Damcılı bulaq, dağdağan ağacı və Davud Nəsibin yurdu

Kasakla Qazax arasında...

Qədim Kasaka-Qazaxa gəlişimiz çoxdan nəzərdə tutulmuşdu. Rəhmətlik şairimiz Davud Nəsib haqda filmin çəkilişlərilə bağlı müəyyən planlarımız vardı. Onun belə uzanmasının səbəbi isə çox sadə idi: gah biz hazır deyildik, gah təbiət. Yəni biz yığışa biləndə hava dəyişirdi, yağışlar imkan vermirdi. Nədənsə, bu günlər yağışa sevgimizlə peşəkar çəkiliş niyyətimiz üz-üzə durmuşdu.

Deyirlər, hər bir valideynin - ata-ananın, həm bu dünyada, həm də axirətdə ən böyük qazancı, var-dövləti qədirbilən, yaxşı tərbiyəli, namuslu uşaqlarıdır. Bu mənada var olsunlar Davud Nəsibin övladları - Xəyalla Xəyyam. Düzdülər, qoşdular, soruşdular, o yerin-yurdun havasını, "xasiyyət"ini yaxşı bilən adamlar kimi təkid etdilər və biz, axır ki, Qazaxa yola düşdük. Şükür, hər şey gözlədiyimizdən də yaxşı oldu. Buna da hər hansı təsadüf kimi baxmıram: yəqin niyyət, istək təmiz olanda həmişə belə olur.

Biz gələnə kimi yağışlar kifayət qədər yağmışdı. Rayonun başçısı Rəcəb müəllim deyəndə ki, belə yağışlardan sonra bu günəşli havaların əvəzi yoxdur, yaxşı taxılımız, məhsulumuz olacaq, Şamaxıda üzümçülüklə məşğul olan bir dostumun bu günlərdə nəmişlikdən, yağışdan, bundan yarana biləcək xəstəliklərdən necə narahat olduğunu xatırladım. Qəribədir dünya. Maraqlıdır həyat... Birini sevindirən yağış, qar o birini necə də narahat edir, az qala yuxusunu qaçırır...

Bakıdan Qazaxa, Gürcüstana qədər uzanan yoldayıq. Bir vaxtlar Davud Nəsibin bəzən sevinə-sevinə, bəzən kədərlə ketdiyi yolu gedirik. Azərbaycan ədəbiyyatında özünəməxsus yeri və deyim tərzi olan, bənzərsiz dəst-xətti ilə seçilən, bütün yaradıcılığı yurd, torpaq ağrı-acıları ilə yoğrulan şair Davud Nəsibin yazdıqları, yaratdıqları ilə bərabər, övladları, ailə üzvlərinin söhbətlərindən də bir həqiqəti tam aydın görmək olur: onu sözə, sənətə bağlayan, yaşadıqlarını, çəkdiklərini poeziyaya çevirən məhz həyatın keşməkeşləri, ağır günləri oldu. Onu yaşadığı ömrün çətinlikləri, keçdiyi sınaqlar və haqqa sədaqəti şair etdi desək - yanılmarıq. O, əlinə qələm alan gündən içini dağıdan kəlmələri, yuxusunu qaçıran sətirləri kağıza köçürməklə məşğul oldu. İkinci Dünya müharibəsində atasını itirən Davud Nəsibin ağlına da gəlməzdi ki, qismətinə daha bir savaş, müharibə yazılıb. Həm də öz evinin, öz yurdunun içində olacaq bu savaş - Qarabağ savaşı. Bu fəlakətin tarixinə baş vuran Davud Nəsib "Cavanşir" romanında ilahi bir qisasın, ədalətin varlığını da böyük bir ümidlə, inamla ifadə edirdi: "Deyilənə görə, Alban torpağının cənub qurtaracağında bir tayfa vardı. O, qonşuları ilə yola getmirdi. Tanrı bunu görüb onlara xəbərdarlıq edir. Bir müddət sonra onlar Tanrının dediklərini unudub yenə də əməllərini davam etdirirlər. Axırda göy guruldayır, şimşək çaxır, yer-göy bir-birinə qarışır. Torpaq yarılır, həmin tayfa yerin altına girir. Həmin yerdə bir dağ əmələ gəlir - Ağrı dağı..."

Düşünürəm: kaş ki, gec də olsa, belə ola. Ümiddən başqa nə qalır bizə? Yolboyu məni düşündürən həm də budur: görən bu fikirlərlə o, neçə dəfə bu yolla gedib, qayıdıb? Yeri gəlmişkən, doğma yerlərə tez-tez getmək lazımdır, həqiqətən, getmədikcə, görmədikcə, görüşmədikcə adam özünə də, dost-tanışa da, elə torpağa, el-obaya da yadlaşıb gedir. Yenə "Cavanşir" romanından bəzi sətirlər yada düşür: "İnsan özünə yadlaşanda dəhşət olur. Tarixin yaddaşını silmək - xalqın keçmişini yaddan çıxarmaqdır. Tarixin sahibi olmaq, sözsüz ki, torpağın da sahibi olmaq deməkdir..."

Cavanşir yurdunun gözəllikləri

Yolboyu uzanan yamyaşıl torpaqlara, bağlara-bağçalara qürurla baxırıq. Bu, böyük vətəndaşlıq və sahiblik hissindən doğan bir duyğudur. Yazqabağı təmizlənmiş, daranmış, budanmış ağaclar da diqqəti cəlb edir və onlar ürəyimdəkiləri romandakı tanış fikirlərə aparıb calayır: "Ağacın budaqlarını daramaqla onu qurutmaq çətindir. Gövdəni kəsməklə də, bu, mümkün deyil. Kök yerindən - torpağın dərin qatlarından, gec, ya tez, cücərib üzə çıxacaq..."

Yolboyu oğlu Xəyal çoxdan olmuş bir hadisəni yada salır: nə vaxtsa Davud Nəsibin bağ evində təsadüfən bir quş yuvası odda yanır və bunu o, heç cür özünə bağışlaya bilmir, hətta o evi satmalı olurlar. Aradan illər keçir və bir quşun yuvasının dağılmasına dözə bilməyən insanın el-obası dağılırsa, qız-gəlini əsir düşürsə, buna necə dözər, necə tab gətirər? Özü də bu dağıntının, bu fəlakətin tarixi yüz illərə gedib çıxırsa, insaf, mürvət, vicdan kimi bəşəri anlayışlar arada belə asanlıqla yox olursa, onda necə?.. Bu yerdə böyük Ziya Bünyadovun dedikləri yada düşür: "Vicdan insan oğlunun yaraşığıdır!"

Düşünürəm, məhz bu hadisələr onun yaradıcılığı üçün tamam yeni bir formaya - nəsrə müraciət etməsinə səbəb oldu. Ürəyini boşaltmaq və tarixi həqiqətləri oxuculara daha geniş və maraqlı bir formada çatdırmaq üçün yəqin publisistikanın, nəsrin imkanları ona daha geniş və cəlbedici göründü. Bu baxımdan həyatının 30 ilindən çoxunu həsr etdiyi "Cavanşir" və "Cavanşirsiz məmləkət" romanlarının meydana gəlməsini özünüifadənin sadə bir forması kimi qiymətləndirmək, ən azından, bir günah olardı. Davud Nəsibin qələmə aldığı hər iki əsərdən tariximizin mənimsənilməsi, oğurlanması ilə bağlı müdhiş həqiqətlər qırmızı xətlə, çox böyük ürək ağrısıyla gəlib keçir. Müəllif özü də bu əsərlərin yaranma səbəblərinə, tarixi proseslərin bugünkü reallıqlarla əlaqələrinə toxunaraq yazır ki, Azərbaycan xalqının qədimdə, XX əsrin ilk və sonrakı illərində, indiki dövrdə başına gələn faciələrin kökləri VII əsrdən - Cavanşirin qətlindən sonra ardıcıl şəkildə həyata keçirilib. Bu yerdə böyük rus yazıçısı F.Dostoyevskinin sözlərini xatırlamasaq olmur: "Tarix keçmişin yox, gələcəyin elmidir. Belə olub və həmişə də belə olacaq".

Bütün bunları elə-belə söyləmədim. Onun şeirlərində, romanlarında sevə-sevə təsvir etdiyi bir çox yeri, məkanı buralarda asanlıqla axtarıb tapmaq olar. Budur əfsanəvi təyyarəçi Fərrux ağa Qayıbovun xatirəsinə ucaldılan təyyarə-heykəl abidəsi, odur uzaqdan görünən, "göylərə baş çəkən" məşhur Göyəzən, Didivan gölü, sirli mağaraları ilə zəngin Avey dağı, nə qədər insanın-şairin, yazıçının ilhamına, ruhuna və düşüncəsinə qida verən İncə Dərəsi...

Yollar, muzeylər, insanlar...

Vaxtında, rahat gəlib çatırıq mənzil başına. Şeir, musiqi, saz-söz məbədi Qazaxdır, Davud Nəsibin də "Cavanşir" romanında sevə-sevə söylədiyi Kasakdır bura. Barəsində oxuduqlarımız, eşitdiklərimiz o qədərdi ki, burda hər şey ilk baxışda insana tanış gəlir. Məşhur, doğma adamların şəkilləri, heykəlləri, adları, az qala, hər addımda bizi qarşılayıb yola salır.

Şəhər böyük tikinti meydanını xatırladır. Hər yerdə küçələr qazılıb, borular yığılıb. Dedilər, su və kanalizasiya xətti çəkilir. Sevindik, həm də təəccübləndik: bu boyda şəhərin belə böyük problemi indiyə kimi nə əcəb həll edilməyib?

Rayonun icra başçısı Rəcəb Babaşovla görüşümüz də yaddaqalan oldu. Rəcəb müəllimdə yaratdığına, qurduğuna sevinən insanlara xas bir xüsusiyyət var: rayonda, şəhərdə görülən işlərdən ürəkdolusu danışmaqla yanaşı, onları "yerindəcə" göstərməyə də can atır. Yenidən qurulan, tikilən bağçalarda olduq - təmiz, rahat, işıqlı və hər cür təminatlı. Öz-özümə fikirləşdim ki, uşağımı məmnuniyyətlə o bağçalara və orda çalışan insanlara etibar edərdim.

Şəhərdəki Ədəbiyyat və Tarix-Diyarşünaslıq muzeylərini gəzdikcə, dolaşdıqca yorulmaq nədir bilmirsən: olduqca zəngin eksponatların yanından sakit ötüb keçmək olmur. Ictimai-siyasi, mədəni həyatımızda ayrıca yeri olan insanların sanki ruhları dolaşır buralarda: Firudin bəy Köçərli, Səməd Vurğun, Mehdi Hüseyn, İsa hüseynov, İsmayıl Şıxlı, daha kimlər... Yeri gəlmişkən, həmin günlər İsmayıl Şıxlının rayonda yubiley tədbirləri keçirilirdi və Elçin Şıxlı ilə axşam Damcılı bulaqda rastlaşanda uzaq 1991-ci ildə rəhmətlik Yusif Səmədoğlu, Tofiq Bağırov və İsmayıl Şıxlı ilə elə burdaca görüşdüyümüzü xatırladım.

"Azərxalça"nın şəhərdəki filialında da olduq. Olduqca təmiz, işıqlı, adına uyğun bir yerdi. Təzə xalçalardan birinin kəsimində də iştirak etdik. Belə bir fabrikin burada fəaliyyətə başlaması da təsadüfi deyil. Çünki Qazax-Borçalı bölgəsi Azərbaycanın tarixi xalçaçılıq mərkəzlərindən biri kimi məşhurdur. Odur ki, "Azərxalça" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin bu bölgədə yaratdığı üç filialdan biri Qazax rayonundadır. Burda yumşaq və parlaq xovlu, müxtəlif ölçülü və sadə kompozisiyalı xalçalar toxunur. Bu xalçaları dünyada məşhurlaşdıran onların qədimliyi, bədii quruluşunun sabitliyidir. Hər naxışı duyğular palitrası olan, keçmişimizdən xəbər verən Qazax-Borçalı xalçaları zəngin mədəniyyətimizin, xalq təfəkkürünün məhsuludur. 2017-ci ilin sonlarında fəaliyyətə başlayan bu filialda çalışanların sayı 100 nəfərdən çoxdur.

Şəhərdə xəstəxana binasının tikintisi sürətlə gedir və deyilənə görə, avqusta kimi başa çatmalıdır. Hamı böyük ümidlə o günü gözləyir. İndinin özündə də ətraf rayonlardan bura gələn xəstələr çoxdur. Təbii ki, diqqətli qulluğa və təmannasız münasibətə görə.

Rayonda boş torpaq sahəsi, demək olar ki, qalmayıb. Hər yerdə əkin-biçin, tikinti işləri baş alıb gedir. Torpaqdan söhbət düşmüşkən bir acı faktı xatırlamasaq, mümkün olmayacaq: Qazax da Qarabağ savaşında işğala məruz qalan rayonlardandır. Hazırda 7 kəndin 7 mindən artıq sakini birbaşa bu işğalın ağırlığını öz üzərində hiss etməkdədir.

Qazax Müəllimlər Seminariyasının binasında bu kəndlərdən birinin məktəbi yuva salıb. Ümumiyyətlə, rayonda təhsil işi yaxşı qurulub. Ötən ilin tələbə qəbuluna görə rayon respublikada qabaqcıl yerlərdən birindədir. Hər gün icra başçısı səviyyəsində məktəblərdə dərsə davamiyyətə xüsusi diqqət yetirilir. Bu mənada, cari ildə tələbə qəbulunda daha böyük uğurlar olacağı şübhə doğurmur. Bütün bunlar öz yerində. Amma burda - Seminariyanın binasında təhsil almağa "məcbur" olanlar, inanırıq ki, daha böyük nailiyyətlərə imza atacaqlar. Axı özlüyündə hər gün şərəfli bir tarixlə üz-üzədirlər.

Bir az o möhtəşəm tarix barədə.

Qazax Müəllimlər Seminariyasının binası önündə

Qazaxın onsuz da zəngin keçmişinə xüsusi rəng qatan faktlardan biri də vaxtilə Qazax Müəllimlər Seminariyasına ev sahibliyi etməsidir. Seminariyanın uzun illər fəaliyyət göstərdiyi, qeyri-adi quruluşa malik qədim binanın qarşısındayıq. Yaxşı qorunub saxlanılıb. Təbii, indikindən daha yaxşı vəziyyətdə olması mümkün idi və arzuediləndir. Burda azından hamı üçün marqlı bir maarif, mədəniyyət muzeyinin təşkili və s. fikrimizcə, yerinə düşərdi. "Göyəzən" qəzetinin baş redaktoru Elçin İsmayıl, müəllim Mustafa Mirzəyev və AYB-nin Qazax filialının rəhbəri, şair Barat Vüsalın Seminariyanın keçdiyi yol haqqında söhbətləri təəssüratlarımızı xeyli dəyişdi və zənginləşdirdi.

1918-ci ildə müstəqilliyini elan edən AXC-nin ilk qərarlarından biri Qori Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan bölməsinin Qazaxa köçürülməsi oldu. Hökumətin tapşırığı ilə Gəncə xəzinədarlığı 1918-ci il iyunun 22-də Azərbaycan şöbəsinin əmlakının Qoridən Qazax şəhərinə daşınması xərclərini ödəmək üçün Firudin bəy Köçərlinin hesabına 5 min manat vəsait köçürdü. Ancaq Gürcüstan hökumətinin Osmanlı ordu hissələrinin Azərbaycana doğru irəliləməsinə yol veməmək üçün 1918-ci ilin iyun-avqust aylarında Cənubi Qafqaz dəmir yolu nəqliyyatının normal fəaliyyətinə mane olması üzündən həmin yüklərin daşınması sentyabr ayına qədər təxirə salındı. Qori Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan şöbəsinin əmlakı gətirildikdən sonra Qazax qəzasının rəhbərliyi, nüfuzlu şəxsləri seminariyanın fəaliyyət göstərməsi üçün bütün lazımi işləri gördülər. Məşədi İbrahim Hacı İsmayıl oğlu Qazax şəhərindəki önündə durduğumuz 17 otaqlı həmin bu mülkünü seminariyaya bağışladı. Azərbaycan hökumətinin qərarı ilə şöbənin bazasında Qazax Müəllimlər Seminariyası təşkil edildi. Xalq Maarif nazirinin 12 oktyabr 1918-ci il tarixli əmri ilə Cənubi Qafqaz Müəllimlər Seminariyasının keçmiş müfəttişi, görkəmli pedaqoq Firidun bəy Köçərli həmin Seminariyaya direktor təyin edildi.

Hər iki seminariya, yəni Qori və Qazax müəllimlər seminariyaları, demək olar ki, ayrı-ayrılıqda 40 il ərzində müqəddəs bir işlə - Azərbaycan üçün müəllim kadrların hazırlanması məsələsilə məşğul olub. Qori Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan şöbəsi Üzeyir bəy Hacıbəyli, Mirzə Cəlil, Müslüm Maqomayev, Süleyman Sani Axundov kimi 250, Qazax Müəllimlər Seminariyası Səməd Vurğun, Mehdi Hüseyn, Osman Sarıvəlli, eləcə də Davud Nəsibin atası Məcid Nəsibov kimi 2500-ə yaxın ziyalıya qucaq açıb.

Bütün bunlar və bilib-bilmədiyimiz bir çox şeylər barədə Elçin İsmayılla Mustafa müəllim elə həvəslə, ürəklə və qürurla məlumat verdilər ki, indi də yazıb qurtarmaq olmur.

Hacı Əfəndi türbəsindən istədiklərimiz

Rahat yollar adamı asanlıqla bir-birindən gözəl mənzərələrin qoynuna çəkib aparır. Belə ünvanlardan birində - haqqında çox eşitdiyimiz, amma görmədiyimiz, bir neçə qədim kəndi əhatə edən İncə Dərəsində mən, ilk dəfəydi ki, olurdum.

Davud Nəsibin ata yurdu Aslanbəyli kəndi də burdadır. Gələn kimi kəndin düz ortasında yerləşən, hər il uzaq-uzaq ellərdən ziyarətçiləri olan Hacı Əfəndi türbəsinə biz də baş çəkirik. Torpaq, yurd acısıyla bağlı diləklərimizi, qələbə həsrətimizi biz də dilə gətiririk. Davud Nəsibin əsərlərindən adı keçən bir dağdağan ağacı ilə də burda rastlaşırıq: qəbirlərdən birinin içindən baş qaldırıb və yaşı yüz ili adlayan qurumuş bir badam ağacına söykək olub. Yaxşıya, müqəddəs bir əmələ, istəyə, yəqin, belə də əl uzatmaq, dayaq olmaq olarmış...

Hündür, qocaman ağacların arasından yaşı bilinməyən məzarlar boylanır. Burda havanın qəribə bir qoxusu. ətri də var. Elə bil Davud Nəsib bu sətirləri burda qələmə alıb: "Ömrün bəyaz çağında bu qoxu hardan idi? Baş açammadı. Bahar ətrinə oxşayırdı. Yayın da ətri ola bilərdi, lap payızın da. Bütün fəsillərdən, nədənsə, payız daha çox yadında qalıb. Özü yaxşı bilirdi ki, son günlərini yaşayır. Son illərdə gördükləri sındırdı onu... Bir neçə gün keçdi. Bu xəbər göydə ildırım kimi şaqqıldadı. Dünya başına fırlandı. Daxilindən vulkan kimi bir gurultu qopdu:

- Bakur öldü!

- Öldü, yoxsa öldürdülər?

- Öldürdülər, özü də çərlədib öldürdülər!.."

Düşünüəm, o, həqiqətən, bu əsərlər üzərində elə həvəslə, elə əzmlə, elə inadla çalışırdı ki, sanki vaxtın və əcəlin səbirsizliklə onu gözlədiyini bilirdi. Elə bu əsərlərin ardınca - 2003-cü ildə bir maşın qəzasında dünyasını dəyişməsinə də təsadüf kimi baxmaq olmaz. Zatən onun içindəki qəza çoxdan baş vermişdi... Nədən və hardan qaynaqlanırdı bitib tükənməyən bu ağrı-acılar? Harda başlamışdı, kim idi səbəbkarı və harda gözləyirdi onu bu qəza?.. Bunun üçün müəllifin son əsərlərini bir də oxumaq gərəkdir.

Nənə Anaxanımın qəbri də yaxınlıqdadır. Başdaşının üstündə Davud Nəsibin bir şeiri həkk olunub. Həyatın hər üzünü görən nənənin qəbrini şairin kədərli misraları qucaqlayıb. Sözün bitdiyi yerdi bura...

Gözüm qəbirlər arasında sanki kimisə axtarır. Bəlkə burdadır o məzar, tapan olmayıb? "Cavanşirsiz məmləkət" əsəri yadıma düşür. Bərdədə ermənilərin hiyləsi və vasitəçiliyi ilə haqsız yerə cəzalandırılan Alban katalikosu Bakurun öz vəsiyyətinə uyğun olaraq məzar yeri quyu kimi qazıldı və əl-ayağı zəncirli, ayaq üstə torpağa basdırıldı... O, bununla xalqı ayaqüstə durmağa çağırırdı. Bu, Alban torpağı üçün əbədi bir çağırış idi. Alban xalqının nə vaxtsa ayağa durub öz haqqını müdafiə edəcəyi günü görmək istəyirdi Bakur. Həmin gün qəbirdən baş qaldırıb, ayaq tutub addımlayacağına da inanırdı. O günün, gec-tez, gələcəyini Davud Nəsib də bilirdi... Ona görə ölümündən bir il əvvəl tamamladığı hər iki əsərin bu ağrı-acılı kəlmələrlə bitən sonluğunu onun bizə öz vəsiyyəti kimi də qəbul etmək olar. O, bugünkü nəsli Bakurun məzarını taparaq qolundakı paslı zənciri qırmağa çağırırdı. Deyirdi. əgər o paslı zənciri axtarmaq fikrinə düşsəniz, əvvəl-əvvəl qəlbinizə nəzər salın, özünüzə qarşı zərrə qədər şübhə yaransa, onda bu işdən vaz keçin. O ürək sahibi ad-san, şan-şöhrət, var-dövlət hisslərindən, hərisliyindən kənar olub təkcə torpaq eşqi, Vətən məhəbbəti yaşatmalıdır içərisində...

Qəribə də olsa, Davud Nəsibin Bakıda bitən ömrünün doğma yurdunda bir ağacın, dağın-daşın timsalında davamını görmək gözlənilməz olduğu qədər də xoş idi. Qəbirlər arasında gəzə-gəzə düşünürəm: əməllər, hisslər, ruhlar hardasa yaşayır demək. Bizə isə elə bu inamla Hacı Əfəndi türbəsində əlimizi göyə qaldırıb taleyi yazdığına, yazdığı taleyinə oxşayan, yaratdıqları ilə bu gün də kiməsə yaşamağa, düşünməyə, mübarizə aparmağa kömək olan Davud Nəsibə, eləcə də tarix boyu itirdiklərimizə və indi də içərisində olduğumuz ağrı-acılara Alban xalqının şair oğlu qoca Dəvdəkin qəhrəman Cavanşirin ölümünə yazdığı ağını söyləməkdən başqa nəsə qalmır:

Ey ilahi kəlamları xəlq eləyən

ulu Tanrı,

Özün nəğmə - ağı söylə,

yad et bizim hökmdarı.

Elə nəğmə - ağı qoş ki,

bu əvəzsiz itki üçün

Gözümüzdən gecə-gündüz axsın

odlu göz yaşları...

Maqsud müəllimin evi və Aşıq Avdının səsi

Xəyalla, Xəyyamla Maqsud müəllimin həyətində oturub "Göyəzən" sənədli filminə baxırıq. Nə vaxt çəkildiyini bilməsək də, bu evdən, həyətdən, Maqsud müəllimin ailəsindən bəhs edən bəzi kadrlara maraqla baxırıq. Orda hamı necə də şad və xoşbəxtdir. Gül-çiçək, samovar çayı... O filmdə Maqsud müəllimin oğlu Tural çox balacadır, nənəsinin qucağındadır. Yeri gəlmişkən, o da bizimlə bu səfərdə olmalıydı, təəssüf ki, işləri buna imkan vermədi. Ancaq yolboyu zənglərinin arasıda kəsilmədi.

Xəyalla Xəyyam filmdəki həmin mənzərəni sanki söhbətlərilə tamamlayırlar. Deyirlər, hər yay bura gələrdik və Davud müəllim həmişə o eyvanda oturmağı, yazmağı, dincəlməyi xoşlardı. Burda qonaq-qara həmişə çox olardı. Aşıq Kamandar da daima məclislərin başında... Bu ev, bu həyət hansı günlərə, hansı hadisələrə şahid olmayıb? Kimləri qarşılayıb, kimləri yola salmayıb? Bu gün hələ də kimlərin yolunu gözləyir, həsrətini çəkir bu bağça, bu gül-çiçək?

İndi onlar yoxdurlar - Maqsud müəllim, Davud Nəsib, Aşıq Kamandar və daha tanıyıb bilmədiyimiz nə qədər insan. Bir qərib ev, nisgilli həyət qalıb özlərindən sonra... Amma aradan illər keçsə də, xatirələri yaşayır, ömür yolları dönə-dönə yada düşür.

Onların vaxtilə məclis qurduqları yerdə indi biz oturub sanki növbəmizi-bizdən sonra gələnləri gözləyirik. Bu gün uzaqdan - Bakıdan gələn doğmalarını görüb sanki ev də, həyət-baca da canlanıb. Bütün bu gördüklərimizə Aşıq Avdının yanıqlı, qərib səsi qarışanda adam varından yox olur. Davud Nəsibin bu mahalda hamının yaxşı tanıdığı, sevilib-seçilən insanlardan olan böyük qardaşı rəhmətlik Maqsud müəllimə ünvanladığı "Qardaş" şeirini elə oxuyur ki, hamını fikir aparır, birdən-birə bütün itirdiklərimiz yada düşür, itirə biləcəklərimizin də qorxusu canımızı üşüdür...

Səhərisi geri dönərkən yolboyu hələ də həmin səs başımızda, fikrimiz-xəyalımız isə o yerlərdə dolaşmaqdaydı. Heç cür bizi qarşıda gözləyənlərə köklənə bilmirdik. Bəlkə Qazax elə ona görə Qazaxdır ki, gedən, görən bir də gedib görmək istəyir. Bir də qayıtmaq istəyir o yerlərə, o səslərə, o duyğulara. Hərə bir cür gedir, bir cür qayıdır bu yolu, biz bu dəfə Davud Nəsibin yoluyla gedib qayıtdıq.

Bəxtiyar QARACA

Kəmalə MİRZƏYEVA

P.S. Davud Nəsibin uşaqlıq dostu Adil Məmmədovla Bakıda görüşdük. Ürəyi dolu idi. Gözləri yaşara-yaşara Qazaxda keçən günlərini xatırlayır: Evlərimiz yanaşı idi - deyir. - Onlar da 7 uşaq idi, biz də. O evin ən kiçiyi Davud idi, bu evinki mən. Həyətimizdə bir tut ağacı vardı. Bütün yayı onun kölgəsində keçirirdik. Onun dadı tamam bir başqa idi. Yanından balaca bir arx da keçərdi. Samovar qoyar, xalçadan, kilimdən döşəyib oturardıq. Davud sonra "Tut ağacı" adlı bir şeir yazdı, çap elətdirdi. Mənə ünvanlamışdı o şeiri. 90-cı illərdə, hər yerdə olduğu kimi, Qazaxda da çətinliklər vardı. Qaz yox, işıq az... Bir gün Davudla Bakıdan gəlib gördük ki, həmin tut ağacını kəsib yandırıblar. Uzun müddət özümüzə gələ bilmədik. Sonradan anamı, qardaşımı və digər əzizlərimi itirəndə bir söz yadıma düşdü: "Tut ağacına balta vurmazlar..." Bu yerdə Aristotelin söylədikləri yadıma düşür: "Poeziya yalnız zahiri əlamətlərin, hadisələrin təsviri deyil. O tarixdən daha ciddi və fəlsəfidir. Çünki tarix olan şeyləri göstərirsə, poeziya ola biləcək şeyləri də göstərir".

Yenə də o həyət...

O arx, künc-bucaq... -

Başımın tüstüsü...

Beynimdə ocaq...

Həyətdə dumandı, qəlbimdə qəmdi...

Köksümdə köklənir...

Sinəmdə-simdi...

Hər gün gün batanda, qızaranda dan-

Fikrimdən çıxmayır o tut ağacı,

Həyatda çoxları çıxıb yadımdan,

Gəl unut bir görüm, unut, ağacı.

525-ci qəzet.- 2019.- 5 iyun.- S.14-15.