
qızılıya qədər bütün rənglərdə
idi. Yarpaqlar soyuqlar başlaması ilə rəngini dəyişməyə
başlamışdı. Maral sürüləri
ağacların arasında qeybə çəkilmişdi, gecələr
bəzən canavarların ulaşması eşidilirdi.
Ceymsin poeziyaya marağı heç yox idi, nahardan əvvəl
şərab içmək xoşuna gəlirdi və
danışmağa da xüsusi iştahası var idi. O deyirdi ki, onların
adamlarının nitqini ingilis dilinə çevirə bilmirlər.
İngilislər bizim kimi düşünmürlər,
onlar torpağı və şotlandların seçdiyi xalq
yolunu sevmirlər. Arvadı etiraz etdikdə o dedi ki, uzaq
şimaldakı adamlar yalnız öz dillərində
danışırlar, uzaq adaların adamları isə
yarımdanimarkalı dilində danışırlar.
O deyirdi:
"Əgər bizə xeyir-dua verilmişdirsə, biz beş elmi şeyi tapacağıq, bunlar od, su,
torpaq və havadır, daha nəsə vardır. Onlar həyatın əsl mahiyyətidir. Əgər mən onları tapa bilsəm, fəlsəfə
daşını düzəldə bilərəm və öz
həyatım üzərində qüdrətə malik
olaram". Fəlsəfə daşı isə
adamların inamına görə istənilən metalı
qızıla çevirə bilirdi.
Ceyms təzə
gəlinə məşuqələrindən olmuş
uşaqları göstərib dedi ki, onlar mənim
uşaqlarımdır. Uşaqlarına müraciət edərək
dedi: "Mənim kiçik lordlarım, ledilərim, bu,
Şotlandiyanın yeni kraliçasıdır. Bu,
mənim kraliçam Marqaretdir. Mənim
arvadım olmaqla, məni şərəfə
çatdırmaq üçün bütün İngiltərədən
keçib gəlmişdir və sizin yaxşı
ananızdır".
Uşaqların hamısı nəzakətlə
kraliçaya təzim etdilər. Marqaret soruşdu: "Onların
anası varmı?" "Bir neçəsinin" - deyə
Ceyms cavab verdi. "Düşünürəm
ki, onlarla görüşmək sənə xoş
olacaqdır".
Marqaret
özündə güc tapıb deyə bildi: "Yox, mənə
xoş olmayacaqdır".
Beləliklə,
onun bastard (haramzada) uşaqlarla təsadüfi
görüşü baş verdi.
Kralın yaşı 30-dan azacıq yuxarı idi. O, oğlan uşağı
yaşında olarkən Şotlandiyanın kralı olmuşdu.
O, zorakılıqla taxt-taca gəlmişdi. O deyirdi:
"Atamın yalnız bizdən ibarət uşaqları var
idi. Onun heç vaxt məşuqəsi
olmamışdı". Marqaretin ərinin
isə yarım düjün sevgilisi olmuşdu. O, həm
də öz uşaqlarını sevirdi.
Marqaret fikrə daldı. Bacısı, printsessa
Meri, yəqin ki, ispan printsinə ərə gedəcəkdir.
O, heç də bastardlarla və yarım qana malik olanlarla və
ya fahişələrlə qarşılaşmayacaqdır.
Əri
Marqaretə dedi ki, bu kiçik uşaqların anaları
heç də sənin rəqibin deyillər. Sən
onların hamısı üzərində kraliçasan və
mənim bircə və yeganə arvadımsan. Sənin
oğlun Şotlandiya prinsi olanda, həm də
İngiltərənin
varisi olacaqdır". Marqaret
isə nə vaxtsa doğulacaq oğluna hansısa rəqibin
şərik olmasına imkan verməyəcəkdir. O,
özünün də rəqibinin olmasını heç
cür istəməzdi.
Əri onu buna görə səfeh adlandıranda, Marqaret
çox incimişdi, başa düşə bilmirdi, axı o,
necə buna cəsarət etmişdi. Bastardlarla qəsri dolduran və
öz vicdanı üzərində atasının qatilliyi olan
bir adam necə ona səfeh deyə bilərdi?
Tüdor printsessaları öz
hüquqlarını kraliça kimi müdafiə edirlər.
Və ya o, belə bir adamdır ki,
gündüzlər filosoflarla, gecələr isə fahişələrlə
görüşməyə üstünlük verir.
Marqaret haqqında, bir qədər irəli gedərək
daha ətraflı danışmağa ehtiyac vardır. Marqaret
Tüdor (1489-1541-ci illər) şotlandiyalı IV Ceymsin
kraliçası olmaqla, ingiltərəli VII Henrinin
qızı idi. O, IV Ceymsə 1503-cü ildə ərə
getmiş, Fransaya qarşı ingilis partiyasını dəstəkləmişdi.
1513-cü ildə isə əri İngiltərəyə
müdaxilə vaxtı döyüşdə
öldürüldüyündən, öz azyaşlı
oğlu V Ceymsin regenti və mühafizəçisi rolunu
oynamışdı. 1514-cü ildə Anqus
qrafı Arçibald Duqlasa ərə getmişdi. Mərhum
ərinin əmisi oğlu, Olbani hersoqu Con Styuarta bir il sonra regentlik verilməsini rədd etməyə
məcbur edilmişdi və İngiltərəyə
qaçmalı olmuşdu. Şəraitlərə
müvafiq olaraq dəfələrlə bir tərəfdən
digərinə keçmişdi. 1527-ci ildə Anqusdan
boşandı, bir il sonra isə Birinci Metvi
baronu olan Henri Styuarta ərə getmişdi. Anqusun
1528-ci ildə məğlub edilməsində kral oğlu V
Ceymsin baş məsləhətçisi olmuşdu.
Lakin 1534-cü ildə, Ceymsə, onun dövlət sirlərini
öz qardaşı VIII Henriyə satması məlum olduqdan
sonra kral sarayının xoş münasibətini itirmişdi.
Gələcək Şotlandiya kraliçası Mariya
Styuartın nənəsi olmaqla, Elizabeti taxt-tacda əvəz edən
İngiltərə kralı I Ceymsin isə anasının nənəsi
idi.
1503-cü
ilin qışı
Edinburq qəsrində yaşayan Marqaret öz Ledi nənəsindən
məktub aldı. Məktubda yazırdı ki, "Ərini
elə yola döndər ki, gələcəkdə daha
yaxşı davransın. Unutma ki, sən
nikah andında ona tabe olacağını vəd etmisən.
O isə sənə heç bir vəd verməmişdir.
Sənin üçün onun təhlükəsizliyindən
və gələcəyindən əhəmiyyətli olan
heç nə yoxdur. Katerina Araqonlu, ümumiyyətlə, saray
üçün narahatçılıq deyildir və onu nadir
hallarda görürük. Bizim ona borcumuz yoxdur.
Cehizinin son məbləği ödənənə
qədər biz onu İspaniyaya buraxmayacağıq, onlar da
bunu, biz dul qadın üçün olan cehizi verməyənə
qədər etməyəcəklər. Sən
özünün oğul doğmağın haqqında fikirləş,
bastardlar barədə narahat olma". Katerina
isə prinsin nişanlısı olsa da, pul barədə korluq
çəkirdi. Özünə paltar almaq
üçün daş-qaşlarını
satmışdı. Pulu
olmadığından həm də pis qidalanırdı.
O, adətən, nişanlısı Harrinin yanında oturur və
onunla rəqs etməklə vaxtını keçirirdi.
(Ardı var)
Telman Orucov
525-ci qəzet.- 2019.- 10 avqust.- S.15.