"SABAH"ın "Otello"su

Martın 2-də Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin SABAH qruplarının, dosent Fikrət Məlikovun kursunun tələbələrinin ifasında Şekspirin "Otello" əsərinin tamaşası nümayiş olundu.

Həmin gün ADMİU-nun Tədris Teatrında yenə də izdiham vardı. Tamaşaya hələ çox qalsa da, artıq dəhliz insanla dolu idi. Onları buraya gətirən bir səbəb Şekspirin "Otello"sunun cazibəsi idisə, digəri bu əsərin məhz tanınmış rejissor, Səda Tədris Teatrının direktoru Gümrah Ömər tərəfindən hazırlanması idi. Hamımız onun gözü ilə Şekspiri görməyə tələsirdik.

Artıq bir neçə quruluş verdiyi tamaşanı izlədiyim rejissor sirlərlə, gözlənilməzliklərlə doludur. Hələ tamaşadan öncə onun "Otello"ya da fərqli baxacağından heç şübhəm yox idi. Bilirdim ki, o, Şekspiri bizim gördüyümüz kimi görmür, onun daha dərinliklərinə nüfuz etməyi düşünür. Bu tamaşada da Şekspir mətni ilə Gümrah Ömər dinamikası vəhdətdə təqdim olunmuşdu.

***

Mistik ballada janrında hazırlanan tamaşada SABAH qrupları III kurs aktyor sənəti ixtisası üzrə təhsil alan tələbələr Ziya Ağa (Otello), Fidan İsmayılova (Dezdemona), Mətləb Abuşov (Kassio), Toğrul Qasımov (Brabansio), Mirsənan Kazımlı (Yaqo), Gövhər Şabanova (Emilya), Gövhər, Fidan (Bianka), Elçin Əmirov (Rodriqo), Tural Kərimov (Hersoq) çıxış edirdilər.

Oyun dörd ana xarakter ətrafında dönür: Venesiya ordusunun müsəlman generalı Otello, onun sevimli həyat yoldaşı Dezdemona, sadiq leytenantı Kassio və hiyləgər giziri Yaqo. İrqçilik, eşq, qısqanclıq, xəyanət və s. kimi həmişə aktuallığını qoruyan mövzulara toxunması sayəsində günümüzə qədər sevilən və oxunan əsər həmin gün Tədris Teatrı səhnəsində yeni yozum qazanmışdı.

Z.Ağanın canlandırdığı Otello öyrəşdiyimiz döyüşkən, qaba mavrdan daha çox, həssas, romantik aşiqdir. O, Dezdemonanı sevir, ona inanır, etibar edir. Ona söylənən yalanları hər vəchlə beynindən çıxartmağa çalışır, sevdiyi qadına yaraşdırmır. Ancaq düşmən çox hiyləgər, Otello isə safdır. Onun sevgisi o qədər güclüdür ki, paralel olaraq qısqanclığı da özündə ehtiva edir. Otello qısqanclığını basdırmağa, içində öldürməyə çalışsa da, eşqi, sevdiyi qadını itirmək qorxusu və eyni zamanda kişilik qüruru ona imkan vermir. Nəticədə düşmən "qələbə" qazanır. Amma bu qələbə zahiri qələbə idi. Çünki həqiqi eşq heç zaman ölmür. Otelloyla Dezdemonanın faciəsi kimi öncə əsərlərə, sonra səhnələrə mövzu olur, yüzilliklər boyunca yaşayır, qəhrəmanlarını yaşadır.

***

Səhnə əsərinin bir uğuru da musiqi seçimi idi. Musiqilər situasiya ilə tam uyğunluq yaradır, obrazların hiss, həyəcanlarını notların dililə açıb göstərməkdə vasitə rolunun öhdəsindən uğurla gəlirdi.

Hələ XVII əsr Venesiyasında Otellonun (və digər obrazların) "Əsgərin ariyası"nı ("Arşın mal alan") oxumağı isə eksperimentlərlə dolu tamaşada bir inqilab təsiri bağışlayırdı. Gümrah Ömərin tamaşalarında rast gəldiyimiz priyomdur bu. Rejissor sanki əsərin bir yerində aktyorlara dincəlmək üçün zaman ayırır. Amma bu istirahət boşluq, pauza xarakteri daşımır. Onun özü də məna yüklüdür. Məsələn, həmin ariyanı oxuyan obrazların bir-birlərilə əyləndikləri səhnə adi oyun təsiri bağışlasa da, əslində, daha dərin mənalara sahib idi. "İnsan şüurlu heyvandır" deyirlər. Əgər şüurunu itirsə, heyvandan heç bir fərqi qalmaz. Burada da obrazlar bir-birlərinə müxtəlif heyvanları təqlid etdirirdilər. Öz güclərilə hər kəsə meydan oxuyan qəhrəmanları həyat yoldaşları bir dovşana, pişiyə döndərir.

Sonra isə hər şey yenidən başlayır. Gözümüzün qabağındakı qəhrəmanlar insan cildində tülkülüklər, canavarlıqlar, çaqqallıqlar, dovşanlıqlar etməyə başlayırlar. Əgər bayaqkı pauzada gördüklərimiz adi oyun idisə, sonrakılar insanların heyvani sifətləri idi. Sonda yalanlar, hiylələr Otellonu vəhşi yırtıcıya çevirir və o yırtıcı öncə sevgisini, sonra isə özünü məhv edir.

Əgər teatrdan çıxarkənki əhvalın oraya gedərkənki əhvalla eynidirsə, deməli, tamaşa alınmayıb. Biz isə həmin gün maraqla, həvəslə getdiyimiz "Otello"dan məyus, düşüncəli, amma beynimizi didib-parçalayan suallara rəğmən məmnun ayrıldıq. Elə təkcə buna görə də bütün kollektivə təşəkkür və təbrik düşür!

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2019.- 5 mart.- S.7