Həsənoğlunun "Kitabi-Sirətin-Nəbi" məsnəvisi və daha dörd qəzəli

XIII əsrin sonlarında yaşayan və Həsənoğlu təxəllüsü ilə şeir yazan İzzəddin Əsfərayininin də XIII əsrin məşhur şairlərindən biri olduğu ədəbiyyat tariximizə məlumdur.

O, türkcə şeirlərini "Həsənoğlu", farsca şeirlərini isə "Puri-Həsən" təxəllüsüylə yazıb. XV əsr təzkirəçisi Dövlətşah Səmərqəndi, Həsənoğlunun, Şeyx Cəmalüddin Əhməd Zakirin müridi olduğunu və təsəvvüf əhli olduğunu yazıb. Səmərqəndinin yazdığına əsasən, şeirlərindən ibarət divanı da Azərbaycanda çox məşhur imiş (Devletşah-II, 1977: 275).

Həsənoğlu, Xorasan ətrafında Əsfərayində dünyaya gəlib və burada böyüyüb boya-başa çatıb. Bəzi araşdırmaçılar Xorasanın Azərbaycan coğrafiyasına aid olmadığına görə, Həsənoğlunun da Azərbaycan şairi olaraq qəbul edilməsinin bir az düzgün olmadığını qeyd ediblər. Yaddan çıxarılmamalıdır ki, o vaxtlar Xorasanda, Azərbaycanda və Diyarı-Rum deyilən Anadoluda eyni dilin danışıldığı tarixi mənbələrdə sabitdir.

Bu səbəblə Həsənoğlunun Azərbaycan coğrafiyasında danışılan Qərbi Oğuz türkcəsi ilə yazması təbiidir.

Digər tərəfdən, aşağıda da işarə edəcəyim kimi onun yeni tapılan 740 səhifəlik "Kitabi-Sirətin-Nəbi" adlı məsnəvisinin dili bugün Azərbaycanda danışılan dildir və bu əsər Oğuz türkcəsinin XIII yüzildəki əvəzsiz abidəsidir. Yaddan çıxarılmamalıdır ki, Mövlana Cəlaləddini Rumi kimi bir şəxsiyyətimiz əsərlərini fars dilində yazarkən onun çağdaşı olan Həsənoğlu öz ana dilində yazıb.

Həsənoğlu, mənə görə, Güney Azərbaycanda yaşayıb və bu bölgədəki dil mədəniyyətinə görkəmli bir alim və ədəbiyyatçı kimi yiyələnib. Digər tərəfdən ana dili türkcə qədər ərəb və fars dillərini də mükəmməl bildiyi bu əsərdə özünü göstərir."Kitabi-Sirətin-Nəbi" adlı məsnəvidə işlətdiyi "qul-qaravaş", "ahıl" kimi Azərbaycan türkcəsinə məxsus sözlər, "getdügi, gəldügi, bildügi, tüfəng, əjdəha, gəvdə, sevmişəm, bazuvi, bular, olar, çığırmaq, bişürərdilər, ucundan, tullağıl, səhravü, taptağıl" kimi yüzlərlə ifadə onun yaşadığı coğrafiyanı və dil mühitini çox gözəl və aydın şəkildə bizə göstərir. Digər tərəfdən, yaddan çıxarılmamalıdır ki, XIII əsr Azərbaycan türkcəsinin Anadolu türkcəsindən ayrılmağa başladığı yüzillikdir və bunu Həsənoğlunun əsərlərində aydın müşahidə edirik. Azərbaycan türkcəsinin ilkin qədəmləri bu çağda başlayıb və XVI yüzillikdə başa çatıb.

İzzəddin Həsənoğlunun "Kitabi-Sirətin-Nəbi" adlı məsnəvisini İlhan Şimşək adlı əziz bir dostum vasitəsilə əldə etdim və onun üzərində işləyib latın əlifbasına köçürdüm. Əsər elmi yığıncaqlarda etdiyim məruzələrimdə də işarə etdiyim kimi, 367 vərəqdən ibarətdir. Məsnəvi tərzində yazılan və son illərədək haqqında heç bir məlumat olmayan bu əsəri transfonoliterasiya edərkən məsnəvinin içərisində öncə iki qəzələ rast gəldim və həmin iki şeiri daha öncə ədəbiyyat aləminə təqdim etdim. Bu qərara yetişməmdə dosent həmkarlarım Səadət Şıxıyeva, Elmira Məmmədova-Kəkəç və Zəminə Rüstəmbəylinin qəti fikirlərinin olduğunu da bildirməliyəm. İlhan Şimşəklə birlikdə bu alim dostlarıma və həmkarlarıma səmimi-qəlbdən təkrar təşəkkür edirəm.

"Siyər" və ya "sirət" lüğətlərdə "rəftar, hərəkət, həyat tərzi, vəziyyət, əxlaq" şəklində mənalandırılıb.

"Siyər" və ya "sirət" adı zaman ərzində sadəcə olaraq Hz.Məhəmməd Peyğəmbərin həyatı və bu məqsədlə yazılan əsərlərin adına çevrilib. Həsənoğlunun "Kitabi-Sirətin-Nəbi" adlı bu çox dəyərli əsəri, adından da göründüyü kimi, peyğəmbərimiz Hz.Məhəmmədə ithaf edilib. Əsər dil, üslub, ideya və məzmun özəllikləri yönündən hərtərəfli araşdırılmağa möhtacdır.

Məsnəvi "cütlük, iki-iki" anlamına gələn "məsna" sözündən törədilib və ilk dəfə fars ədəbiyyatında işlədilib və ilkin örnəkləri də fars ədəbiyyatında yaradılıb. Ərəb ədəbiyyatında "müzdəvic" və ya "rəcəz" vəzni ilə yazıldığından "urcuzə" kimi yad edilən şeirlər məsnəvilərin ilkin örnəkləri kimi qəbul edilir.

Məsnəvilərdə üç əsas xüsusiyyət vardır. Bunlardan ilki vəzndə birlikdir və bir məsnəvidə iki vəzndən istifadə edildiyinə rastlanmayıb. Sənainin "Hədiqətül-həqaiq", Sədi Şirazinin "Bustan", Mövlana Cəlaləddini Ruminin "Məsnəvi", Firdovsinin "Şahnamə", Nizami Gəncəvinin "Xosrov və Şirin" adlı məsnəvilərini buna örnək kimi göstərə bilərik. İkinci xüsusiyyət isə vəznlərin məsnəvinin mövzusuna və anlamına uyğun seçilməsidir.

Həmasətlə bağlı məsnəvilər ümumiyyətlə "fəulun/fəulun/fəulun/fəul" vəznində yazılıb. Firdovsinin "Şahnamə", Nizaminin "Məxzənül-əsrar" məsnəviləri buna örnəkdir. Üçüncü özəllik isə məsnəvilərin içində qəzəl və qəsidələrin olmamasıdır. Məsnəvilərdə mövzuların müxtəlif olması onların vəznində hər hansı dəyişikliyin olmasına şərait yaratmır. Sədi Şirazinin "Bustan" adlı əsərindəki mövzular müxtəlifdir, ancaq vəzn pozulmayıb. Ancaq bəzi məsnəvilərə qəzəl və qəsidələr daxil edilib. Bunun ilk örnəyi Əyyuqi tərəfindən həyata keçirilib. Onun "Vərqa və Gülşah" adlı məsnəvisi buna örnəkdir.

Əyyuqinin gətirdiyi bu yeniliyin təsirilə XIII əsr şairi Əmir Xosrov Dəhləvi "Qıranüs-sədeyn" adlı məsnəvisinə həm qəzəl, həm də qəsidə əlavə edib. Əmir Xosrov digər tərəfdən səkkiz bölmədən ibarət olan "Nuh sipehr" adlı məsnəvisinin hər fəslini fərqli bir vəznlə yazıb. Xosrovdan sonra Übeyd Zəkani də "Üşşaqnamə" adlı məsnəvisində ayrıca qəzəl də təqdim edib. Ancaq bu qəzəllər məsnəvinin vəznindədir. Həsənoğlu da bu gələnəkdən geri qalmayıb və "Kitabi-Sirətin-Nəbi" adlı məsnəvisinin müxtəlif yerlərində təqdim edilən hekayələrin ruhuna uyğun qəzəllər də daxil edib.

Əlyazmadan məlum olduğuna görə, Həsənoğlu bu məsnəvini yazarkən əsas mənbə kimi Əbül Həsən əl-Bəkri əl-Kasasinin "Sirətin-nəbi" adlı əsərindən istifadə edib, bunu da aşağıdakı beyit kimi bir neçə yerdə dilə gətirib:

"Əbülhəsən Bəkri rəvayət eylədi

Ol ki işbu sirəti ol söylədi".

Həsənoğlunun ana dilində məlum olan üç şeiri barədə araşdırmalarda çox bəhs olunduğu üçün burada yalnız həmin qəzəllərin mətlə beytlərini xatırlatmaq istəyirəm:

"Apardı könlümü bir xoş qəməryüz cənfəza dilbər,

Nə dilbər? Dilbəri-şahid. Nə şahid? Şahidi-sərvər".

"Necəsən, gəl, ey yüzü ağım bənim?

Sən əritdin odlara yağım bənim".

"Əcəb bilsəm məni şeyda qılan kim?!

Bana bu eşq odun peyda qılan kim?!"

Həsənoğlunun qəzəl yaradıcılığının daha üç örnəyi aşağıda xatırlatdığımız "Əlhəmdülillah", "Əlindən", "Qandasın" rədifli qəzəllərdir.

"Tamam oldu kitab əlhəmdülillah

Açıldı hər niqəb əlhəmdülillah"...

"Nigara eşqünün fəryad əlindən,

Ki, qalmaz hicrünün azad əlindən" ...

"Ey yigitlər sərvəri, sərvi-rəvanım, qandasın?

Gəl ki, yolunda rəvan oldı rəvanım, qandasın?"

Bunlar quruluş yönündən qəzəldir və mətnin poetik haşiyələrindən bir neçəsini təşkil edir. Aşağıda isə təqdim etdiyim qəzəllərlə birlikdə Həsənoğlunun "Kitabi-Sirətin-Nəbi" adlı əsərindən 7 qəzəli aşkar etdim.

Yeni aşkar etdiyim üç qəzəlin mövzuları isə sırasıyla belədir.

Hz.Məhəmməd gənclik illərindədir və adı "Məhəmmədül əmin" kimi çıxıbdır. Onun yalan danışdığını, düzlükdən güzəştə getdiyini və s. bir şəxs belə görməmişdir. Kafirlərin tamamı ona düşmən idi, ancaq o, bunları vecinə də almırdı. əmiləri də bütpərəst idi. Bir gün Kəbəni ziyarətə gedir, əbu Cəhl onu gördükdə deyir ki: "Bu qədər gözəl oğlansan, sən gözəllikdə və ləyaqətdə insan cahanda yoxdur, geydiyin libaslar isə sənə layiq deyil. Gəl mənə nökər ol, sənə ən gözəl libasları alım, mal verim". Peyğəmbər də ona: "Tanrı kimə nəyi layiq bilsə, onu verər" deyə cavab verir və əmisi əbu Talibin evinə gedir. əbu Cəhlin ona dediyi sözləri söylədikdən sonra "Əmi, atamdan bir şey qalıbsa ver gedib onunla özümə paltar alım" deyir. O da and içir ki, heç nə qalmayıb. əmiləri Abbas, Həmzə, əbu Ləhəb və əbu Talib də onun Lat adlı bütə pərəstiş etməsini şərt qoşurlar ki, özünə pul versinlər. O da "Ruzunu verən Allahdır" deyib əlinə orağı alıb gedib ot biçir ki, gətirib satsın və onunla özünə geyim-keçim alsın. əbdülmüttəlibin bir qulu onu ot biçərkən gördükdə Peyğəmbərin ayağına özünü salıb: "Ya seyyid, bu işi sən görmə, mən onu edərəm" deyə yalvarır. Hz.Məhəmməd də onun bu hərəkətindən razı qalır.

O vaxtlar Məkkədə Xüveylid adlı şəxsin Xədicə adlı varlı bir qızı vardır, həddən artıq varlı, gözəl və ləyaqətli biridir. Xədicənin Meysərə adlı bir də qulu vardır və hazırlaşırlar ki, o Xədicənin dəvələrinə malları yükləyib ticarət üçün uzaq diyarlara getsin. əbu Talib bunu eşidir və Hz.Məhəmmədin də gedəcək karvanda onlara kömək olmasını təklif etmək üçün Həmzə, Zübeyr və Abbasla birlikdə Xədicənin evinə gedirlər, onları qarşılayan qaravaşa məsələni deyirlər ki, xanımına çatdırsın. Hz.Xədicə onların söhbətini eşidir və o saat onları içəri qəbul edir, altlarına döşəklər saldırır, canü könüldən qonaqlarına izzət-hörmət edir. Xədicənin əmisi Varqa da daha öncə Hz.Məhəmmədin adını çəkib və haqqında Xədicəyə danışıbmış. Əmisi Varqanın dediklərindən sonra Xədicə Hz.Məhəmmədə bir könüldən min könülə vurulub. Əbu Talib gəlişlərinin səbəbini açaraq deyir: Eşitdik ki, karvanınız yaxın vaxtda yola düşəcək, özünüz üçün əmin bir insan axtarırsınız, bizdə elə biri var, yəqin adını eşidibsiniz, xalq ona Məhəmmədül Əmin deyir, mənim qardaşımın oğludur. Xədicə cavabən deyir ki, siz oturun, özü gəlsin. Xədicənin qulu ilə Peyğəmbərin əmisi Abbas gedirlər onun ardınca. Ot çalıb qayıdanları görürlər və Məhəmmədi onlardan sorduqda onlar Hira dağına getdiyini söyləyirlər. Abbas ilə qul dağa üz tuturlar və İbrahim Xəlil peyğəmbərin qəbrinin olduğu yerə çatdıqda görürlər ki Peyğəmbər ordaca yatıb, bir ilan ağzında bir yarpaqla ona yelpik çalır. Abbas oxla ilanı vurmaq istədikdə ilan dağa dönüb üzünü Abbasa çevirir, Abbasın qorxudan az qala ödü yarılır və qaçıb gizlənir.

Yaranan haray-həşirdən Peyğəmbər oyanır və onlara deyir ki, o, ilan deyil, özünü qoruyan mələkdir. Əmisi və Xədicənin qulu onun ardınca gəlmələrinin səbəbini ona deyirlər və durub üz tuturlar Xədicənin evinə. Karvan məsələsini danışırlar və haqq-hesab barədə razılığa gəlirlər. Onsuz da Xədicə xanım hər bir şeyi Hz.Məhəmməd üçün qurban verməyə hazırdır. Qulu Meysərəni Peyğəmbərə tapşırır və onun əmrinə tabe olduğunu söyləyir, hazırlanmış cürbəcür yeməkləri şadlıqla yeyirlər, hamı bu işdən məmnun qalır. Xədicə durub yeni libaslar gətirib Hz.Məhəmmədə verir. Səhərisi dəvələri yükləyirlər və hər bir dəvə gəlib Peyğəmbərin ayağına üzünü sürtür, orda olanlar da başda Xədicə olmaqla bunları görürlər. Karvan yola düzəlir, Hz.Həmzə, Zübeyr və Abbas da Hz.Məhəmmədlə birlikdə bu səfərə çıxır. O tərəfdən əbu Cəhl və adamları. Hz.Xədicə isə Hz.Məhəmmədi gördükdən sonra ona duyduğu sevgidən birtəhər olsa da, özünü itirmir. Karvanın mənzilinə sarı getdiyində bəzi olaylar olur və hər birində Hz.Məhəmməd möcüzələr göstərir, neçə yəhudi din adamı, alim, keşiş onun axır zaman Peyğəmbəri olduğunu başa düşür və müsəlman olurlar, ancaq əbu Cəhl isə kafirlikdən güzəştə getmir və hər bir möcüzəni cadu kimi qələmə verir.

Karvan öz mənzilinə çatır, Hz.Məhəmməd ticarət işlərini görüb qurtarır, artıqlamasıyla qazanc əldə etdikdən sonra geri dönürlər. Hələ şəhərə çatmamış Hz.Xədicənin gözündəki pərdəni Tanrı götürür, Müəlla qapısından içi mələklər və hurilərlə dolu bir nur endiyini görür, özündən gedir. Qul-qaravaşları üzünə gül suyu səpib onu oyadırlar. Oyandıqda da Babi-Müəlla tərəfdən bir nur endiyini və bütün cahanı doldurduğunu, bunun sirrini də bilmədiyini, onun yuxumu, yoxsa ayrı bir şeymi olduğunu sual edir. Yanındakılar isə onun gördüyünü görmədiklərini söyləyirlər. Ertəsi gün karvan gəlib çatır, Xədicəyə muştuluq verirlər. Meysərə adlı qulu da yolda başlarına gələnləri və şahidi olduğu şeyləri ona danışır, Hz.Məhəmməd evə daxil olur.

Həsənoğlu Hz.Xədicənin Peyğəmbərə duyduğu məhəbbəti onun diliylə qəzəldə aşağıdaki kimi dilə gətirib:

Didi, ya Rəbb, bu mələkmi, ya ki bir insanmıdur,

Yaxud insan surətində bu əcəb bir canmıdurə!

Gözləri yağma qılur könüllər ilin sərbəsər,

Kirpigi cana batar oqlar urur, Sənanmudurə!

Kimsə bilməz ləblərinin rəngini kim, nicədir,

Fəhm edilməz qanmıdır ya qana bənzər canmıdırə!

Haq yaratmadı daxı bunun gibi adəm vəli

Cümlə aləm xalqına bu bir əcəb sultanmıdurə!

Gözlərinün dərdi dolmış idi dərtlü bağrımı

Kirpigimdən dökülən yaşlarmıdur, ya qanmıdurə!

"Kitabi-Sirətin-Nəbi"nin Zatil-Batil adlı hissəsində əsəd və kafir Qays ilə olan cəngdə Allahın Aslanı Hz.əlinin qəhrəmanlıqları aşağıdakı kimi dilə gətirilib:

Bəni əbəs elindən gedən bir ərəb yolda gedərkən min nəfərdən ibarət süvarı dəstəsi görür, hara getdiklərini sorur, onlar da əsəd bin Üveyləm yurduna getməkdə olduqlarını söyləyir. Çünki onlar Hz.Məhəmmədin üstünə, Mədinəyə hücum çəkmək istəyirmiş. ərəbin sözlərini dinləyən Peyğəmbərə Cəbrayıl xəbər gətirərək onun düz dediyini söyləyir. Peyğəmbər də əshabına əmr edir ki, səhərisi gün Dəhnə elinə gediləcəkdir.

Peyğəmbər öz yerinə Mədinədə Saəd ibn Ubbadəni qoyub yola düşürlər. Gecə bir yerdə qaldıqlarında Saəd bin Ubbadə ağlayıb zar qılır ki, Peyğəmbər onu niyə səfərə aparmadı. Cəbrayıl gəlib Peyğəmbərə məsələni və Saəd Ubbadəni məyus etməməsi haqda Allahın buyruğunu çatdırır, o da ardınca adam yollayıb Saəd Ubbadəni gətirdir. Səhərisi yola düşüb Zatül-Batildə kafirlərin ordusunu görüb düşərgə salırlar. İki ordu üz-üzə dayanır və vuruşma başlayır. Bir neçə gün döyüş olur, axşam olduqda hər ordu öz tərəfinə çəkilib dincəlir, səhər olduqda təkrar vuruşma başlayır. Əsəd bin Üveyləmin rəhbəri olduğu ordudan Qalib adlı bir kafir döyüş meydanına çıxır, bir neçə müsəlmanı şəhid etdikdən sonra qürrələnir və özünü mədh edərək şeir oxuyub Hz.Əlini döyüş üçün tələb edir. Peyğəmbər də İbrahim Peyğəmbərin oğlu İsmayıla, Adəm peyğəmbərin oğlu Şitə oxuduğu duanı oxuyaraq Hz.Əlini cəng meydanına yollayıb deyir ki; "Yürü meydana var. Cənnətin fələkləri açıldı, mələklər sənin cənginə seyrə çıxdılar". Meydana çıxdıqda təpədən dırnağa kimi zirehə bürünmüş və min pəhləvana bərabər olan Qalib adlı döyüşçü gəlib Hz.Əlinin qarşısında dayanaraq bu şeiri oxuyur:

Pəhlüvanların cihanın yazsalar,

Cümləsi içində sərdəftər bənəm.

Heybətimdən div-ifritlər qaçar

Kim qılan aslanları əbtər bənəm.

Baş kəsici qan dökici çoqdürür

Qamusından illa kim bətdər bənəm.

Qalib bu şeiri oxuyaraq cövlan edir və girib meydana dönə-dönə Hz.Əlini tələb edir. Hz.Əli də Allahın "Aslanım" dediyi bir pəhləvandır. Onunla bağlı olaraq, "La fəta illa Əli, la seyfə illa Zülfüqar", yəni "dünyaya Əli kimi ər, zülfüqar kimi qılınc gəlməyib" sözləri dilə gətirilib. Qalib Hz.Əlini məğlub edəcəyini fikirləşir və qürrələnir. Hz.Əli ona şeirlə cavab vererek özünü yığışdırmasını bu sözlərlə başa salmağa çalışır:

Şahi-mərdan didi şiri-yəzdanam,

Kim günəşdən dünyada əzhər bənəm.

Ey ləin, ögmə səni, həddüni bil,

Kim, cihanda bibədəl bir ər bənəm.

Mancılığ ilə havaya atılan

Xeybəri dutub yıqan Heydər bənəm.

Ulu ləşkərlər basıcı, qırıcı,

Sarp qoşunlar bozucı səf-dər bənəm.

Mirhab ilə əntəri iki biçən

Ol ki cəngi toldı dəftərlər bənəm.

Padişahlar heybətimdən ditrəşür

Kim əcaib işlərə məzhər bənəm.

İbn əmmi-Mustafayam, Şiri-Haq bənəm,

Sarp hisarlar alıcı sərvər bənəm.

Adımı sormaq nə hacətdir bənüm,

Kim günəşdən rövşənü əzhər bənəm.

Döyüş başlayır və Qalib sürətlə hücum çəkib Hz.Əliyə dəhşətli bir zərbə endirir. Hz.Əli onun qılıncını qalxanı ilə qarşılayır və qalxanına heç nə olmur. Hz.Əli Qalibə işarə edir ki, döyüşü buraxsın və müsəlman olsun, ancaq o, xam xəyallara düşüb və Hz.Əlini məğlub edəcəyini güman edir. Allahın Aslanı üzəngiyə qalxıb Qalibə elə bir zərbə endirir ki, başına qaldırdığı qalxanını yaran Zülfüqar təpəsindən köksünə kimi ikiyə bölür. Sonra da "Dünən məni meydana səsləyən kafir əsvəd bin Üveyləm, hardasan" deyərək onu səsləyir. Min pəhləvana bədəl döyüşçüsünün Allahın Aslanının əlində zəlil və zəbun olub cəhənnəmə vasil olduğunu görən əsvəd qan beyninə vurmuşcasına atına minib əlinə cidasını alaraq Hz.Əliyə hücum çəkərək deyir:

Didi, əsvəd kim, bu şiri-nər bənəm.

Kim, ərəbdə yalınuz bir ər bənəm.

Nicə-nicə pəhlüvanlar qırmışam,

Kim, bugün dillərdə üş əzbər bənəm"

Və döyüş başlayır. Bir müddət döyüşdükdən sonra Hz.Əlinin zərbiylə qalxanı ikiyə bölünən əsvəd Allahın Aslanının gücünə mat qalır. Ona deyir, ya əli, bir az dayan bu saat gəlirəm və gedib xüsusi qalxanını götürüb meydana qayıdır. Əsvədin götürdüyü qalxan xas poladdandır, üstünə də beş qat xam dəvə gönü çəkilib. Qayıdıb gəldikdə;

Məğrur olma, ya əli, dur qalqanı,

Qılıcun kəsdisə fəxr etmə anı.

Üş yaqın qaldı ki qəvmün-qardaşın

Ağlıyasər sənün içün yoldaşın...

- deyərək həm özünü öyür, həm də Hz. Əlini döyüşdə məğlub edəcəyini xəyal edir. Hz.Əli də ona:

Şahi-mərdan didi, hərzə söyləmə,

Ey qaçıcı var yalan laf eyləmə.

Nən var ərlikdən gətürgil ey ləin,

Kim ölümün bəlki gəlmişdir yaqınə!

- sözlərini dedikdən sonra elə bir zərbə endirir ki, Zülfüqar qalxanını yarıb başından buduna, Həsənoğlunun diliylə desək, xiyar kimi ikiyə biçir və canını cəhənnəmə yollayır.

İzzəddin Həsənoğlunun "Kitabi-Sirətin-Nəbi" adlı məsnəvisi Azərbaycan və ümumtürk ədəbiyyatı üçün misilsiz bir əsər olmaqla yanaşı, dilimiz və mədəniyətimiz üçün tarixi bir töhfədir. Bu əsərin çap olunmasından sonra ədəbiyyat və dil tariximizin XIII yüzillə bağlı bilgiləri dəyişəcəkdir. Onun indiyə kimi tapılan 5 qəzəlinə əlavə olaraq bizim bu əsərdə tapıb ədəbiyat dünyamıza təqdim etdiyimiz 7 qəzəli aydın göstərir ki, özündən sonra gələn, başda İmadəddin Nəsimi olmaqla, bir çox şairə təsir etmişdir. Nizami ilə Mövlananın fars dilində yazmasına baxmayaraq, onun türkcənin qaranlıq çağı dediyimiz XIII əsrdə "Kitabi-Sirətin-Nəbi" adlı nəhəng əsərini türkcə yazması öz kökünə, dilinə və mədəniyyətinə vurğunluğunu da büruzə verir. Bu faktlarla yanaşı, Anadoluda Hz.Əli cəngnamələrinin özülünü qoyan şəxsin də Həsənoğlu olduğu aydınlaşır. Tanrı məkanını cənnət eləsin.

Həsənoğlunun "Kitabi-Sirətin-Nəbi" məsnəvisi və daha dörd qəzəli

Yazar

Oxunub: 58 dəfə

a -

A +

20.06.19 14:23

Seyfəddin ALTAYLI

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, Bakı Avrasiya Universitetinin müəllimi