Sevgin poeziyasından gələn addım səsləri

Ürək döyünürsə sözün canında,

Gərəkdir deyəsən onu anında,

Nadan məclisində, cahil yanında

Mənə söz verməyin, söz istəmirəm.

Yuxarıdakı misraların müəllifi şair Dayandur Sevgindir. Bu yaxınlarda "İkinci addım" adlı yeni şeirlər toplusu işıq üzü görən Dayandur Sevginin bu kitabında əsasən vətənpərvərlik, vətənə sevgi mövzularda qələmə alınmış şeirlər toplanıb. Kitabda vətənpərvərlik ruhunda yazılmış şeirlərlə yanaşı, məhəbbət mövzulu şeirlər və "Ruhların söhbəti" adlı bir esse də yer alır. Kitabın redaktoru filologiya üzrə elmlər doktoru, şair, İslam Sadıq, iki ön sözün müəllifi isə filologiya üzrə elmlər doktoru Sona Vəliyeva və Əsəd Cahangirdir. "İkinci addım" adlı bu kitab şair Dayandur Sevginin sayca yeddinci kitabıdır.

Və əminliklə deyə bilərik ki, Dayandur Sevgin imzası Azərbaycan oxucusuna artıq həm tanış, həm də doğmadır.

Müasir Azərbaycan poeziyasında özünəməxsus yerə sahib olan Nəriman Həsənzadə, Ramiz Rövşən, Musa Yaqub, İbrahim İlyaslı, Maşallah Məftun, İslam Sadıq kimi Dayandur Sevgin də çağdaş Azərbaycan şeirinin ən ümdə nümayəndələrindən biridir. Şeirlərində daima 80-ci illərin havasını hiss etdirən Dayandur Sevgin, hər zaman öz poeziyası ilə oxucularını heyrətləndirməyi bacarır.

Şair Dayandur Sevgin öz qələmini hər üç ədəbi formada (əruz, heca və sərbəst şeirdə) sınayıb və hamısında da özünəməxsus poetik nümunələr yarada bilib. Ancaq Sevgin poeziyasının əsas hissəsini milli şeir vəznimiz, heca vəzinli şeirlər təşkil edir. Dayandur Sevgin poeziyasının bir çox spesifik xüsusiyyətlərindən birini xüsusi vurğulamaq lazımdır. Bu əsas xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, Dayandur Sevgin hər şeydən öncə vətənpərvər şairdir. Təbii ki, yaradıcılığında digər mövzulara, sözsüz, sevgi şeirlərinə də rast gəlmək mümkündür. Lakin onun hər üç şeirindən ikisi demək olar ki, vətənpərvərlik ruhda yazılıb. Bu da onun nə qədər vətənə bağlı, yurda bağlı, vətənpərvər bir şair olmasından xəbər verir:

Millətimin fəxridi, haqqa gedən yoludu,

Koroğlunun qılıncı, Babəkimin qoludu,

Müstəqillik günəşi, Azadlıq simvoludu,

Seyr elə, igid əsgər, dalğalanan bayrağı.

Üç rəngli göy qurşağı,

Azərbaycan bayrağı!..

"Azərbaycan bayrağı" adlı şeirindən verdiyimiz parçadan da aydın olduğu kimi, Dayandur Sevgin poeziyasının mayasını vətənpərvərlik, vətənə sevgi kimi motivlər təşkil edir. Yurdunu bu qədər çox sevən bir şair təbii ki, öz şeirlərində xalqının tarixi keçmişi barədə də söz açmalıdır. Və Sevgin poeziyasında bu var. Onun "Dəyiş adımızı" adlı şeiri həm poetik, həm də tarixillik baxımından olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu şeir Dədə Qorquda məktub şəklində qələmə alınmış dəyərli bir poeziya nümunəsidir:

Götür qopuzunu özün gəl, Dədə,

Qəlbindən bir çəngə od ver sən bizə.

Yaşada bilmədik sən verən adı,

Dəyiş adımızı, ad ver sən bizə...

Şeirdəki "Koroğlu deyilik, Babək deyilik, Biz Keçəl Həmzəyik, Səhil Sumbatıq" misralarını oxuyan zaman qeyri-ixtiyari şəkildə şair İslam Sadığın "Həmzələşən dünya" adlı şeiri yada düşür. İslam Sadıq poeziyasıyla yaxından tanış olan hər kəs bu fikrin nə qədər doğru olduğunu yaxşı bilir. Bu iki şeiri bir-birilə əlaqələndirən əsas cəhət hər ikisindəki zəmanədən şikayət və bu şikayətin tarixi şəxsiyyətlərə müraciət formasında ifadə edilməsindədir. Şair Dayandur Sevgin "Dəyiş adımızı" şeirini ozanların ulu babası Dədə Qorquda, İslam Sadıq isə "Həmzələşən dünya" şeirini Çənlibel oylağının ağası Koroğluya şikayət şəklində qələmə almışdır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz misraları oxuyan zaman istər-istəməz İslam Sadıq poeziyasında yer alan bu misralar ağla gəlir:

... Dünən "Cəngi", "Misri" çalan dünyanın,

Nəfəsi yalandı, yalan dünyanın.

Keçəl həmzələrə qalan dünyanın

Özü həmzələşir, özü, Koroğlu!

Dayandur Sevgin çox geniş və dərin fəlsəfi təxəyyülə sahib bir şairdir. Onun yaradıcılığında təkcə sevgi, vətənpərvərlik yox, bir çox motiv və ünsürləri görmək mümkündür. Əvvəldə qeyd etdik ki, Dayandur Sevgin təkcə bir formayla öz yaradıcılığını daraltmamış, digər ədəbi formalarda da şeirlər yazmışdır. Diqqətlə nəzər salan zaman Sevgin poeziyasında az da olsa klasssik üslubun izlərini görmək olur. Onun qəzəl üslubunda yazdığı bir şeirinə baxaq:

Tanrı imtahanıyla məni sınağa saldı,

Yerdəki bəndəsi də məni qınağa saldı.

Verdi eşq atəşini, eylədi Məcnun misal,

Gah quru səhralara, gah da ki, bağa saldı.

... Çox yubanma, Dayandur, ömür gözləmir axı,

Bir də görərsən səni kəfənə, ağa saldı.

Bir az sonra Dayandur Sevgin yaradıcılığındakı sərbəst üslubda qələmə alınmış şeirlərlə də tanış olacağıq. Lakin hələ ona keçməzdən öncə bir məsələyə toxunmaq yerinə düşər. Azərbaycan ədəbiyyatında bir çox şairlər hər üç ədəbi formada şeir yazıblar. Onların sırasında Xalq şairi Səməd Vurğunu xüsusi vurğulamaq lazımdı. Səməd Vurğun poeziyasında da hər üç ədəbi formanı görmək mümkündür. Və hər üç ədəbi formanın ən yüksək səviyyəli poetik təcəssümü Səməd Vurğun poeziyasında öz əksini tapmışdır. Onun həm qəzəlləri, həm qoşma və gəraylıları, həm də sərbəst şeirləri göz oxşayır. Buna baxmayaraq, dahi şair öz milli vəznimizə üstünlük vermiş və heca vəznindən kifayət qədər istifadə etmişdir. Lakin onun qəzəl və digər şeirləri də heca vəzinli şeirləri qədər su kimi durudur. Dayandur Sevgin poeziyası üçün də bu sözləri demək olar.

Torpaq səbrli, dözümlü bir kişiyə

bənzəyir.

Hələ ki, dözür qulağı səsdə.

Başında qoz sındıranları,

sinəsini yandıranları,

Yaşadır sinəsi üstə.

hələ ki dözür,

Bu ağrıya, acıya...

Göründüyü kimi, Dayandur Sevgin qələmi də sərbəst vəzndə də uğurlu poetik nümunələr yarada bilmişdir.

Dayandur Sevginin poetik irsinə diqqətlə nəzər salanda biz onu şeirlərində gah vətənpərvər bir şair, gah da qəlbi sevgi atəşiylə dolub-daşan bir aşiq kimi görürük. Ancaq bəzən də elə olur ki, şair ədalətin axtarışına çıxır, haqqın carçısına dönür. İstər sevgi, istərsə də vətənpərvər şairlərin əzəlindən birinci əsas vəzifəsi haqqı söyləmək olmuşdur. Bunu da çox yaxşı bilən Dayandur Sevgin öz şeirlərində bəzən haqqın sərt bir carçısı kimi çıxış edir. Onun bir çox şeirlərində adı çəkilən mövzunun təcəssümünü görə bilirik. "Gedir" adlı şeiri bu mövzuda yazılmış ən yaxşı və ən təsirli şeirdir deyə bilərik:

Düz sözüm dilimdə duruş gətirmir,

Yaltağı yaşayır, sərt ölüb gedir.

Böhtana qul olan imarət qurur,

Küçədə dilənir mərd, ölür gedir.

Deyirlər yaradan yaradır yoxdan,

Üz tutdum bir səda gəlmədi haqdan,

Sevincim onsuz da ölübdü çoxdan,

İndi də içimdə dərd ölüb gedir.

Sevgin, boş vədlərdən gəlmişəm təngə,

Haqsızlar haqq ilə çıxıbdır cəngə,

Tülkü nərə çəkib dönüb pələngə,

Çaqqalın əlində qurd ölüb gedir.

Dayandur Sevgin yuxarıda verdiyimiz şeirində olduqca təbii və çox dolğun şəkildə öz hisslərini ifadə edə bilmişdir. Sanki o, demək istədiklərini şeirlə yox, adi danışıq dilində söyləyir. Şeirin dili olduqca rəvan və axıcı olduğundan bu şeir adi danışıqdan heç də fərqlənmir. Yuxarıda qeyd etdik ki, şair, Dayandur Sevgin bəzən lirik şairə, bəzən vətənpərvər birinə, bəzən isə çox sərt bir haqq carçısına çevrilə bilir. Bu dediklərimizi yuxarıdakı bəndlərdən də aydın şəkildə görmək mümkündür. Şeir nə qədər axıcı bir dillə qələmə alınırsa, bir o qədər də təsirli və sarsıdıcı olur. Bu da Dayandur Sevgin poeziyasının bir özünəməxsusluğudur.

Dayandur Sevgin həm də lirik şairdir. Onun poeziyasını lirika aspektindən araşdıran zaman görürük ki, şair maraqlı təsvir və ifadə vasitələrilə gözəl şeirlər qələmə almışdır. Hər bir şair, daha doğrusu, hər bir insan köksünün içində bir qəlb daşıyır. Xüsusən şairlərdə bu hiss tam başqa olur. Sevgin poeziyasında yer alan məhəbbət mövzulu şeirləri oxuyan zaman bu sözü demək məcburiyyəti ortaya çıxır ki, şair, Dayandur Sevgin, köksündə sevgilə döyünən bir qəlb daşıyır. Yoxsa bu cür gözəl poetik nümunələr haradan yarana bilər? Əgər bir şair hiss etmirsə, onda necə yaza bilər? Təbii ki, hiss edə bilmirsə, yazmağı da mümkünsüzdür. Ona görə də tam əminliklə deyə bilərik ki, Dayadur Sevgin köksündə eşqlə döyünən bir qəlb sahibidir:

... Gəncliyim həsrətin odunda yanıb,

Hicranın dadını çəkənlər bilər.

Gündüzlər başının üstə dolanıb,

Yuxuna gələcək ruhum gecələr,

Məni sevəcəksən öləndən sonra.

... Yandırdın hicranın odunda məni,

Çıxmadıq sevginin sınaqlarından.

Başdaşım köksünə sıxacaq səni,

Öpəcək şeh düşmüş yanaqlarından

Məni sevəcəksən öləndən sonra.

Hələ ki, ömr elə sən gülə-gülə,

Hələ yetişməyib sənə bəd xəbər.

Əzizim, taleyim yazılıb belə,

Mən diri bədbəxtəm, ölü bəxtəvər.

Məni sevəcəksən öləndən sonra.

Ustad Füzulidən tutmuş bugünə qədər poeziyada hicran, həsrət və ayrılıq motivləri yer almaqdadır. Eşqdən yazan bütün şairlərin yaradıcılıqlarında bunu görmək mümkündür. Məhz şair, Dayandur Sevgin də ənənəni pozmamış və bu mövzuya da öz yaradıcılığında müraciət etmişdir. Sözsüz ki, o da ayrılığı özünəməxsus, Sevgin qələmilə vəsf etmiş və gözəl də yazmışdır.

Bu dünyada yalnız iz qoya bilənlər əbədiyyət badəsindən içə bilərlər. Dayandur Sevgin də, illərdir, Azərbaycan bədii fikrində özünəməxsus iz qoyanlardan biri olduğuna görə əminliklə deyə bilərik ki, artıq onun da adı ədəbiyyat tariximizin səhifələrinə yazılıb.

Eltac ELMANOĞLU

525-ci qəzet.- 2019.-18 dekabr.- S.20.