Rənglərin mifologiyası və mozaikası

Rənglərin rəngbərəngliyinə, cazibədarlığına, bədii üslubların müxtəlifliyinə görə Azərbaycan təsviri sənəti dünya rəssamlığında xüsusi yerə və böyük imkanlara malikdir.

Azərbaycan təbiətinin qeyri-adi əlvanlığı, təbii gözəllikləri və cazibədarlığı sanki milli təsviri sənətin zəngin rəng çalarlarını müəyyən etmişdir. Azərbaycan rəngkarlıq sənəti ölkəmizin nadir təbiəti kimi kətan üzərində çəkilmiş gözəlliklər məskənidir. Bu, böyük sənət gülüstanında özünəməxsus fərqli yer tutmağı, orijinallıq nümayiş etdirməyi bacarmaq fırça ustalarından xüsusi istedad tələb edir. Fikrimizcə, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamı, Naxçıvan Rəssamlar Birliyinin sədri Ülviyyə Həmzəyeva bənzərsiz rəngləri və fərdi üslubu ilə zəngin ənənələrə malik olan Azərbaycan təsviri sənətində öz yolunu müəyyən etmiş istedadlı rəssamdır.

Azərbaycan rəssamlıq sənəti üçün fərqli üslublarda çəkilmiş təbiət mövzusu və portret rəsmləri daha çox səciyyəvidir. Eyni zamanda, ümumiyyətlə, naturadan alınan rəsmlər və ya rəngarəng natürmortlar rəssamlıqda davamlı bir ənənənin təzahürləridir. Əməkdar rəssam Ülviyyə Həmzəyevanın sənətində isə mövzu etibarilə mifoloji motivlərlə müasirliyin sintezi və rəng olaraq yağlı və ya sulu boya ilə, yaxud quaşla, karandaşla çəkilməsindən asılı olmayaraq, rənglərin mozaikası xarakterikdir. O, bir rəsm əsərinin kompozisiyası daxilində, necə deyərlər, mövcud olan yeddi rəngin hamısından istifadə edir. Ülviyyə Həmzəyeva ciddi mifoloji mövzularda işlədiyinə görə onun rəsmlərində də rənglərin tünd çalarları, rəng effekti baxımından tündvarilik nəzərə çarpır. Lakin istənilən əsərində digər rənglərlə müqayisədə az yer tutan ağ, mavi və açıq qırmızı rənglər tündvari rənglərin içərisindəki işığı, aydınlığı, nikbinliyi ifadə edir. Bu mənada Ülviyyə Həmzəyevanın tünd rənglərlə çəkilmiş ciddi görkəmə malik cizgilərində kompozisiyada nisbətən az yer tutan ağ, mavi və açıq qırmızı rənglər rəssamın ifadə etmək istədiyi mətləbin tamaşaçıya çatdırılmasına uğurla xidmət edir.

Ülviyyə Həmzəyeva kompozisiyalı rəsmlər yaradan sənətkardır. Rəsm əsərlərindəki kompozisiyaya daxil olan çoxsaylı detalların aydın təsəvvür edilməsi üçün kontur xətləri vardır. Ona görə də Ülviyyə Həmzəyevanın yağlı və sulu boya ilə çəkdiyi rəsm əsərləri orijinal qrafika nümunələri kimi görünür. Rəssamın qrafika əsərlərini yağlı və ya sulu boya ilə çəkilmiş əsərlərdən fərqləndirmək olmur. Bir çox hallarda Ülviyyənin yağlı boya ilə çəkdiyi rəsmlər rəngli qələmlə işlənmiş mükəmməl qrafika əsərləri təsiri bağışlayır. Və ya əksinə, istedadlı rəssamın qrafika əsərlərində yağlı boya ilə çəkilmiş tabloların cizgilərini görmək mümkündür. Ona görə də belə demək daha dəqiq olar ki, Ülviyyə Həmzəyeva Azərbaycan təsviri sənətində rəngli qrafikanın əsas yaradıcısıdır. Bu isə o deməkdir ki, Ülviyyə Həmzəyevanın rəsm əsərlərində janrlararası daxili bir bağlılıq vardır. Bir janrda, məsələn, qrafika janrında yaratdığı rəsm əsərində natürmart, peyzaj, qurama, bəzən hətta portret cizgilərini mütənasib şəkildə yerləşdirib, vahid kompozisiya yaratmaq Ülviyyə Həmzəyevanın universal yaradıcı istedadının göstəricisidir.

Kompozisiyalı rəsm əsərləri yaratmaq Ülviyyə Həmzəyevadan rəsmlərində süjet qurmağı tələb edir. O, bir rəsm əsəri çərçivəsində yerləşdiyi müxtəlif detallar və ona uyğun olaraq aldığı rəng effektləri vasitəsilə süjeti sadədən mürəkkəbə doğru inkişaf etdirir və şəklin münasib yerlərində uzaqda sayrışan ulduzlar kimi diqqəti cəlb edən ağ və yaşıl rənglərin vasitəsilə ifadə etmək istədiyi fikrə diqqəti cəlb etməklə əsəri tamamlayır. Bu, mənada Ülviyyə Həmzəyeva Azərbaycan təsviri sənətində süjetli rəssamlığın əsas yaradıcılarından biridir. Onun mifoloji süjetlər əsasında çəkdiyi rəsmlərindəki əsatirdən gələn div, ilan, balıq, lələk rəmzləri rəsm əsərinin mərkəzi obrazı, əsatiri motivləri canlandıran digər detallar isə həmin obrazın mahiyyətindəki təfərrüatları canlandırmağa xidmət edir. Beləliklə, Ülviyyə Həmzəyeva Azərbaycan təsviri sənətinə nəzərəçarpacaq səviyyədə mifoloji motivlər və obrazlar gətirərək, rəssamlıq sənətini zənginləşdirir. Ülviyyə Həmzəyevanın “Mistik Misir”, “İtmiş cənnət”, “Sinesteziya”, “Dəli Dəvə”, “Paralel həyat” kimi rəsmləri mifoloji süjetlər və obrazlarla zəngin olan və müasir həyat fəlsəfəsi istifadə edən qiymətli və mənalı sənət əsərləridir. Bu rəsm əsərləri Azərbaycan təsviri sənətində yağlı boya ilə işlənmiş nadir mifoloji miniatürlərdir.

Süjetli rəsmlər çəkdiyi üçün Ülviyyə Həmzəyevanın qarşısında kompozisiyaya daxil olan obrazları, detalları ifadəli şəkildə göstərməklə yanaşı, həm də müəyyən bir fikri, mətləbi tamaşaçıya çatdırmaq vəzifəsi dayanır. O, kompozisiyalarının əsas qəhrəmanlarını fərqli, bənzərsiz görkəmdə təqdim etməyi bacardığı kimi, ifadə etməyə çalışdığı tezisi də mənalandırmağın dilini tapa bilir. Doğrudur, Ülviyyənin rəsm əsərlərindəki mürəkkəb kompozisiya rəssamın demək istədiyi fikrin nədən ibarət olduğunu asanlıqla tapmağa tam şərait yaratmır. Cavan rəssamın əsərlərini bütün cazibədarlığı və məna aydınlığı ilə başa düşmək üçün tamaşaçıdan bir qədər hazırlıq tələb olunur. Lakin elmi əsərlərdəki açar sözlər kimi, Ülviyyə Həmzəyevanın rəsmlərində də açar fiqurlar və ya elementlər vasitəsilə müəllifin ideyasını müəyyən etmək olur. Beləliklə, Ülviyyə Həmzəyeva təsviri sənətdə süjetli rəsm əsərləri vasitəsilə konkret fikir ifadə edən rəssam olaraq da yenidir. Onun sənətində mütəfəkkir düşüncəyə doğru qüvvətli bir meyl vardır.

Ülviyyə Həmzəyevanın mifoloji süjet və obrazlar əsasında çəkdiyi rəsm əsərlərində Azərbaycan folklorundan gələn nağıl elementləri də müşahidə olunur. Buna görə də Ülviyyə Həmzəyevanın rəsm əsərləri məzmununa və rənglərinə əsasən sanki Azərbaycan təsviri sənətinin əsatiri nağıllarıdır. Əsatiri nağılları xatırladan rəsm əsərlərindəki buta, simurq, xonça, səməni, alma detalları onun bəşəri dəyərləri mənalandıran mifoloji rəsmlərinin Azərbaycan bədii təfəkkürünün ifadəsi olduğunu, milli məzmun daşıdığını əks etdirir. “Simurq” rəsmindəki süjet, “Xəzinə küpü” tablosundakı milli ornamentlər, “Muğam” əsərində təsvir olunan musiqi üçlüyü, arxa fondakı milli memarlıq abidələri və romantik Azərbaycan peyzajı Ülviyyə Həmzəyevanın rəngli nağıllarıdır. “Muğam” rəsmi Azərbaycançılıq düşüncəsinin təsviri sənət dili ilə ifadə olunmuş ritmik qrafikasıdır. “Məkan və zaman”, “Bürclər” rəsmləri Ülviyyə Həmzəyevanın milli ruhda yaradılmış fəlsəfi məzmunlu quramalarıdır. Qurama elementlərinin rəsmlərində geniş yer tutması onun xalq sənəti ənənələrindən yaradıcılıqla faydalandığını göstərir.

Rəsm əsərlərindəki süjet və kompozisiya, mifoloji obrazlar və motivlər, milli dəyərləri mənalandıran buta və səməni detalları, qurama parçaları hamısı bir yerdə Ülviyyə Həmzəyeva sənətinin fərdi özünəməxsusluğunu müəyyən edir. Rəsm əsərlərindən aydın görünür ki, Ülviyyə Həmzəyeva çoxəsrlik Azərbaycan təsviri sənətində heç bir sənətkara bənzəməyən fərqli və fərdi üsluba malik orijinal sənətkardır. O, müasir mərhələdə Azərbaycan miniatür rəssamlıq sənətinin əsas yaradıcısıdır. Mifoloji obrazlarla xalq sənəti detallarının sintezi və müasirliklə vəhdəti Ülviyyə Həmzəyevanın yaratdığı müasir miniatür sənəti nümunələrinin simasını müəyyən edir. Azərbaycanın klassik miniatür rəssamlığı əsasən xalq oyunları və liro-epik əsərlərin motivləri əsasında yaradıldığı halda, Ülviyyə Həmzəyevanın miniatürləri mifoloji motivlər, xalq sənəti örnəkləri və müasir həyat fəlsəfəsi üzərində köklənmiş fərqli sənət hadisəsidir. Ülviyyə Həmzəyeva mifoloji miniatür janrının yaradıcısıdır. Bütün bunlar Ülviyyə Həmzəyevanın Azərbaycan təsviri sənətində fərqli təfəkkürə malik yaradıcı simalardan biri olduğunu təsdiq edir.

Ülviyyə Həmzəyevanın yaradıcılığındakı portretlər silsiləsi Azərbaycan təsviri sənətindəki azsaylı kompozisiyalı portret qalereyasıdır. Bu rəsmlərdən portretləri çəkilmiş şəxsiyyətlərin orijinal görünüşü ilə birlikdə, həm də həyat yolunu və taleyini, hətta bürclərini də öyrənmək mümkündür.

Əməkdar rəssam Ülviyyə Həmzəyeva Azərbaycan təsviri sənətinin bənzərsiz Naxçıvan silsiləsini yaratmışdır. “Naxçıvan - bəşəriyyətin beşiyi” rəsmi bu qədim əsatirlər diyarının mifoloji miniatür janrında canlandırılmış ilk və mükəmməl obrazıdır. Ülviyyə Həmzəyevanın “Möminə Xatın”ı şahzadə xanımın qüruru ilə eyni adlı möhtəşəm abidənin əzəmətini mozaika üslubunda orijinal şəkildə canlandırır. “Duzdağ möcüzəsi” adlı rəsm əsərində o, əsatiri baxımdan daş dövrünü, həzrəti Nuh peyğəmbərin surətini, müasirlik cəhətdən isə burada həyatın davam etdiyini göstərən detalları məharətlə uzlaşdırmaqla qədim diyarın fərqli obrazını yaratmışdır. Ümumiyyətlə, onun rəngarəng rəsmləri qədim süjetlərin mifologiyası və müasir həyatın mozaikası təəssüratı oyadır. Onun əsərləri kaleydoskopdan baxanda görünən mozaika kimi cəlbedicidir.

Təsviri sənətdə yüksək istedad nümayiş etdirən Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamı Ülviyyə Həmzəyeva təşkilatçı-rəssam kimi də məsuliyyətlə çalışır. Onun sədrlik etdiyi Naxçıvan Rəssamlar Birliyi ölkəmizdə mühüm təsviri sənət ocaqlarından biri kimi qəbul olunur. Muxtar respublika rəhbərliyinin dəstəyi ilə ardıcıl olaraq keçirilməkdə davam edən açıq səma rəsm festivalında dünyanın müxtəlif ölkələrindən gələn tanınmış rəssamların fəal iştirakı və böyük əks-səda doğurması qədim ənənələrə malik mədəniyyət beşiyi olan Naxçıvanın müasir təsviri sənətin də əsas mərkəzlərindən birinə çevrildiyini nümayiş etdirir.

Bu gün Ülviyyə Həmzəyevanın da yetirməsi olduğu Naxçıvan Dövlət Universitetinin İncəsənət fakültəsində və Naxçıvan Rəssamlar Birliyində yeni nəsil gənc rəssamların formalaşdırılması sahəsində aparılan məqsədyönlü işlər burada təsviri sənətin inkişafına və gələcəyinə nikbin nəzərlərlə baxmağa tam əsas verir.

Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı kimi də Ülviyyə Həmzəyeva ölkəmizdə mədəniyyətimizin inkişafına öz töhfələrini verir. Xüsusən, onun Milli Məclisdəki deputat həmkarları haqqında çəkdiyi silsilə portret rəsmlər parlament həyatının təsviri sənətdəki maraqlı təzahürlərindən biridir.

Əsərləri bir çox dünya sərgilərində uğurla nümayiş etdirilən, dəfələrlə fərdi sərgiləri təşkil olunan Əməkdar rəssam Ülviyyə Həmzəyevanın rəsm əsərləri külliyyatı bu bənzərsiz istedada malik olan rəssamın mifoloji miniatürlərinin mozaikası və böyük sənət qarşısındakı hesabatı olmaqla bərabər, həm də onun geniş yaradıcılıq imkanlarını nümayiş etdirir.

Uğur olsun!

İsa HƏBİBBƏYLİ

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti, Milli Məclisin Elm və Təhsil Komitəsinin sədri, akademik

525-ci qəzet.- 2019.- 23 fevral.- S.10.