Tüdor sülaləsinin uğurları və
bədbəxtliklər seriyası
(Əvvəli ötən şənbə
sayımızda)
O, öz
xəttini davam etdirəcəkdir və adamlar qız varisin
olması fikrinin özünü heç də yaxşı qəbul
etmirdilər. Çünki bu, bütün
sülaləyə aid olmaqla, siyasi cəhətlərdən də
bir qeyri-müəyyənlik gətirəcəkdi. Henri
bir kişi olmaqla, heç də bunu
özünün uğursuzluğu hesab etmirdi. O, sürətlə
Katerinaya qarşı döndü, bu qadın onun özündən
5 yaş böyük idi. Onun başını
gicəlləndirən qüdrətli köməkçilər
meydana gəldi. Bu saray
qadınlarının arasında olan biri, onun ilk məşuqələrindən
birinin bacısı Anna Boleyn idi. O,1526-cı
ildə kraliçanın ledisi olan bu qıza vuruldu. Henri heç də pozğun deyildi və onun şəhvət
əhvalatları geniş qaydada şişirdilmişdir.
O, həm də əvvəlki fiziki şəraitlərində
ehtiraslı kişi idi və öz
nikahından təsadüfi bir yüngüllük
axtarırdı. Layiq olan arvada malik olmaq istəyirdi
ki, ona prints doğsun. Annada məhz o,
özünün belə arvadını görürdü.
Bu 20 yaşlı qız saray intriqasının
kobud məktəbinə daxil olmuşdu, özü də
kralın sadəcə məşuqəsindən artıq
olmalı idi. Bunu da Henri anladı, istənilən
səbəbə görə onunla evlənməli idi ki,
gözlənilən nəticə varis problemini həll etsin.
Kral Annanın ona varis doğacağına
çox inanırdı, qıza olan coşğun hissləri də
Henrini onu əldə etməyə daha da həvəsləndirirdi.
Onların
birləşmək niyyətləri altı il
çəkdi. Elan etmədən, kral inqilab
baş verməsinə səbəb oldu. 1527-ci
ildən Henri "Kralın böyük işi" kimi
tanınan bir niyyəti həyata keçirdi. O,
Katerinanı boşamaq qərarına gəldi,
özünü inandırdı ki, onun ilk nikahı qanuna zidd
imiş, Henri həqiqətən də mömin adam
idi, Bibliyanı böyük həvəslə öyrənirdi.
Bibliyanın müddəası ("Levitlər"
kitabı) kişinin öz qardaşı arvadına evlənməsini
qadağan edirdi. Katerina ilə onun
uşaqlarının ölümü də cinsi ittifaq barədə
Allahın ədalətini sübut edir. Xarakterik
olan hazırlığı ilə o, özünün
arzularını da, arvadını boşamaq istəyini də
Allahın qanununa daxil edirdi. Henri çox
tezliklə özünü inandırdı ki, o, Katerina ilə
ölümcül günahda yaşamışdır və əgər
yenidən Allah tərəfindən qəbul ediləsi olsa,
özündə yüngüllük tapacaqdır. 1527-ci
ildə Henri bunları Katerinaya dedi və əlavə etdi ki, ər-arvad
olmaqla bütün bu illərdə biz günah işlətmişik,
bundan sonra nikahdan irəli gələn vəzifələri
artıq yerinə yetirə bilmərik. Lakin
Katerina vaxtilə ələ keçirdiyi və sevdiyi ərini
boşanma yolu ilə itirmək istəmirdi, ona görə də
kralın qərarına təslim olmaqdan imtina etdi. O, bir əsas
kimi bunu irəli sürürdü ki, Arturla bir yataqda
yatmışdır, lakin onunla heç bir intim
yaxınlığı olmamışdır, deməli, faktiki
olaraq Henrinin qardaşının arvadı
olmamışdır.
Kral dəyişilməyən bir mövqeyə tezliklə
gəlməli oldu və Uolsinin məsləhət şəklindəki
qeydinə məhəl qoymadan öz narahatlığını
ağrısız qaydada həll etdi. O, nikahın ləğv edilməsini
bəyan etmək barədə Romaya müraciət etdi. Papalar, adətən, belə məsələlərdə
krallara borclu olurdular, lakin Henri mövcud vaxta görə məsələsinə
ilk cavab aldı. O, Papa VII Klementdən xahiş etmişdi
ki, imperatorun xalasını boşamaqda (Katerina imperator V
Karlın anasının bacısı, özünün
doğma xalası idi) ona kömək etsin. Lakin
Klement 1527-1528-ci illərdə imperatorun dustağı
olduğundan, ondan sonra heç vaxt Karla müqavimət
göstərməyə cəsarət etməmişdi. Karlın ailə şərəfi barədə
qüdrətli hissiyyatı və ictimai müdafiə Henrinin
istəklərinə güzəştə getməyi
qadağan edirdi. Buna baxmayaraq, müsbət
həll variantına həvəssiz olması bir faktla da
böyüdü ki, Henri xahiş etmişdi ki, əvvəlki
Papa hakimiyyətinin bu məsələ barədəki qərarını
qanunsuz hesab etsin. Çünki o, Henriyə
icazə vermişdi ki, öz qardaşının arvadına
evlənsin. Buna görə də Papa xəzinəsinə
xeyli pul keçirilmişdi.
Beləliklə, Henrinin qanunu yolu qəbul etməsi ilə
dilemmanı həll etmək cəhdi əvvəldən məhvə
məhkum idi.
Uolsi, belə pis dilemmada o vaxtdan ki, uğur
yalnız qeyri-mümkün idi, özünün vəzifədə
qalması naminə məsələnin İngiltərədə
mühakimə olunmasına nail oldu. Lakin
onun hakim sirdaşı kardinal Kampeccio tərəfindən
1929-cu ildə Romanın göstərişinə əsasən
kədərlənməli oldu. Həftə
ərzində Uolsi vəzifədən kənarlaşdırıldı.
15 illik yüksək fəallıq onun əleyhinə
çevrildi, baxmayaraq ki, kral öz həyatını qoruyub
saxlaya bildi. Kardinal vəzifədən və mülkiyyətdən
uzaqlaşdırıldı, sonrakı təqib
üçün Londona gətiriləndə, bir il sonra öldü. Lakin Uolsinin
yoxa çıxması heç nəyi həll etmədi və
onu əvəz edən məsləhətçilər öz
krallarını azacıq kömək göstərdilər,
kral isə yalnız özünün nə istədiyini bilsə
də, onu necə əldə etməyi heç də bilmirdi.
Kanslerlik
Tomas Mora keçdi, o, Henriyə dedi ki, boşanmanı
heç də bəyənmir və özünü Lüteran
yeretikliyinə qarşı mübarizəyə həsr etmək
istəyir. Onun siyasəti yepiskoplara kömək
etməklə yanaşı, millətin təsirli olan hissəsinin
(kübarlığın, xırda torpaq sahiblərinin və
merkantil marağın) düşmənçiliyi ilə əhatə
olunan kilsənin imtiyazlarını dəstəkləyirdi.
Bu vaxt onlar Parlamentdə səmərəli
qaydada təmsil olunurdular. Henri isə 1529-cu ilin
noyabrında Papa ilə özünün döyüşündə
böyük qüvvəyə arxalanmağa nail olmaq
üçün Parlamentin sessiyasını
çağırdı. İcmalar
palatasının, din xadimləri əleyhinə olan mövqeyi
Romaya olan təzyiqini artırdı, hakimiyyətin əvəz
edilməsi imkanını meydana çıxardı. Lakin
Mor tərəfindən bu, həyata
keçirilən fanatik ortodoksiyanı da təzələndirdi.
Üç il ərzində qarışıqlıq hökm
sürdü, bu vaxt kral ümid edirdi ki, Roma məcbur ediləcəkdir
ki, onun ilk nikahının Londonda aparılacaq rəsmi
mühakiməsinə imkan versin və daha radikal təbiətli
tədbirə əl atsın - Romanın hüququnu tam rədd
etsin. Lakin baxmayaraq ki, o, təsadüfən bunu etmək barədə
danışanda nə özü, nə də hansısa
başqa bir adam bilmirdi ki, onun bu sözləri
hərəkət inqilabı demək idi, Roma ilə əlaqədə
geniş yarıq əmələ gəlməsi ilə nəticələnəcəkdir.
İnqilab elə bir adamı tələb edirdi
ki, o, buna inansın və bunu icra etsin. Bu adam
Tomas Kromvel oldu, 1532-ci ilin aprelində o, şuraya nəzarət
etmək uğrundakı döyüşü uddu və bundan
sonra səkkiz il ərzində nadir xüsusiyyətli bir
narahatlıq yaradan komandanlıq vəzifəsini öz üzərinə
götürdü. İnqilab belə bir qərardan
ibarət idi ki, ingilis kilsəsi Romadan ayrılacaqdır.
Yer üzərində Allahın köməkçisi
olan kralın idarəçiliyi altında dövlət bir
başa ruhani departamentə çevriləcəkdi.
1533-1536-cı illərdə bu, Parlament qanunvericiliyinin
kütləvi partlayışına gətirib
çıxardı.
Əslində, inqilab heç də birbaşa kralın
arzu etdiyi niyyəti güdmürdü. 1533-cü ilin
yanvarında o, Anna Boleynə evləndi, mayda yeni arxiyepiskop
Tomas Kranmer formal olaraq mühakiməyə
başçılıq etdi ki, birinci nikah ləğv edilir.
Katerina Araqonlu (1485-1536-cı illər) İngiltərə kralı VIII Henrinin birinci kraliçası, İspaniyalı Katolik krallar Ferdinand və İzabellanın qızı idi. Katerina 1501-ci ildə Uels printsi Artura ərə getmişdi, lakin əri toydan beş ay sonra, 1502-ci ildə öldü. 1503-cü ildə isə Papanın da razılığı ilə prints Henriyə nişanlandı, lakin VII Henri onun atasına yeni təklif irəli sürüb, ondan əlavə cehiz pulu almaq istədikdə, nikah xeyli müddət baş tutmadı. Yalnız kralın ölümü Katerinanın yeddi il ərzində gözləməsinə, ağır şəraitdə, böyük ehtiyac içərisində yaşamasına nəhayət ki, son qoydu. 1509-cu ildə Katerina kral olan VIII Henriyə, nəhayət ki, ərə getdi, Mariyanın (sonralar kraliça I Mariyanın) anası idi. 1513-cü ildə Henri Fransaya müdaxilə etmək üçün ölkəni tərk edəndə Katerinanı kraliça- regent təyin etmişdi, o, İngiltərədə olmayan müddətdə dövləti bu qadın idarə etməli idi. 1527-ci ildə isə Henri ona bildirdi ki, qardaşının arvadı ilə onun nikahı qanuniliyinin olub-olmaması barədəki qərar onların ər-arvad kimi yaşamasını dayandıra bilər. 1529-cu ildə Kardinallar Kampeccionun və Uolsinin leqat məhkəməsinə kral müraciət etdi. Bundan sonra iş Romaya çatdırıldı. 1531-ci ildə Katerina Henrini tərk etdi və öz qızı printsessa Mariyadan ayrıldıqda, 1533-cü ildə arxiyepiskop Kranmerin onun nikahının ləğv edilməsini elan etməsindən sonra dul printsessa adlanmaq üçün kraliça titulundan məhrum olmağa razılaşmadı. Ömrünün qalan hissəsini dinə həsr etdi, dustaq kimi yaşadı.
Sentyabrda Anna Boleyn printsessa Elizabeti doğdu. Papa isə Henrinin kilsədən xaric edilməsi hökmünü verdi, lakin bu, heç kəsi narahat etmədi.
İngiltərə kilsəsi üstündə Yer üzərində olan başçının olması, bxmayaraq ki, bu kralın məqsədi deyildi, ancaq Henrinin başlıca nailiyyətlərini təmsil edirdi. Bu, həm də geniş qəzəb doğuran nəticələrə səbəb oldu, ləngimədən kralın razılaşdığı iki şey baş verdi. Birinci yerdə yeni titul onun krallığa layiq görülməsini, onun yer üzərində heç bir başqa ali qüvvənin tanınması barədəki inamını (bir dəfə o, özü bunu demişdi) möhkəmləndirirdi. Kral idarəçiliyi artıq yüksək ilahilik imici ilə çevrələnmişdi. Bu, Henrinin daimi ambitsiyası idi ki, özünü qorxaq və tabe olan dünyaya təqdim etsin. Lakin ikinci yerdə bu, kral üçün həqiqi şəxsi problem yaradırdı. 1521-ci ildə o, Lüterə qarşı öz kitabında Papalığa özünün dərin sədaqətini ifadə etmişdi və Roma Papası tərəfindən dinin Daimi Müdafiəçisi titulu ilə mükafatlanmışdı. İndi isə o, Papanı kənara atmışdı və onun barəsində də təhqiramiz sözlər işlədirdi, əvvəllər isə Papaya ünvanlanan sözlər çox ehtiramlı idi.
1530-cu illərdə Papaya qarşı çevrilmək Protestant Reformasiyasını həvəsləndirmək demək idi. Bu da Kranmer və Kromvel üçün cəzbedici bir şey idi. Henrinin özü üçün isə belə deyildi, o, Martin Lüterin ona qarşı kəskin nifrətini heç vaxt yaddan çıxarmamışdı. Yeni müstəqil kilsənin dini onun başını qatmalı idi. O, harada dayanacaqdı? Ömrünün qalan hissəsində Henri vaxtının çoxunu və düşüncələrini həqiqi dinin təbiətini öyrənməyə verirdi. Papanın aliliyi istisna edilməklə o, heç vaxt dinin başlıca ehkamlarından imtina etmirdi, axı o, belə bir mühitdə böyümüşdü. Paradoksal görünsə də, Roma kilsəsindən ayrılsa da, o, özü katolik olaraq qalırdı, bəzən protestantlığın təbliğinə yeretiklik kimi baxırdı. Lakin o, detallar barədə öz ağlını dəyişdi, onları eklektik amalqamaya bürüdü. Xristian dinindəki çörəyin və şərabın Müqəddəs Dini ibadətdə istifadə olunması Xristin bədəni və qanı ilə əvəz olundu. Kilsənin dünyəvi hakimiyyəti barədəki radikal nöqteyi-nəzəri və insanın keşişlərin köməyi olmadan xilasını axtarmaq qabiliyyəti ilə birlikdə din xadimlərinin tselibatı (nikahsızlığı) ilə qarışdırıldı.
Kromvelin dekadası, 1530-cu illər yeganə dövr idi ki, siyasətin iki orqanı öz niyyətləri qaydasında onu icra edirdi. Kromvelin işi Henrinin hakimiyyətini böyük dərəcədə yüksəltmişdi, xüsusən monastırların var-dövləti tacın sərəncamına keçmişdi. 1530-1540-cı illərdə monastırlar ləğv edilmişdi və yeni dini vergi qoyulmuşdu. Bunlar da həmçinin, qanunla kralın tabeliyində idi. Henri o vaxtdan bilirdi ki, parlamentlərlə necə işləmək lazımdır. Faktiki olaraq qanunun idarəçiliyi kralın iradəsinin sadəcə nəzarətində qalmışdı. Kübarlıq belə bir faktı vurğulayırdı ki, bütün inqilablar öz qurbanlarına malikdir. Başlar kəsildikdə, kralın aydınlıq və öyrənmə tərəfdarı olması barədəki əvvəlki reputasiyası onun qan tökən bir adam kimi tanınması altında həmişəlik dəfn edildi.
Mor kimi köhnə dostlar yeni qaydanı qəbul etməkdən imtina etməklə qəzəbli bir hücum qarşısında çökdülər və 50 nəfər digər şəxs xəyanət ittihamları əsasında axtarılırdı. 1538-ci illə 1541-ci il arasında Poul və Kartenau ailələri İngiltərədəki hadisələr xəttinin dəyişilməsini xaricə ötürməyə meyl etdiklərinə görə xəyanətdə ittiham olunub, balta zərbəsi altında məhv edildilər. Başlıca olaraq ona görə ki, onlar özlərinin kral qanına məxsus olmalarını iddia edirdilər və faydalı olmayan Tüdor xəttinə qarşı başqa bir sülalənin təhlükəsini təmsil edirdilər.
(Ardı var)
Telman
ORUCOV
525-ci qəzet.- 2019.- 31 avqust.- S.14.