Mətbuat tariximizin və
publisistikamızın araşdırılması
yolunda
AMEA NİZAMİ ADINA
ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTU MƏTBUAT TARİXİ
VƏ PUBLİSİSTİKA ŞÖBƏSİNİN
YARADLMASINDAN 5 İL KEÇİR
KİVDF Layihəsi
Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının Nizami
Gəncəvi adına Ədəbiyyat
İnstitutu çətin
və şərəfli
yol keçib.
İnstitut zəngin, çoxşaxəli
araşdırma ənənələri və ədəbiyyatşünaslıq elminin fədakar alimlərinin istedadı, bacarığı və işgüzarlığı sayəsində
Azərbaycan xalqının
milli-mənəvi dəyərlərinin
tarixi qatlarının
aşkarlanması, qorunması
və gələcək
nəsillərə ötürülməsi
istiqamətində mühüm
işlər görür.
Respublikamız öz müstəqilliyini
bərpa etdikdən sonra institutda aparılan tədqiqat işləri milli istiqlal məfkurəsinin, azərbaycançılıq ideologiyasının
işığında araşdırılır.
Azərbaycan elminin sistemli, davamlı və fundamental şəkildə araşdırılmasını
stimullaşdıran prioritet
məsələlərdən biri də onun
mükəmməl struktur
vahidlərinin yaradılması
və kadrların potensial gücündən
doğru və səmərəli şəkildə
istifadədir. Məhz Nizami Gəncəvi adına
Ədəbiyyat İnstitutunun
elmi inkişaf yolunun müəyyənləşməsi,
mühüm nailiyyətlərin
əldə edilməsi
və böyük uğurlara imza atılması akademik İsa Həbibbəylinin düzgün, prinsipial mövqeyi və uğurlu fəaliyyəti ilə həyata keçirilir. Son beş-altı
ildə institutun bir çox uğurlara imza atması da akademik
İsa Həbibbəylinin
öz işinə qəlbən bağlanması
və böyük yaradıcı potensiala malik olması ilə izah oluna
bilər.
Akademikin institutda fəaliyyətə
başladığı dövrdən
bir təşkilatçı
kimi imza atdığı ən önəmli işlərdən
biri də onun təşəbbüsü
ilə bir neçə şöbənin
yaradılmasıdır. Böyük zərurətin nəticəsi
kimi onun 2014-cü ilin 24 iyununda yaratdığı Mətbuat
tarixi və publisistika şöbəsi
Azərbaycan milli mətbuatımızın açılmamış
səhifələrinin aşkarlanması
və xalqa çatdırılması istiqamətində
mühüm işlər
görür. Şöbənin tarixinə nəzər saldıqda məlum olur ki, ayrı-ayrı
dövrlərdə bu
missiyanı həyata keçirən və müxtəlif adlar altında fəaliyyət göstərən şöbələr
olmuş, təəssüf
ki, onlar uzun müddət fəaliyyət göstərə
bilməmişlər. Məsələn, professor Məmmədağa
Şirəliyevin rəhbərlik
etdiyi İnstitut Elmi Şurasının
1961-ci il 1 iyul tarixli qərarı ilə Dövri Mətbuat və Biblioqrafiya şöbəsi
yaradılmış və
mollanəsrəddinçi alim,
professor Nazim Axundov bu qurumun müdiri
vəzifəsinə təyin
edilmişdir. Şöbə
10 il fəaliyyət göstərmiş və milli mətbuatımızın
araşdırılması istiqamətində
xeyli işlər görərək "Azərbaycan
dövri mətbuatı",
"Azərbaycan satira
jurnalları", "Satirik
"Zənbur" jurnalı",
"Məktəb jurnalında
ədəbiyyat məsələləri"
("Dəbistan", "Rəhbər",
"Məktəb"), "Azərbaycan ədəbiyyatının
inkişafında "İnqilab
və mədəniyyət"
jurnalının rolu" və başqa tədqiqatlar,
"Mirzə Ələkbər
Sabir", "Cəfər
Cabbarlı", "Səməd
Vurğun" kitablarını
nəşr etdirmişdir.
1971-ci ildə
Dövri Mətbuat və Biblioqrafiya şöbəsinin fəaliyyəti
dayandırılır və
qurumun biblioqrafiya hissəsi Mətnşünaslıqla
birləşdirilir.
15 illik
fasilədən sonra yenidən professor Yaşar
Qarayev 1986-cı ildə
İnformasiya və Biblioqrafiya şöbəsi
yaradır, professor İslam
Ağayev qurumun müdiri təyin edilir. Müstəqilliyin ilk dövrlərində maliyyə böhranı bir sıra şöbələrlə
yanaşı, bu qurumun da ləğvinə
gətirib çıxarır.
Nəhayət, 2014-cü ilin 24 iyununda
təşkil edilən
Mətbuat tarixi və publisistika şöbəsi yaradılır
və bu quruma filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru Şərəf
Cəlilli rəhbərlik
edir. Çox keçmir ki, 2014-cü ilin oktyabr ayından filologiya elmləri doktoru, professor Asif Rüstəmli şöbənin müdiri
təyin olunur. O,
2019-cu ilin oktyabrına
kimi burada fəaliyyət göstərmiş,
bu dövr ərzində şöbə
əməkdaşları tərəfindən
"Mətbuat tarixi və publisistika məsələləri" (2016) adlı elmi məqalələr toplusu hazırlanmış və
akademik İsa Həbibbəylinin ön sözü ilə işıq üzü görmüşdür. Bununla
yanaşı, şöbə
əməkdaşlarından elmlər doktorları Asif Rüstəmli, Elçin Mehrəliyev, fəlsəfə doktoru Ayaz Vəfalı, Rauf Sadıxov, Gülbəniz Babayeva, elmi işçilər mərhum Müştəba
Əliyev, Aynurə Paşayevanın (indi filologiya üzrə fəlsəfə doktoru) və Şəbnəm Şəfizadənin iştirakı
ilə "Ziyayi-Qafqaziyyə"
və "Kəşkül"
qəzetləri müasir
əlifbaya transfoneliterasiya
edilmiş, "Molla Nəsrəddin" jurnalının
ensiklopediyası üçün
sözlük hazırlanmış,
"Azərbaycan mətbuatının
salnaməsi" üzərində
iş aparılmış,
"Həqiqəti-əfkar" qəzetinin tam dəsti
Sankt-Peterburq arxivindən
Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutuna gətirilmiş
və tədqiqata cəlb edilmişdir. Bütün bunlardan əlavə, "Yaşıl
yapraklar" (1922) dərgisi
nəşrə hazırlanmış,
"Ədəbiyyat qəzeti"
və ədəbi-mədəni
mühit", "İstiqlal"
qəzeti və gizli istiqlalçılar,
"Hacı İbrahim
Qasımovun publisistikası",
"Multikultural mühitin
sınaq dövrü həqiqətləri publisistikada",
"Azərbaycan" jurnalında
publisistika məsələləri
və s. monoqrafiyalar nəşr edilmişdir.
Mətbuat tarixi və publisistika şöbəsinin təşkilatçılığı
ilə "Ziya" qəzetinin müasir əlifbaya transfoneliterasiyasının
və nəşrinin təqdimat mərasimi
(mart, 2015), "Mirzə Cəlal
Yusifzadə" və
"Həqiqəti-əfkar" qəzeti" (iyul, 2015),
"Molla Nəsrəddin"
jurnalının 110 illiyi
münasibətilə "Sizi
deyib gəlmişəm..."
(aprel, 2016), "Heydər Əliyev və Azərbaycan mədəniyyəti" (may, 2016) və başqa mövzularda elmi konfranslar keçirilmişdir.
Şöbənin fəaliyyəti
dövründə "Zirədən
başlanan yol",
"Mirzə Bala Məhəmmədzadənin həyatı,
yaradıcılığı və mühiti" (2018),
"Cəfər Cabbarlı
və milli istiqlal hərəkatı"
(2018), "Ədəbiyyatşünaslıq
elminin məbədi"
(akad. İsa Həbibbəyli ilə müştərək) (2018), Gülnar
Səmanın "Müstəqillik
dövrü Azərbaycan
poemaları" (rus dilində) (2018), "Sözümüz
sözdür" (2019), Təhminə
Vəliyevanın "Nitq etiketləri Azərbaycan dilində və Azərbaycan dili tədrisində" (ingilis dilində) (2018) kitabları çap olunmuşdur. Şöbə
əməkdaşlarının yüzlərlə elmi məqalələri həm
ölkə daxilində,
həm də onun hüdudlarından kənarda nəşr edilmiş və bu gün də
bu proses davam etməkdədir.
Mətbuat tarixi və publisistika şöbəsinin
uğurlarından biri
də akademik İsa Həbibbəylinin ideya müəllifi olduğu satirik mətbuatımızın zirvəsi
olan "Molla Nəsrəddin" jurnalının
ensiklopediyasının hazırlanması
prosesinin başa çatdırılmasıdır. Yaxın zamanlarda bu fundamental söz abidəmizin ensiklopediyası işıq
üzü görəcəkdir
ki, bu da
böyük Mirzə Cəlilin 150 illik yubileyinə Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun
və şöbə
əməkdaşlarının layiqli töhfəsidir. Eyni zamanda, filologiya
üzrə fəlsəfə
doktoru, aparıcı elmi işçi Gülbəniz Babayevanın
bu yaxınlarda çapa hazırladığı
"Molla Nəsrəddin
və milli-mənəvi
dəyərlər" adlı
monoqrafiyası da böyük realist sənətkarın
yubileyinə hədiyyə
edilmişdir.
Mətbuat tarixi və publisistika şöbəsi
kadrların yeniləşməsi
ilə də diqqəti cəlb edir. Son illərdə elmi işçilər Loğman
Rəşidzadə, Gülnar
Qasımlı, Dilbər
Rzayeva və kiçik elmi işçi Təhminə
Vəliyevanın şöbəyə
gəlişi kadr potensialının gücünü
daha da artırmışdır.
2018-ci ilin
oktyabrından professor Asif
Rüstəmli Ali Attestasiya
Komissiyasında vəzifəyə
təyin olunduqdan sonra şöbəyə filologiya elmləri doktoru, professor Vüqar Əhməd rəhbərlik
edir. Şöbə əvvəl olduğu
kimi, bu gün də milli mətbuat tariximizin araşdırılması
və tədqiqi istiqamətində böyük
işlər görür.
Professor Vüqar Əhmədin,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gülbəniz
Babayevanın, elmi işçi Gülnar Qasımlının milli televiziya və radio vasitəsilə mətbuat
tariximizin təbliği
istiqamətində gördüyü
işlər təqdirəlayiqdir.
Fikrimi akademik İsa Həbibbəylinin şöbə haqqında
söylədiyi bu xoş sözlərlə bitirmək istəyirəm:
"Əminliklə vurğulamaq
olar ki, Mətbuat tarixi və publisistika şöbəsini yaratmaqla
yanlışlığa yol
verilməyib, yeni qurum zərurət baxımından artıq özünütəsdiq mərhələsinə
qədəm qoyub. Şöbənin əməkdaşlarının fəaliyyətini təqdir
edir, gələcəyinə
böyük ümidlər
bəsləyir və onlara elmi araşdırmalarında
uğurlar arzulayıram!"
Biz də
bu istəklərə
qoşulur və fəaliyyətə başlamasının
5 ilini qeyd edən Mətbuat
tarixi və publisistika şöbəsinin
əməkdaşlarına şərəfli
və məsuliyyətli işlərində
müvəffəqiyyətlər arzulayırıq!
Gülbəniz BABAYEVA
AMEA
Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat
İnstitutu Mətbuat
tarixi və publisistika şöbəsinin
müdir müavini, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
525-ci qəzet.- 2019.- 20 iyul. S. 21.