Süni intellektin labüd hegemonluğu
Sürətlə dəyişən dünyamız,
modern düşüncə, intellektual bilik, nanotexnoloji yeniliklər bizi meqadəyişmələr
və çevrilmələr
erasına qovuşdurub.
Artıq müasir dünya real fikir, real ideya və fəlsəfə ilə yaşayır. İnsanlar azad
yaşamaq, nikbin olmaq istəyirlər.
Onun ədəbiyyatı, incəsənəti,
mədəniyyəti də
qəm-kədərdən uzaqlaşmaq
missiyasını yerinə
yetirməyə çalışır.
Dövrlə, zamanla ayaqlaşmaq istəyən yaradıcı
insan realist və ayıq-sayıq, fəlsəfi
düşüncə tərzi
sağlam, intellektual səviyyəsi isə yüksək olmalıdır.
Lakin cəmiyyətin böyük
bir qismi bu dəyişmələrə,
elmi-texniki yeniliklərə
adekvat ola
bilmir. Çünki dəyişikliklər elə böyük sürətlə baş verir ki, hər
beşillik və onilliklər arasında texnoloji inkişaf baxımdan böyük bir "kanyon" yaranır. Bəşər övladı isə
bu yeniliklərə hazır olmadıqda, bu inkişafın bir hissəsinə çevrilmədikdə böyük
problemlər baş verir. Buna görə
də insan düşüncə olaraq,
ideya olaraq daim yenilənməli, özünü "refreş"
eləməlidir.
Dünya artıq yaratmaq bəhsində, kəşf
etmək arzusunda, məntiqi, rasional düşüncənin təməlində
yüksəlir.
Süni
intellekt sistemləri, nüvə fizikası, nanotexnologiyalar, biometriya, informasiya texnologiyaları,
riyazi modelləşdirmə,
molekulyar biologiya, gen mühəndisliyi, biotibb,
o cümlədən, humanitar
və ictimai elmi istiqamətlər üzrə fundamental və
tətbiqi tədqiqatlar
yüksək səviyyədə
inkişaf dinamikası
içindədir. Süni intellekt
həyatımızın ayrılmaz
hissəsinə çevrilib,
ona hakim kəsilib.
Texnologiya ilə dəyişən insan - post-insan yaratdığı süni
intellektlə durmadan inkişaf edir. Kiber-bio-texno
inqilablar dalğası
insanın mexaniki qurğu ilə birləşməsi - "cyborg"
yaratmaq tendensiyasını
ortaya qoyub (İngilis dilində "cyberneticorganism" sözlərinin
qısaldılmış formasından
düzəlib. Neil Harbisson ilk rəsmi Siborqdur). Gen dəyişikliyi
üzrə yeni texnologiyalar yaradılıb:
CRISPR/Cas9. Yəni insan artıq
DNT-sinin əsiri deyil.
Bəs bu və ya digər
meqadəyişmələr ünsiyyət vasitəsi kimi dilə necə təsir edir və edəcək?
Bu dəyişikliklər göstərir ki, süni intellektlə işləyən robotlar öz dillərində ünsiyyət quracaq. Yəni süni
intellektin ünsiyyət
dili yaranacaq. Bunun ilk qığılcımları da
artıq mövcuddur.
"Facebook" şəbəkəsinin
süni intellektlə işləyən çat
botları öz dillərini yaratmış
və danışmışlar.
Belə ki, FAIR ("Facebook"un Süni İntellekt Araşdırma Laboratoriyası
/ Facebook AI Research) tədqiqatçıları
tərəfindən yaradılan
söhbət botları
öz dillərini yaratdıqdan sonra həmin proqram söndürülüb. FAIR-də çalışan
elm adamlarının süni
intellektə sahib olan çat botların bunu necə etdiklərinə dair hələ ki konkret bir məlumatı
yoxdur. Amma süni intellektin
nə danışdığını
biliblər.
Süni intellekt dili fikri daha sürətlə
ifadə etməyə
hesablanır. "Facebook"
çat botları öncə ingilis dilində ünsiyyətdə
olsalar da, sonradan sürətli ünsiyyət üçün
yeni dil yaradıblar. Süni intellekt dili
təbii dillə müqayisədə sintaktik
quruluşuna görə
sadələşəcək. Yəni fikrin ifadəsində mürəkkəb konstruksiyalı
cümlələr nəzərə
çarpmayacaq. Zəka o qədər
güclü olacaq ki, "arifə bir işarə kifayət edəcək".
Süni intellektin öz aralarında yaratdığı
ünsiyyət dili zamanla təbii dili sıxışdıraraq
qlobal dil səviyyəsində müəyyənləşəcək. Ümumiyyətlə, insan zəkasının inkişafı göstərir
ki, ideyalar, fikirlər təbii dil olmadan da
anlaşıla biləcək.
Yəni gələcəkdə təbii
dilə ehtiyac qalmayacaq. Belə ki, ünsiyyət
modeli (dinləyib-anlama
və danışma, oxu-yazı) dəyişdikdən
sonra təbii dil tarixə qovuşacaq və informasiya mübadiləsi beyinlə birbaşa əlaqə üsulları
ilə həyata keçiriləcək.
Robotlaşmağa doğru böyük
bir yol almışıq,
lakin dilin fəaliyyəti nəticəsində
yaranan ünsiyyət forması hələ ki ən optimal variant olaraq qalmaqdadır...
Sərvər ŞİRİNOV
AMEA Nəsimi adına Dilçilik
İnstitutunun dissertantı
525-ci qəzet.- 2019.- 24 avqust.- S.13.